Z. A. Jabbarov, B. T. Jabborov

S_ant = S_org – S_naz, [%];


Bu erda S_nazorat, C_{org -} organik uglerod- (method Okolelova et al. 2015).
Natijalarni korrelyasion bog‘liqligi quyidagi jadval ko‘rinishida ifoda etiladi (-jadval).
–jadval
Tuproqlarda S_org. va «gumus» korrelyasiyasini taxlil qilish jadvali

	KK–Sorg	Gumus		KM–Sorg	Gumus
KK–Sorg		–0,8532	KM–Sorg		–0,8282
		(4)			(4)
		0,1468			0,1718
Gumus	–0,8532		Gumus	–0,8282
	(4)			(4)
	0,1468			0,1718
	KShO–Sorg	Gumus		KKd–Sorg	Gumus
KShO–Sorg		–0,7500	KKd–Sorg		–0,9197
		(4)			(4)
		0,2500			0,0803
Gumus	–0,7500		Gumus	–0,9197
	(4)			(4)
	0,2500			0,0803
	KT–Sorg	Gumus		KX–Sorg	Gumus
KT–Sorg		–0,9431	KX–Sorg		–0,8412
		(4)			(4)
		0,0569			0,1588
Gumus	–0,9431		Gumus	–0,8412
	(4)			(4)
	0,0569			0,1588

Kerakli material, asbob va reaktivlar. tarozi, 300 va 500 ml li kolbalar, kichkina voronka, byuretka, shtativ, yuvgich. Xrom angidridi yoki kaliy bixromatning sulьfat kislotasidagi 0,4 n eritmasi; 0,2 n Mor tuzi eritmasi; 85% li ortofosfor kislotasi; difenilamin.


6. MAVZU. TUPROQLAR REKULTIVATSIYASIDAN SO‘NG TUPROQ UNUMDORLIGINI TIKLANISH KO‘RSATKICHLARINI AYRIM XOSSALARI ASOSIDA ANIQLASH


Ishning maqsadi. Tuproqning singdirish sig‘imi karbonatli tuproqlarda almashinuvchi kalьsiy kationlarini A.A.SHMUK uslubi bilan aniqlash.
Ishning nazariy asoslanishi va mohiyati.
Almashinuvchi Sa va Mg kationlarini karbonatli tuproqlarda aniqlash jarayonida biroz qiyinchiliklarga duch kelinadi, chunki kalьsiy va magniy kationlarining tuzli eritmalari bilan reaksiyaga kirishish natijasida almashinuvchi asoslar bilan bir katorda kalьsiy karbonat xam ajralib chikishi ma’lum. Bu o‘rinda mavjud bir qator uslublar bo‘lib, bulardan eng keng tarkalgani – SHmuk tomonidan ishlab chikilgan uslubdir. Lekin bu uslub bilan xam olingan ma’lumotlar deyarli – taxmimnan deb karaladi. Bu uslubning asl mohiyati shundan iborat:
Karbonatli tuproqlarda analiz uchun olingan tuproq namunasidan almashinuvchi Sa va Mg ning siqib chiqarish uchun shuncha og‘irlikdagi namunani 2 hissa ko‘paytirilgan tuz eritmasi bilan ishlasak, bu eritmada 2 barobar ko‘p Sa va Mg karbonatlarini va almashinuvchi asoslarni eritishi aniq.
Bu uslub kuyidagi formulaga asoslangan:
X = 2A – V
bu erda:
A – Sa va Mg kationlarining birinchi eritmadagi miqdori;
V – shu asoslarning ikkinchi eritmadagi (hajmi oshirilgan) miqdori.
Ishning borishi.
Teshiklar diametri 1 mm bo‘lgan elakdan o‘tkazilgan tuproq namunasidan 2 ta 5 gr atrofida tortib olib, birining xajmi 100 va ikkinchisining xajmi 200 ml bo‘lgan belgili o‘lchov kolbasiga solamiz. Kolbalarini ¾ qism xajmiga 1n NaCl eritmasidan solamiz. Keyin yaxshilab chayqatilib, aralashtirilib, o‘sha eritmadan belgisigacha quyamiz. Xar ikkala kolba bir xil uy harorati sharoitida bir kechaga qoldiriladi. Ertasiga oddiy filьtr orqali filьtrlab, filьtratdan 10 – 20 ml Sa, Mg ni taxminiy miqdoriga karab, xuddi suvli so‘rimdagidek, Trilon-B usulida aniqlaymiz. Olingan natijalardan A va V ni miqdori almashinuvchi Sa va Mg ni 100 gr tuproqqa nisbatan ml gr/ekv ko‘rinishida quyidagi jadval yordamida ifodalaniladi. Hisoblash suvli so‘rim analizidagi Sa, Mg ni Trilon – B bilan aniqlashda berilgan.
Kalsiyni aniqlash. Kalsiy ham o‘simlik uchun zarur elementlardan bo‘lib, sho‘rlanmagan tuproqlarda uning kalsiy nitrat (Ca(NO₃)₂) kalsiy karbonat (SaSO₃) va kalsiy bikarbonat (Sa(NSO₃)₂) kabi birikmalari uchraydi. Ma’lum darajada sho‘rlangan tuproqlarda esa kalsiy sulfat (gips), CaSO₄ • 2N₂O va kalsiy xlorid (SaS1₂) kabi o‘simliklar uchun zararli tuzdar ham mavjud.
Tuproq tarkibidagi kalsiyning miqdori turli usullar bilan aniqlanadi.
Uslublardan Trilon – B uslubi aniq va yaxshi natijalar beradi. Ayniqsa kam vaqt talab kilganligi asosan shu uslubni laboratoriyalarimizda bajarish kulay deb topilgan.
Kalsiyni Trilon – B usuli bilan aniqlash Trilon – B etilen diamin tetra sirka kislotasining natriyli tuzi bo‘lib, ikki va uch valentli kationlar bilan suvda eriydigan kompleks birikmalar hosil kiladi. Bu usul bilan ishlaganda kalsiy ioni bilan rang beruvchi mureksid indikatori ishlatiladi.
Ishning borishi.

