Замонавий узлуксиз таълимни рақамлаштириш: педагогика соҳасида

 

 
 
 
Bo’ri 
 
 
 
 
 
tulki ayiq 
2·3=6 ta yo’l bor.

---

545 
4)Qizil, sariq va oq gullar yonma-yon ochilib turibdi. Asalari har bir 
gulga faqat bir marta qo‘nishi mumkin. U hamma gullarni necha usulda 
aylanib chiqa oladi? 
5) Katakcha o‘rniga qaysi raqamni qo‘yish mumkin? Javob 
variantlari nechta? 
2 · = 1 4 · = 3 6 · = 4 7 · = 4
 
 
Foydalangan adabiyotlar: 
1.
L.P.Stoylova, A.M.Pishkalo “Boshlang’ich matematika kursi 
asoslari”, Darslik, Toshkent, “O’qituvchi” 1991yil. 
2.
S.Burxonov, O‗.Xudoyorov, Q.Norqulova, N. Ruzikulova, 
L.Goibova ―Matematika‖ Umumiy o’rta ta‘lim maktablarining 3-sinfi 
uchun darslik «SHARQ» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh 
tahririyati Toshkent – 2019 yil.
 
 
MAKTAB YOSHIDAGI BOLALARNI O’QUV 
FAOLIYATIGA PSIXOLOGIK TAYYORLASH 
Ibragimova H. X.- Andijon davlat universitetining Pedogogika 
instituti magistri
Zamonaviy dunyoda bolaning har tomonlama rivojlanishi uchun 
juda ko'p turli xil imtiyozlar, mashqlar, vazifalar, o'yinlar mavjud. Bo'sh 
vaqtlari va mashq qilish istagi bor barcha oila a'zolari bilan bunday 
mashqlarni qilish oson va qiziqarli bo’ladi. Maktab yoshidagi bolalarni 
o’quv faoliyatiga psixologik tayyorlash deganda albatta ota- ona o’z 
farzandi bilan shug’ullanishi bola vazifalarni yozayotganda, bolaning zaif 
tomonlariga e'tibor berishi zarur. Idrok, e'tibor, xotira, qo'l motorikasini 
mustahkamlash 
uchun 
foydali 
bo'lgan 
umumiy 
mustahkamlash 
mashqlaridan foydalanishi, qiyin so'zlarni aniq aytishi, ulardan talaffuz 
qilishni so'rashi va albatta ota- ona yoki o’qituvchi qayta takrorlashi kerak. 
Ta’limga bolani qiziqtirish uchun barcha yosh ota-onalar albatta o’zlarini 
malakasi yetmasligi va bunda psixologga ishi tushishi tabiiy. Maktab 
yoshidagi barcha bolalarni o’qishga qiziqtirish uchun ota-onalar 
quyidagilarni qilishlari kerak: ko'p kichik qofiyalarni o'rganishi, bolasiga 
o'qib berishi, tillarni o'rganishi va hikoyalar tuzish, ulardan qayta aytib 
berishlarini so'rashi, kollektiv o'yinlarni o'ynashi zarur, chunki ular 

