Z sh. Shovqiyev, F. N. Oqbo‘tayiev

§1.18 Aerodromlarni ekspluatatsiya qilish tizimining tarkibiy
sxemasi va ularning holatini baholash
Aerodrom murakkab tizim. Uni har tomonlama ekspluatatsiya qilish er-
gonomik talablarni hisobga olgan holda, «odam-havo kemasi - aerodrom - 
atrof-muhit» degan tizim nuqtai-nazaridan amalga oshirilishi kerak. Shundagi-
na aerodrom inshootlari ishonchli va uzoq muddat ishlaydi, havo kemalari xa-
vfsiz va muntazam uchadi. Ergonomik asosning metodologik bazasi tizimli 
yondashishdir. U tizim texnika tamoyillari, ishonchlilik nazariyasi, tadqiqot, 
muhandislik psixologiyasi, texnik estetika, mehnatni ilmiy tashkil etish aso-
slarida ayrim elementlar va qismlar optimal tavsiflarini va o‗zaro munosaba-
tlarini aniqlash imkonini yaratadi. 
Havo kemalarining xavfsiz va muntazam uchishi masalasini ergonomik 
echimini topishda avtomatik boshqarish tizimi — ABT muhim ahamiyatga ega. 
Aviatsiya texnikasi va aerodrom inshootlarining ergonomik imkoniyatlari 
keng. Afsuski, ulardan hamma vaqt ham foydalanish qiyin, tabiiy, psixo-
fiziologik cheklovlar yo‗l qo‗ymaydi. Masalan, texnikaning har qanday 
buzilishini avtomatik tarzda bartaraf etib bo‗lmaydi, ularni aniqlash va bartaraf 
etishga ko‗p vaqt ketadi. Shuning uchun odam va texnikaning psixofiziologik 
va jismoniy imkoniyatlari bir-birini to‗ldirishi kerak. 
Havo transporti ishining ergonomik asoslari sistemaning tarkibiy sxe-
masidan kelib chiqib, elementlar va qismlarning yagona majmuasi ichida odam 
markaziy o‗rinni egallashi lozim. U havo kemasini, aerodromni uchishga 
tayyorlaydi, boshqaradi, ta‗minlaydi, ayni vaqtda atrof-muhit talablarini 
hisobga oladi (2.1-rasm). Odamning bu funksional aloqalari sxemada 1,3 va 5 
raqamlari bilan belgilangan. O‗z navbatida, havo kemasi va aerodrom teskari 
(aks) aloqa beradi va odamga o‗z imkoniyatlarini bildiradi, bunda atrof-muhit 
aerodromdagi vaziyatni ko‗rsatib, bildirib turadi. Bu aloqalar sxemada 2,4 va 6 
raqamlari bilan ko‗rsatilgan. 
Havo kemasi, aerodrom va atrof-muhit o‗rtasida sof texnik o‗zaro ta‗sirni 
aks ettiruvchi to‗g‗ri va teskari aloqalar bor, odam shularga tegishli qarorlar 
qabul qilib, havo kemalari uchishini ta‗minlaydi. Bu aloqalar 

---

2.1-rasm
aerodromlar ekspluatatsiyasi kitobidan