«Yangiyo‘l Poligraf Servise» Tashkent – 2017 A. S. Sagdullaev, V. A. Kosteckiy Áyyemgi dúnya tariyxí

Áyyemgi 
qoljazbalardıń 
qaldıqları
Áyyemgi qala 
qorǵanları
I-BÓL
IM 
EŃ ÁYYEMGI DÚZIM
Ó
zińizdi sınań!
 Arxeologlar
 – ...
Etnograflar
 – ...
 Antropologlar
 – ...
1-§. Áyyemgi tariyx – civilizaciyanıń 
baslanıwı 
Áyyemgi tariyxtı úyreniw
Insaniyattıń áyyemgi tarıyxın túrli taraw 
ilimpazları úyrenip shıqtı. 
Arxeologlar
áyyemgi 
zamanlarda adamlar jasaǵan eski mákan 
jaylarda qazıw jumısların ámelge asıradı
. 
Á
yyemgi adamlardıń qaldıqların (skelet 
hám bas súyegi) dıqqat penen tekserip kórgen 
antropologlar
olardıń sırtqı kórinisin qaytadan 
jaratıwǵa, mıń jıllar dawamında adamlardıń 
sırtqı kórinisinde júz bergen ózgerislerdi 
kózden ótkeriwge háreket etedi
. 
Etnograflar
, házirde tiri qáwim hám 
xalıqlardı, áyyemgi adamlardıń saqlanıp 
qalǵan kóp ǵana dástúrleri, xojalıq hám 
mádeniy úrp-ádetlerin úyrenedi.
Áyyemgi tariyx boyınsha dárekler
Biz úlkemizdiń áyyemgi tariyxın qalay 
úyrenemiz? Úlkemizdiń eń áyyemgi tariyxınıń 
keń tarqalǵan deregi arxeologlar tárepinen 
tabılǵan materiallıq derekler esaplanadı. 
Miynet qurallarι, gúlal ιdιslar, qural-saymanlar, 
taǵιnshaqlar, qullasι, áyyemgi insan qolι me-
nen jasalǵan hámme nárseler solar qatarιna 
kiredi.

---

9
Gúlal ıdıstaǵı 
jazıw
Áyyemgi grek 
tariyxshısı – 
Gerodot
«Avesto» 
qoljazbasınıń 
beti
Jazba dereklerdiń tabılıwı menen ilim-
pazlarǵa áyyemgi mıń jıllıqlar tariyxın tiklew 
ańsatlastı. Orta Aziya tariyxı boyınsha eń áy-
yemgi jazba derek zardushtiylerdiń muqad-
des kitabı «
Avesto
» esaplanadı. Onda jur-
tımızdıń áyyemgi tariyxıy wálayatları 
Baktriya, 
Soǵdiana, Xorezm 
xalqı mádeniyatı tariyxı 
haqqında bayan etiledi. 
Áyyemgi dáwır tariyxına baylanıslı jáne 
bir jazba derek Behistun jartasları jazıwları 
esaplanadı. Behishtun jartasları Irandaǵı Kir-
manshah qalası janında jaylasqan. 
Parsı patshası Dara I diń buyrıǵı menen 
jartasqa oyıp jazılǵan úsh tildegi áyyemgi 
parsı,elam hám bobıl tilindegi jazıwlarda ol ózi 
basıp alǵan eller hám xalıqlar atap aytqanda, 
Xorezm, Sogdiana, Baktriya mámleketleri 
atap ótiledi.