O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

Rasmizohi
(1) Lazernurinamunaniqo‘zg‘atadi
(2) Bunurbarchayo‘nalishlardatarqaladi (yoyiladi)
(3) Yorug‘lik qismanRaman-spektrniqaydetadigandetektorgaboribtushadi
(4) Spektrdalazerningboshlang‘ichchastotasidaginur (yokiReleynuri) vaharbirnoyob (o‘zigaxos) namunauchunxosbo‘lganspektralxususiyatlartaqdimetilgan.
Quyidakeltirilganenergetikholatlardiagrammasidako‘rsatilganidek, qo‘zg‘atilmaganholatdagimolekulaasosiyquyidarajada (asosiytebranishvaelektronholat) bo‘ladi. Lazerningelektrmaydonikimyoviyguruhlarqutblashuviniinduksiyalab (keltiribchiqarib), tizimenergiyasininobarqarorholatgaqadarko‘taradi. Qutblashganholatasl (haqiqiy) energetikaholatibo‘lmay, u “virtualholat” debnomlanadi. Virtualholatdanrelaksatsiyalanishzudlikbilanro‘yberib, asosanshundanso‘ngyanaasosiyholatgaqaytiladi. AnashujarayongaReleyyoyilishi (tarqalishi) deyiladi. Qo‘zg‘atishningbirinchitebranishbosqichigarelaksatsiyalashStoks-Ramansiljishi (Stokes-Raman shift) debnomlanadi. Stoks-Ramanyoyilishilazernurlanishiganisbatanpastroq (kamroq) energiyagaega (uningto‘lqinuzunligikattaroq). Aksariyattizimlarningbirqismbirliklari (molekulalari) qo‘zg‘atilgantebranuvchanholatdabo‘ladi. Ramanyoyilishida (tarqalishida) bundaymolekulalarqo‘zg‘atilgantebranuvchanholatdanasosiyenergetikadarajasigao‘tib, natijadalazernurlanishiganisbatankattaroqenergiyagaega (to‘lqinuzunliginisbatanqisqa) bo‘lgannurlanishyuzagakeladi. YOyilishning (tarqalishning) bundayturianti-Stoks-Ramansiljishidebatalib, udiagrammadako‘rsatilmagan.
RamanspektroskopiyadatadqiqetiladigantebranuvholatlariIKspektroskopiyadagishukabiholatlarbilanbirxil. SHusababliRamanspektroskopiyaFure-o‘zgartirishliIKspektroskopiyaga (IKFure-spektroskopiya) uslubigajudao‘xshash. AslidaRamanvaIKspektroskopiyakomplementar, ya’nibir-birinio‘zaroto‘ldiribkeladiganuslublarhisoblanadi. IKspektrdakuchlinamoyonbo‘ladigantebranishlar (kuchlidipollar), odatda, Ramanspektrdakuchsiznamoyonbo‘ladilar. SHubilanbirga, judaintensivRamanchiziq(polosa)lariniberadiganqutblibo‘lmaganfunksionalguruhlarjudazaifIKsignallarberadilar.
Masalan, gidroksil, karbonilguruhlaryokiaminoguruhlartebranishlariIKspektrdajudakuchli, Ramanspektrdaesao‘tasustnamoyonbo‘ladilar. Biroqikkivauchkarraliuglerod-uglerodaloqalar (bog‘liqliklar) vaaromatikguruhlarningsimmetriktebranishlariRamanspektrdao‘takuchlianiqlanadilar. SHungabog‘liqravishdaRamanspektroskopiyanafaqatalohidauslubsifatida, balkinamunamohiyati, uningkelibchiqishito‘g‘risidato‘liqtasavvurgaegabo‘lishuchunIK-Furespektroskopiyabilanbirgahamqo‘llaniladi.
Tebranishspektroskopiyasimolekulalartuzilmasi (strukturasi) haqidaasosiyma’lumotniberadi. Masalan, spektrdagichiziq(polosa)larholativaintensivligidannamunamolekulyartuzilmasinio‘rganishyokiunikimyoviyjihatdanidentifikatsiyalashuchunfoydalanishmumkin
Tahlil (analiz) natijasidakimyoviykomponentlarniidentifikatsiyalash (moddatabiati, kelibchiqishinianiqlash) yokiRamanspektrdagichiziq(polosa)larholativaintensivliginikuzatib, molekulaichidagio‘zarota’sirlarnio‘rganishmumkin. Bundaspektrlarbibliotekalaribo‘yichaizlashniqo‘llab, shunchakikomponentlarniidentifikatsiyalashningo‘zietarli. Ramanspektrlar, kattaspektralaxborotgaegaligi, harbirkomponentuchun “barmoqizlari” sohasimavjudligi, izlashalgoritmlariningsoddaligitufaylibibliotekalarbo‘yichaizlashuchunjudamoshisoblanadi.