---

546 
harakatlarning o'zboshimchaliklarini, diqqatni jamlashni rivojlantiradi, 
nutq zaxirasini boyitadi bolalarda xushmuomalalik, ijobiy his-tuyg'ularni 
uyg'otadi. 
Maktab ta’limiga qo’yiladigan talablardan biri o’quvchilarni 
bilimlar tizimi bilan ta’minlash emas, balki ularni samarali metodlar bilan 
qurollantirish, har qanday faoliyatda yangi bilimlarni egallash, amaliyotda 
qo’llash, o’zgartirish va mustaqil ravishda rivojlantirish ko’nikmalarini 
shakllantirishdir. Va faqat to'g'ri tashkil etilgan pedagogik jarayon, ya'ni 
tizim bu talablarni amalga oshirishga qodir. Ta'lim muassasalari 
faoliyatining ustuvor yo'nalishi o'quv va ilmiy-tadqiqot faoliyati asosida 
shaxsning ichki bilish motivlarini hisobga olgan holda rivojlanishini 
ta'minlaydigan shunday pedagogik shart-sharoitlarni yaratishdan iborat. 
Ma’lumki, inson faoliyatining natijalari atigi 20-30% intellektga, 70-80% 
esa uni harakatga keltiruvchi kuch ya’ni motivlariga bog’liq.
Maktab yoshidagi bolalarni o’quv faoliyatiga tayyorlash uchun 
psixologik dastur ta'limni o'z ichiga olishi kerak. Bolaning asosiy 
tushunchalari u yaxshilik va yomonlik, yomonlik va yaxshilik o'rtasidagi 
farqni tushunishi kerak. Bunday tushunchalarni bolaga o'rgatish ham 
muhim hisoblanadi. Bola jamiyatda xulq-atvor qoidalari, o'z-o'ziga xizmat 
ko'rsatish ko'nikmalarini o’zida shakllantirishi kerak. Bolalarga o'rganish 
qanday ekanligini tushuntirish maktab darslari qanday, uy vazifasi qanday 
bajariladi, o'qituvchi yoki sinfdoshlar bilan qanday muloqot qilish kerak 
o’rgatilib boriladi. Shunday qilib, unga g'ayrioddiy muhitda moslashish 
osonroq bo'ladi. 
Ko'pgina maktablarda to'garaklar, seksiyalar, konferentsiyalarga 
ikkinchi darajali jarayon sifatida qaraladi. Shu bilan birga, u yoki bu 
motivlarni ko'proq darajada tashkil etadigan darsdan tashqari mashg'ulotlar 
bolaning o’quv faoliyatiga qiziqishini oshiradi. O'qituvchi va 
o'quvchilarning sinfda va tashqarida birgalikdagi faoliyatiga asoslangan 
pedagogik psixologik o'zaro ta'sir zamonaviy pedagogika va 
psixologiyaning asosiy kategoriyasi bo'lib, so'nggi o'n yillikda faol va har 
tomonlama o'rganilgandir. O'zaro munosabatlarning ushbu shaklining 
asosiy parametrlarini o'zaro munosabat, qo'llab-quvvatlash va ishonch deb 
atash odatiy holdir. Gumanistik yo'naltirilgan psixologiya va pedagogikada 
o'quvchi va o’qituvchi o'rtasidagi munosabatlarda hamkorlik, muloqot, 
sheriklik g'oyasi nazariy asoslanadi. Biroq, o'qituvchining amaliy 
faoliyatida hamkorlik g'oyasini amalga oshirish katta qiyinchilik bilan 
amalga oshiriladi. 

