«Yangiyo‘l Poligraf Servise» Tashkent – 2017 A. S. Sagdullaev, V. A. Kosteckiy Áyyemgi dúnya tariyxí

Teńgelerdegi jazıwlar
Jer betinde adam payda bolǵannan baslap, biziń eramızǵa 
shekemgi 476-jılı Batıs Rim imperiyası qulaǵanǵa shekem 
bolıp ótken waqıyalar, tariyx iliminde Áyyemgi dúnya tariyx dep 
ata la dı. Bul tariyx hár qıylı arxeologiyalıq hám jazba derekler 
tiykarında úyreniledi.
Áyyemgi dúnya tariyxı Áyyemgi Shıǵıs, Greciya hám Rim 
sarayınıń xızmetkerleri hám patshalarınıń hár qıylı jılnamaları 
(waqıyalardıń jılma-jıl kórsetilip barılıwı), nızamlar jıynaǵı, 
biografiyalarında (ómirbayanı) sáwlelendirilgen. Olarda basıp 
alıwlar hám urıslar, shirkewler, saraylar hám qorǵanlar qurılısı, 
ónermentshilik hám diyqanshılıq, eski pánler hám kórkem óner 
haqqında gúrriń etiledi.
Alımlar oqıǵan eski tekstler, mısalı «Piramidalar tekstleri» 
hám «Marhumlar kitabı» mısrlılar tariyxı haqqında, «Rigveda» 
– hindler, al «Avesto» Orta Aziya xalıqları tariyxınan gúrriń etedi.
Nil oypatındaǵı Mısr piramidaları kompleksi, Dajla hám Frot 
aralıǵındaǵı Bobil, Hind oypatındaǵı Moxenjodaro, Irandaǵı 
Persepol, Greciya, Rim hám Orta Aziyanıń kóplegen áyyemgi 
qalaları pútkil dúnyaǵa belgili.
Biraq, áyyemgi dúnya tariyxına tiyisli ele ashılmaǵan sırlar az 
emes. Múmkin birewińizge olardı ashıw nesip eter. Tariyx bizge 
kóp nárseni úyretedi. Onı «ullı oqıtıwshı» dep biykarǵa aytpaydı. 
Sonlıqtan hár birimiz óz Watanımızdıń tariyxın biliwimiz hám 
basqa eller xalıqlarınıń tariyxına hám mádeniyatına húrmet penen 
qarawımız kerek. Bul sabaqlıqtı oqıy otırıp, kóplegen túsiniksiz, 
qıyın sózlerge, tariyxıy atama hám frazalarǵa dus kelesiz. Olardı 
yadlaw, este saqlaw kerek boladı.

---

7
Sabaqlıq teksti menen islesiw
Bul másláhátlerimizdi diqqat penen oqıń, olar úyrenilip atır-
ǵan temańızdı eslep qalıwıńızǵa járdem beredi
.
Úyge tapsırmalardı tayarlawda tómendegilerge itibar beriń:
1.Sabaqta jazıp alǵanlarıńızdı bir neshe ret oqıń.
2. Oqıwdan burın temadaǵı kishi temashalarına itibar beriń, 
sabaqta neler haqqιnda aytılǵanιn esleń.
3. Hár bir tema aqırında berilgen sorawlardı oqıń. Sonda siz 
jazǵanlarıńızdı oqıǵanıńızda nelerge itibar beriw zárúrligin hám 
oqıǵanlarıńızdı qanday tártipte bayan etiw kerekligin bilip alasιz
.
4. Tekstti tiyisli bólimlerge bóliń hám hár biriniń tiykarǵı 
mazmunın óz sózlerińiz benen aytıń, keyin pútkil temanı sóylep 
beriń. Ayta almasańız, qıyın jerlerin qaytadan oqıń. Tákirarlań.
Sabaqlıq tekstin yadlap alıw zarúr emes. 
5. Tekstti oqıw barısında onda esletilgen súwret hám kes-
telerdi tabıń, túsiniklerin oqıń, tekstte ushırasqan qalalardιń, 
mámleketlerdiń atların kartadan tabıń.
6. Sorawlarga juwap beriń hám tema aqırındaǵı tapsırmalardı 
orınlań. 
Eger siz hár bir paragraf sońıńda berilgen tayanısh konspektleri 
boyınsha tariyxtı úyreniwge qarar etseńiz tómendegi wazıypalardı 
orınlawıńız kerek:
1. Sabaqlıq paragrafları tekstti tayanısh konspekt sózler me-
nen salıstırıp kóredi.
2. Konspektten paydalanıp paragraftı bir neshe ret aytıp beriń.
3. Tayanısh sózlerdi yadtan aytıp beriwge háreket etiń (tereń 
pikirlegennen keyin ǵana ózlestiriw kerek).
4. Bir neshe saattan keyin jáne bir ret tayanısh konspektin 
tákirarlań.
Biz, sabaqlıq avtorları, ustazıńız benen birge Sizge uzaq ót-
mishke sayaxat etiwge, mádeniy estelikler menen tanısıw hám 
áyyemgi dúnya tariyxın úyreniwge járdem beremiz.

---

8