X. U. Aliyev Darslikda umumiy patofiziologiya, tipik patologik jarayonlar asoslari va

59

---

Arterial giperemiya sabablarini kelib chiqishi va xarakteriga ko‘ra
shartli ravishda 2 ta guruhga bo'lish mumkin;
I. Kelib chiqishiga ko'ra:
1. Fiziologik.
2. Patologik.
II. Keltirib chiqaruvchi sababga ko'ra:
1. Fizik omillar (eng yuqori yoki eng past harorat ta’siri,
mexanik shikastlanish ta’siri);
2. Kimyoviy omillar (organik va noorganik kislotalar, ish­
qorlar, spirtlar va boshqa birikmalar ta’siri);
3. Biologik omillar (organizmda hosil bo'luvchi fiziologik faol
moddalar, masalan, adenozin, prostaglandinlar A, E, asetilxolin
va boshqa bakteriyalar, parazitlar, rikketsiyalar hayot faoliyati mah­
sulotlari va ularning ayrim endotoksinlari.
Arterial giperemiya arteriolalaming kengayishi yoki birdaniga
bir necha mexanizm ta’sirida rivojlanadi. Bular quyidagilar: ney-
rogen, gumoral, neyroparalitik.
Neyrogen mexanizmda arteriolalarga va prekapillarlarga sim-
patikka nisbatan parasimpatik ta’sir kuchli bo'lishi ahamiyatga ega.
Bunday holat parasimpatik effektor ta’sirotlar kuchayishi natija­
sida tomirlaming nerv-muskul sinapsida asetilxolin ko'payishi yoki
ularning xolinrefaol xususiyati oshishi oqibatida yuzaga kelishi
mumkin.
Tomir kengayishining bunday mexanizmi parasimpatik bosh­
qaruv mexanizmlari kuchayishi bilan bog'liq bo'lganligi uchun
neyrotonik deyiladi. Tomir kengayishi simpatik impulslar kamay-
ganda, ya’ni arteriola va prekapillarlaming nerv-muskul sinaps-
larida katexolaminlar miqdori kamayganda yoki ularning adre-
norefaol xususiyati susayganda rivojlanishi mumkin. Bunda tomir-
larni kengaytiruvchi ta’sir ustun kelishi oqibatida qon tomirning