---

547 
Shunday qilib, ota-onalarning vazifasi bolani maktab o’quv 
faoliyatiga ruhiy jihatdan tayyorlash, ba'zan psixologik jihatlari har qanday 
intellektual qobiliyatlardan ko'ra muhim deb qaraladi. Agar O’quv 
faoliyatiga bolalar tayyor bo'lsa maktabdagi ular uchun yangi psixologik 
muhitni idrok etish ancha oson bo’ladi. Ya'ni, ular tezda o'qishga 
qo'shilishadi va deyarli darhol o'rganishdagi birinchi muvaffaqiyatni 
ko'rsatishni boshlaydilar.
Maktab yoshidagi bollarni o’quv faoliyatiga tayyorlash har bir ota-
onani tashvishga soladigan masala hisoblanadi. Tayyorgarlik ham 
intellektuallik ham ko'p jihatdan uning psixologik bazasi bilan belgilanadi. 
Maktabda o'qish uchun zarur bo'lgan ko'nikmalarni egallash uchun kuniga 
15-20 daqiqa vaqt ajratish kifoya. Ko'p sonli rivojlanish vositalari va 
tayyorgarlik kurslari bu vaqtda yordamga keladi. Bolani psixologik nuqtai 
nazardan tayyorlash ancha qiyin. Psixologik tayyorgarlik o'z-o'zidan paydo 
bo'lmaydi, lekin yillar davomida asta-sekin shakllanadi va muntazam 
jismoniy mashqlarni talab qiladi. 
Bolaning ongida maktabga nisbatan ijobiy munosabatni oldindan 
shakllantirish muhim: maktabda u juda ko'p qiziqarli narsalarni o'rganadi, 
yaxshi o'qish va yozishni o'rganadi, u ko'plab yangi do'stlar orttiradi. Hech 
qanday holatda siz bolangizni maktab, uy vazifasi va bo'sh vaqtning
yetishmasligi bilan qo'rqitmasligingiz kerak. 
Maktab yoshidagi bolalarni o’quv faoliyatiga yaxshi psixologik 
tayyorgarligi - bu "maktab"dagi o'yin, bu yerda bola mehnatsevarlik, 
qat'iyatlilik, faollik, xushmuomalalikni o'rganadi. Maktab o’quv 
faoliyatiga tayyorgarlikning muhim jihatlaridan biri bu bolaning yaxshi 
salomatligidir. Ya’ni, bola kasal bo’lmasa, og’rimasa uni o’qishga bo’lgan 
qiziqishi shuncha ortadi. Shuning uchun mashq qilish, sport bilan 
shug'ullanish va shamollashning oldini olish zarur choralardir degan fikrga 
kelinadi.
Maktabgacha yoshdagi bola uchun o'z-o'ziga xizmat ko'rsatish 
qobiliyati juda muhimdir. Maktabdagi bolalar garderobda kiyim va 
poyafzallarni almashtirishlari, jismoniy tarbiya formasini kiyishlari va 
yechishlari, maktab xaltasining tarkibini mohirlik bilan boshqarishlari 
kerak, kerakli narsalarni olib qo'yishlari kerak. Buni juda sekin 
bajaradiganlar chaqqon sinfdoshlarini ko'rishdan xavotirda turishadi va 
asabiylashadi. Shuning uchun bolaning o'ziga g'amxo'rlik qilishni o'rgatish 
darkor. 
Maktabga psixologik tayyorgarlikning muhim jihati bolaning 
irodaviy rivojlanishining yetarli darajasidir. Bu daraja turli bolalar uchun 

---

548 
har xil bo'lib chiqadi, ammo olti etti yoshli bolalarni ajratib turadigan 
odatiy xususiyat - bu bolaga o'z xatti-harakatlarini nazorat qilish 
imkoniyatini beradigan va darhol harakat qilish uchun zarur bo'lgan 
motivlarning bo'ysunishi hisoblanadi.
Bolaga maktabda o'zini qulay his qilish, muvaffaqiyatli o'rganish 
va to'liq rivojlanish uchun uning intellektual, shaxsiy, jismoniy resurslarini 
bo'shatish uchun o'qituvchilar va psixologlar bolaning psixologik 
xususiyatlarini aniqlashlari, ta'lim jarayonini uning xususiyatlariga 
moslashtirishlari kerak. Individual xususiyatlar, imkoniyatlar va ehtiyojlar 
bolaga maktab muhitida muvaffaqiyatli o'rganish va muloqot qilish uchun 
zarur 
bo'lgan 
ko'nikmalar 
va 
ichki 
psixologik 
mexanizmlarni 
rivojlantirishga yordam beradi.
Xulosa qilib shuni aytmoqchimanki, farzandingiz qanday bilm 
cho'qqilariga qadam qo'ymasin, u sizning yordamingizga, mehringizga, 
madadingizga, farzandingizga bo'lgan ishonchingizga muhtoj. Oldin 
bolada sog'lom, ijobiy munosabatni yaratish darkor. Bola maktabda yangi 
bilim, ko'nikmalarga ega bo'lishga intiladi, bolani o’qishini me’yorida 
rag’batlantirib turilsa yomon baho olishlardan, o'qituvchilar, sinfdoshlar 
bilan bo’ladigan muammolardan qo'rqmaydi va a'lo baholar oladigan 
o’quvchiga aylanadi, aksi bo’lsa mag'lub bo'lgan odam bo’lib qolishi 
mumkin. Bolani maktab o’quv faoliyatiga psixologik tayorlashning eng 
oson yo’li ota-onaning o’z farzandiga bo’lgan ishonchi hisoblanadi, chunki 
farzand uchun o’z ota-onasi boshqalarga nisbatan eng sevimli va aziz 
insonlari ekanligini biladi.