O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

DispersionRamanmiyokiFure-Raman?
Busavolgaharikkalauslubhamdebjavobberishmumkinedi. Olinayotganspektralaxborothamdispersion, hamFure-Ramanspektroskopiyauchundeyarlibirxilbo‘lib, harikkiuslubhamRamanspektroskopiyaningustunjihatlarinio‘zichigaoladi. Biroq, vaziyatgabog‘liqravishda, uyokibuuslubtanlanishimumkin. Umumanolganda, dispersionRamanyuqoriroqsezuvchanligitufaylimikroskopbilanqo‘llashuchunko‘proqimkoniyattaqdimetadi. Fure-Ramanmassadaginamunanitahlilqilishdafluoressensiyayo‘qligi, to‘lqinlarsonianiqligivauskunalariqiymatitufayliustunlikkaega. QuyidadispersionvaFure-Ramanuslublaro‘rtasidamaqbulinitanlashimkoniniberadiganqo‘shimchasabablarkeltirilgan.


DispersionRamanspektroskopiyaqo‘llanishiningasosiyyo‘nalishlari
DispersionRamanspektroskopiyakengko‘lamlinamunalartahliliuchunqo‘llanadi. To‘lqinuzunliginisbatanqisqaroqvasezuvchan CCD detektorlilazerlararalashmalar, polimerlarvaekologiknamunalardagiqo‘shilmalartahlilikabiilovalarnianiqlashuchunanchaquyichegaralagaegabo‘lishibilanbuuslubnimikrokomponentlartahlili (analizi) uchunidealuslubsifatidanamoyonetadi.
Ko‘rinadigansohadagilazerliRamanspektroskopiyaasosankremniyvakremniyliplastinalardagiturli-tumanqoplamalartadqiqetiladiganyarimo‘tkazgichlarvaelektronikahisoblanadi. DispersionRamanspektroskopiyauslubiyordamidakremniylimahsulotlarnitadqiqetishkremniyningqiyosiyzo‘riqishivasiljishgadoirzo‘riqishi, shuningdekmahsulotsifatiuchunmuhimbo‘lganboshqaxossalarito‘g‘risidama’lumotberadi. Kremniyliqurilmalaro‘lchamlariningkichrayishinihisobgaolib, dispersionRamanspektroskopiyaningmakoniyimkoniyatlarijudamuhimhisoblanadi. BuholdaFure-Ramanqo‘llanmaydi, chunkikremniyoksidi (shuningdekmetallarningko‘plabboshqaoksidlariham) yaqinsohadalazerbilanqo‘zg‘atilganidafluoressensiyaberadi. DispersionRamanspektroskopiyauslubiyordamidao‘tkazilganaksariyattahlil(analiz)larda 633 nmliyokito‘lqinlarinisbatanqisqaroqlazerlarqo‘llanib, buyaqinsohadalazertushadiganfluoressensiyadanetarlichauzoqlashishuchunamalgaoshiriladi.
DispersionRamanspektroskopiyafarmatsevtikavabiokimyosohalaritadqiqotlaridatoborakengqo‘llanmoqda. Bularningbariyakkakristallarnitadqiqetish, yuqoridarajalimakoniyimkoniyatbilanbiologikto‘qimalarnixaritalashtirish (kartografiyalash) kabitadqiqotchilikningyangivazifalaripaydobo‘lishibilanbog‘liq. Bumateriallarnurta’siridafluoressensiyalashi (yaltirashi, nurniqaytarishi) mumkinligisababli, bunda 780 nmlilazerdanfoydalanishtavsiyaetiladi. Kuchlifluoressensiyalashxususiyatigaegabo‘lganmateriallaruchunnisbatanuzunroq, ya’ni 830 nmlilazerhamishlatilishimumkin, lekinbundaylazeruchundetektorningcheklovlarispektrlardiapazoninikeskintoraytiribyuboradi.
Ramanspektroskopiyasuvliaralashmalarningtebranishspektrlarinio‘rganiimkoniniberadi. SuvliaralashmalarnitadqiqetishuchunFure-Ramanuslubidanhamfoydalanilishigaqaramay, ammosuvyaqinIKsohadaanchaginakuchlio‘zarota’sirlargaega. SHuninguchunlazernurlanishivaRamanyoyilishisuvningyutilishigata’sirko‘rsatadilar. Ko‘rinadigansohadagiqo‘zg‘atuvchilazerlidispersionRamanspektroskopiyasuvlinamunalaruchunko‘pinchanisbatansezuvchanbo‘ladi, chunkisuvyutilishinamunalarspektridamavjudemas.
DispersionRamanspektroskopiyauglerod, yokikuchlibo‘yalgannamunalarkabiqorong‘i (qora) namunalarnitadqiqetishuchunjudaqudratlivositahisoblanadi. Boshqako‘pginauslublarbundaynamunalarningyuzagakeladiganqizishi (to‘liqyutilishi) bilanbog‘liqmuammogaduchkelsa, biroqdispersionRamanspektroskopiyaqo‘llanganidalazerlarquvvatinikamaytirishimkoniyatimavjudligitufayliaksariyatholatlardabusamaragaduchkelinmaydi.
DispersionRamanspektroskopiyageologiyavagemmologiyadanoorganiktahlilvaidentifikatsiyalashmaqsadlaridahamkengqo‘llanilib, chunkibundaFure-Ramanspektroskopiyadakuzatiladiganmetallaroksidifluoressensiya (nurqaytarish, yaltirash) hodisasigaduchkelinmaydi. Konfokaltahlil (analiz) shubilanbirganurninamunaichidagikichik (lokal) zonadafokuslash (qaydetish) yo‘libilantoshlarvaminerallartarkibidagiqo‘shilmalarnitahliletishmaqsadidahamishlatiladi.
Ko‘aqatlamlipolimerlaminatlar, ko‘pqatlamlibo‘yoqlarvachuqurligibo‘yichatahlilqilinishitalabetilganboshqanamunalarhamkonfokalRamanmikroskopiyauchunyaxshinamunabo‘libkeladi. Fluoressensiya (nurqaytarish) bo‘lmaganidaengmaqbulaksialimkoniyatlarvasezgirlikka 532 nmlilazeruchunerishiladi. Ammoto‘lqininisbatanuzunroqlazerlarhamtahlilninganashutipiuchunmuvaffaqiyatbilanqo‘llanishimumkin.