X. O. Eshchanov kimyo qo’llanma

I.V.Rixter(1726-1807 y)




Massani saqlanish qonuni



VI. ATOM TUZILISHI. IZOTOPLAR,

IZOBARLAR VA IZOTONLAR. YADRO

REAKSIYALARI.
Demokrit (mil.av.460-370 yil) atom haqidagi ta`limotni birinchilardan bo’lib ilgari suradi. XVIII asrga kelib J.Dalton atomistik nazariyani yaratdi. Unga ko’ra barcha narsalar atomlardan tuzilgan. 1895-yilda Kruks manfiy zaryadli katod nurlarni kashf qildi. J.Tomson katod nurlarni magnit maydondagi harakatini o’rgandi, bu zarralar barcha moddalarda borligini isbotladi va bu zarrachalarga –elektron deb nom berdi.

1909-yilda Milliken elektronning zaryadini va massasini aniqladi.

q= 1,6*10^-19 kl. m= 9,11*10^-31kg.

1911-yilda E.Rezerford atomning planetar modelini taklif etdi. Alfa nurlarni Au-qog’ozga yo’naltirib nurning o’tish darajasiga qarab atomning tuzilishi haqida o’z xulosasini chiqardi. Unga ko’ra atom musbat zaryadli yadro va uning atrofida ma’lum orbitada harakatlanuvchi elektronlardan iborat. Yadro atomning hajmidan 100 ming marta kichik. Atomning asosiy massasi yadroda joylashgan.

1913-yilda Mozli atom yadrosining musbat zaryad qiymati davriy jadvaldagi tartib raqamiga tengligini aniqladi.

1913-yilda N.Bor atomning orbitalaridagi elektronlar uchun o’z postulatlarini e’lon qildi.

I- atomdagi elektronlar o’zlariga mos statsionar orbitada harakatlanadi.

II- Atomdagi elektron yadrodan uzoq yoki yaqin orbitaga ko’chib harakatlanganda elektromagnit nurlanish hosil qiladi.

Atom yadrosida musbat zaryadli protonlar va neytral zaryadsiz neytronlar mavjud.

Neytronni 1932-yilda Chedvik kashf qilgan. 1932-yilda Ivanenko va Gapon ”proton-neytron”, -nuklon nazariyasini yaratdilar.

Masalan: vodorod- ¹H , ²H, ³H. Bor-¹⁰B, ¹¹B. Xlor-³⁵Cl, ³⁷Cl.

Elementning o’rtacha nisbiy atom massasini aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi.