«Yangiyo‘l Poligraf Servise» Tashkent – 2017 A. S. Sagdullaev, V. A. Kosteckiy Áyyemgi dúnya tariyxí

Sońǵı paleolit 
dáwiri mákan 
jayı
Taw 
sarqıraması
Tayanısh konspekt
materiallıq, zatlar
tariyxıy derekler
jazba derekler
miynet quralları
taǵınshaqlar
qural-jaraqlar
«Avesto»
Gerodot
Strabon
Kvint Kursiy 
Ruf
Arrian
paleolit 
→
mezolit 
→
neolit 
→
eneolit
matriarxat 
→
patriarxat
arxeologlar
antropologlar
etnograflar
S
oraw hám tapsırmalar
1. Nege arxeologlar adamzat tariyxınıń bas-
lanıwın «tas dáwiri» dep ataǵan?
2. Tas dáwirlerin sanap beriń. Nege olar bulay 
atalǵan?
3. Ilimpazlar tariyxtı qayta tikleytuǵın derek-
lerdiń atın aytıp beriń.
4. Tariyxtı úyreniwde paydalanılǵan qanday 
materiallıq dereklerdi bilesiz?
5. Arxeologiya, antropologiya hám etnogra-
fiya sıyaqlı pánler haqqında nelerdi bilesiz?
 2-§. Eń áyyemgi adamlardıń 
rawajlanıwınıń dáslepki basqıshları
Eń áyyemgi adamlar
Adam qalay payda bolǵanlıǵı haqqında ili-
miy, diniy, ápsanalıq kóz-qaraslar bolıp, biz 
bul máseleni ilimiy tiykarda, antropologiya 
hám arxeologiyalıq maǵlıwmatlarǵa súyengen 
halda úyrenemiz. 

---

14
Ayıwdı awlaw
Este saqlań!
Orta Aziya-
da tastan 
islengen áy-
yemgi miynet 
quralları Fer-
ǵana oypat-
lıǵındaǵı 
Selin
-
gur 
mákanınan 
hám Tashkent 
oypatlıǵındaǵı 
Kólbulaq
aymaǵınan da 
tabılǵan.
J
er betindegi alǵashqı adamlar qáddi-
qáwmetin tik tutıp júretuǵın, miynet quralların 
jasaw hám olardı qollanıwdı biletuǵın olarǵa 
haywanat dúnyasınan ajıralıp turıwına imkani-
yat bergen. 
Júdá ápiwayı tas miynet quralların jasaw-
dı biletuǵın eń áyyemgi adam súyekleri, 
qaldıqların ilimpazlar túrli aymaqlardan tawıp 
úyrengen, solardan, Qubla Afrikadan – 
avs-
tralopitek
, Shıǵıs Afrikadaǵı Zinj oypatlıǵınan 
– 
zinjantrop
, Yava atawınan (Indoneziya) – 
pite kantrop
, Qıtay aymaǵınan – 
sinantrop
, 
Germa niyadan – 
neandertal
hám Franciya-
daǵı Kromanyon úńgirinen – házirgi túrdegi 
adam – 
kromanyon
súyekleri tabılǵan.
Jer betinde klimat jıllı bolǵan waqıtlarda in-
san mákan jayları kishkene dáryalar yamasa 
saylar átirapındaǵı tóbeliklerde jaylasqan edi. 
Alǵashqı paleolittiń sońǵı dáwirlerinde Ullı 
muzlaw dáwiri baslandı. Eń dáslepki adamlar 
qattı sınaqqa dus keldi. Bul jaǵday adamlardı 
jańasha turmıs shárayatına iykemlesiwine 
májbúrledi. Bunday payıtlarda kúshliler ǵana 
jasap qalǵan.