1. 
   Tayyorlangan suvli so‘rimdan kalsiyning taxminiy miqdoriga karab, pipetka bilan 25 dan 50 ml gacha olib, hajmi 250 ml li konussimon kolbaga solinadi.
   
2. 
   Ustiga distirlangan suv ko‘shib, hajmi 100 ml ga etkaziladi.
   
3. 
   Suyuqlik ustiga bir bo‘lak kongo qog‘oz tashlab, ko‘k binafsha rang tusiga kirguncha 1:1 nisbatli (HCI) xlorid kislotadan tomiziladi.
   
4. 
   Suyuqlik muxiti kislotali bo‘lgandan keyin, ustiga o‘yuvchi natriy (NaOH yoki KON) ning 2 n eritmasidan 5 ml ko‘shiladi va yaxshilab chayqatiladi. Eritma muhiti ≥12,5 bo‘lishi shart.
   
5. 
   Mureksid kukunidan indikator sifatida shpatel uchida ozgina solinadi. Bunda suyuqlik pushti rangga kiradi.
   
6. 
   Trilon - B eritmasi (kalsiy ko‘p bo‘lsa, 0,05 N, oz bo‘lsa 0,01N) bilan kolbadagi suyuqlik pushti rangdan binafsha rangga o‘tguncha astalik bilan titrlanadi.
   
7. 
   Kalsiyning foiz miqdori kuyidagi formula bilan hisoblanadi:
   

foiz miqdori;
a – titrlashga ketgan (0,05 yoki 0,01) trilon —B eritmasi, ml
miqdori;
f – 1 ml 0,05 Trilon – Bning 0,001 g kalsiyga yoki 0,01 Trilon – B 0,0002
g kalsiyga to‘g‘ri keladi;
E – suvli so‘rimning umumiy xajmi, ml hisobida;
100 – foizga aylantirish koeefitsienti;
K – gigroskopik namlik koeffitsienti;
m – analiz uchun olingan so‘rimning hajmi, ml hisobida;
n – namuna og‘irligi, g hisobida.