Ginafor (qobiq poyasi). Uning guli boshqa o’simliklardan ajratadigan o’ziga xos qismi hisoblanadi. Gullar urug’langandan so’ng gultojbarglari to’kiladi va har bir gulning urug’lanishidan 10-12 kundan so’ng tuxumdonning ostidagi to’qima tezda ko’payadi va vaqti bilan tuxumdonni o’rab olgan to’qima bilan birlashib kengaytma hosil qiladi va bu kengaytmaga ginafor deyiladi. Odatda ginoforning bo’yi 15 sm bo’ladi. Ginaforlar tuproqqa kirgandan so’ng 8-10 kundan so’ng qobiqlarni hosil qilishni boshlaydi. Ginaforlar tuproqqa qarab rivojlanadi va tuproqqa kirib dukkak qobiqlarni shu yerda hosil qiladi.
Ginaforning novdaga o’xshash tuzilishi, ildizga o’xshash vazifasi bordir. Ginaforning vazifasi qobiqni tuproq ostida hosil qilish va ularni ustidagi suruvchi tuklari bilan ozuqlantirishdan iborat. Ginaforlar tuproqqa kirgandan so’ng 10 kun
ichida embrionlari rivojlanadi va guldan boshlab 60 kun ichida yeryong’oq qobiqlari yetiladi.
Ma’lum bir vaqt ichida tuproq ustiga qarab o’sgan ginaforlar, oxir oqibat tuproqqa yetib ololmasa havoda qurib qoladi va dukkak hosil qila olmaydi. Tuproq yuzasidan 15 sm yuqorida qolgan ginaforlar aksariyatining tuproqqa kirmagani ko’rilgandir. Tik o’sgan turlarida ginaforlar ildizga yaqin, qolganlarida ginaforning joylashgan joyi esa yanada kengdir.
Bu sababdan asosan tik o’suvchi turlarida tuproq bilan xumlanishi juda muhimdir. Ginaforlarning tuproqqa kira olishi uchun oldindan tuproqqa ishlov berilgan bo’lishi kerak.
Dukkak (meva). Tuproqda ginaforning uchidagi urug’langan tuxumdonning rivojlanishi bilan meva, ya’ni yeryong’oq dukkagi paydo bo’ladi. Gullashdan taxminan 2 oy o’tib ilk meva hosil bo’ladi. Har bir o’simlik uchun nav va parvarishlanish sharoitlariga ko’ra, 20-40 dona yetuk meva hosil qilishi davom etadi.
Boshqa dukkakli ekinlarda dukkak qobig’i o’z-o’zidan chatnaydi, ya’ni ochilib ketadi. Ammo, yeryong’oqda bunday jarayon uchramaydi. Qobiqlarining kattaligi, shakli, bo’g’imlarining ochiq yoki chuqur bo’lishi, tomirli va tomirsiz bo’lishi, tumshuqsimon uchli bo’lmaganligi kabi xususiyatlar, turlarga qarab o’zgaradi.
Yeryong’oq turlariga ko’ra, dukkak uzunligi 21-63 mm, eni esa 8-19 mm oralig’ida o’zgarishi mumkin. Yeryong’oq dukkagida o’rtacha 1-4 dona urug’ bo’lishi mumkin, odatda 2 donadir.
Urug’i. Yeryong’oq mevasi ma’lum kattalikka erishgandan so’ng, tarkibida urug’lar paydo bo’lishni boshlaydi. Dukkaklar ichida odatta 1-3 dona urug’ bo’ladi. Urug’ning atrofini yupqa qog’oz kabi urug’ po’stlog’i o’rab turadi. Har bir urug’da ikki pallali mag’izli qism (unib chiqishda embrionni oziqlantiruvchi qismlar) bor. Turlarga ko’ra, o’zgarib turishiga qarab, urug’ ranglari qizil, och-sarg’ish, to’q qizil, qoramtir, siyohrang, jigarrang, urug’ shakllari dumaloq-ovalsimon hamda uzun ovalsimon; 1000 donasining og’irligi 350-1000 gr oralig’ida, dukkak ichidagi urug’ og’irligi 60-80 foiz oralig’ida o’zgarib turadi. Urug’ uzunligi 9-24 mm, eni esa 6-14 mm oralig’ida bo’lishi mumkin. Tarkibida 45-55 foiz moy, 20-25 foiz oqsil, 16-18 foiz uglevod va mineral moddalar mavjud.
Do'stlaringiz bilan baham: |