X. U. Aliyev Darslikda umumiy patofiziologiya, tipik patologik jarayonlar asoslari va

tanachalarining chiqarish faoliyati buzilganda organizmdan azot
almashinuvining oxirgi moddalarini chiqarib tashlash sekinlashadi
va qonda qoldiq azot miqdori ortadi, ya’ni azotemiya yuzaga keladi.
Azotemiya asosan qonda zaharli modda (mochevina, kreatinin,.
indol, skatol va boshqa)laming to'planishi bilan boradi. Azotemiya
turli darajada bo'lishi mumkin, uning kelib chiqishida asosiy omil­
lardan biri bo'lib, buyrak tanachalarida filtrlanish jarayonining
pasayishi hisoblanadi.
Buyrak tanachalari ekskretor faoliyati buzilganda organizm­
dan fosfat, sulfat va organik kislotalaming chiqarilishi susayadi
va ularning qondagi miqdori ortadi (giperfosfatemiya, giper-
277

---

sulfatem iya, giperasidem iya). N atijada organizm ning kislota-
ishqoriy holati buzilib, buyrak azotem ik atsidozi kelib chiqadi.
Buyrak tanachalari orqali elektrolitlaming ajratilishi buzilgan taq­
dirda kaliy, natriy va magniy, xlor ionlarining hujayra ichida va
hujayra tashqarisidagi muvozanatlari o'zgaradi. Oqibatda kaliy va
m agniyning q on d a to 'p la n ish i (g ip erk a liyem iy a, gip erm ag-
niyem iya), natriyning esa kamayishi (giponatriyem iya) yuzaga
keladi. O 'z n avb atid a bu h o la t su y u q lik n in g to'q im ala rd a
to'planishi va shishlar hosil bo'lishiga sabab bo'ladi.
Nefron kanalchalari va to‘plovchi naychalar faoliyatining
buzilishi. 
Nefron kanalchalari va to'plovchi naychalarda siydik hosil
bo'Iishining ikkinchi asosiy bosqichi — qayta so'rilish (reab-
sorbsiya) amalga oshadi. Bu faoliyatning buzilishi organizmda
ichki muhiti doim iyligining o'zgarishiga olib keladi va «buyrak
naychalari yetishm ovchiligi» yoki «kanalchalar sindromi» deb