ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

Egerde qanday da bir dene qozǵalısı dawamında birdey tezlik penen 
qozǵalsa yaki birdey waqıtlar ishinde birdey aralıqtı basıp ótetuǵın 
bolsa, bunday qozǵalısqa 
teń ólshewli qozǵalıs
 delinedi.

---

50
Buǵan mısal etip hawada tarqalatuǵın sesti, radiotolqınlardı alıw 
múmkin. Saat strelkalarınıń ushı da teń ólshewli qozǵaladı. Avtomo-
biller júdá qısqa waqıt dawamında teń ólshewli qozǵalıwı múmkin.
Kúndelikli turmısta qozǵalatuǵın denelerdi baqlaytuǵın bolsaq, 
olardıń teń ólshewsiz qozǵalısta bolatuǵının kóremiz. Mısalı, 
bándirgiden shıǵıp qozǵala baslaǵan avtobus óz tezligin asırıp baradı. 
Al, bándirgige jaqınlasqanda tezligin kemeytip toqtaydı.
Tezligi qozǵalıs traektoriyasınıń hár túrli bóleginde hár túrli 
bolatuǵın qozǵalıs 
teń 
ó
lshewsiz
 
qozǵalıs
 dep ataladı.
Bunday jaǵdaylarda 
ortasha tezlik 
túsiniginen paydalanıladı.
Ortasha tezlik 
dep, deneniń basıp ótken pútkil jolın usı joldı basıp 
ótiw ushın jumsalǵan pútkil waqıtqa qatnası menen ólshenetuǵın 
shamaǵa aytıladı.
Pútkil bas
ıp
ótilgen jol
Jold
ı
bas
ı
p ótiw ush
ı
n keken pútkil waq
ı
t
Ortasha tezlik =
. 
υ
o‘r
=
s
t
.
Ámeliy tapsırma
Úyińizden mektepke shekemgi aralıqtı ólshegende saatqa 
qarap qansha waqıt ketkenligine itibar beriń. Aralıq hám onı 
basıp ótiw ushın ketken waqıttan paydalanıp ortasha tezligińizdi 
tabıń.
Másele sheshiw úlgileri
1. Elektr poezdı Yangier qalasınan Tashkentke 3 saatta jetip keldi. 
Eger qalalar arasındaǵı aralıq shama menen 150 km bolsa, poezdıń 
ortasha tezligin tabıń.
B e r i l g e n:
F o r m u l a s ı:
S h e s h i l i w i:
s
= 150 km
t 
= 3 saat
u
or 
=