O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

NimauchunaynanRamanspektroskopiya?
Ramanspektroskopiyaboshqaanalitikuslublaroldidaanchaginaustunlikka, ustuvorjihatlargaega. Ulardanengmuhimlarinamunatayyorlashningsoddaligivakattahajmdaaxborotolishimkoniyati.
Ramanspektroskopiya – yorug‘liktarqalishiga (yoyilishiga) asoslanganuslubbo‘lib, shusabablispektryig‘ishuchunbarchaharakat – tushayotganyorug‘liknurininamunagaaniqyo‘llash, so‘ngyoyilgan (tarqalgan) yorug‘likniyig‘ibolishdaniborat.
NamunaningqalinligiRamanspektroskopiyauchunmuammotug‘dirmay (IKspektroskopiyadanamunalarnio‘zidannuro‘tkazishgatahlilqilishdanfarqliravishda), shuningdekatrofmuhit, atmosferahamRamanspektrlargakattaulushqo‘shmaydi. SHusabablinamunalaruchunmo‘ljallangankyuvetbo‘linmasinivakuumlashyokiquritishtalabetilmaydi. SHisha, suvvaplastikqadoqo‘zholichajudazaifRamanspektrlarigaegaekanligiuslubdanfoydalanishniyanahamsoddalashtiradi. Ko‘pinchanamunalarnishishaidishdayokiplastikpaketda, qadog‘inibuzmasdan, iflosqilibqo‘yishdanqo‘rqmaytahlildano‘tkazishmumkin. Suvaralashmalarihamtahliluchuntayyorbo‘lib, erigannamunatahliliuchunsuvnichiqaribyuborishshartemas. Buuslubdaatmosferadaginamlikningahamiyatiyo‘qligisabablispektrometrnihavobilantozalashhamkerakemas.
Bundantashqari, birxilRamanspektrlarigaegabo‘lganikkimolekulabo‘lmaganligikabi, yoyilgan (tarqalgan) yorug‘likintensivligimoddamiqdorigabog‘liq. Bumoddaningmiqdori, hamuningsifatigadoirma’lumotlarniosonlikbilanolish, spektrnitalqinqilish (interpretatsiyalash), spektrlarbibliotekasidanfoydalanish, miqdoriytahlilningkompyuteruslublariniqo‘llaganholdama’lumotlargaishlovberishimkoniniyaratadi.
Ramanspektroskopiya – tahlilningshikastlamaydiganuslubi. Undaqattiqjismlarnieritish, tabletkalarnipresslash, namunanioptikelementlargajipslashyokinamunaningfizikyokimyoviytuzilmasiniboshqatarzdao‘zgartirishuchunzaruratyo‘q. SHundayqilib, Ramanspektroskopiyakristallilik, fazaviyo‘tishlarvapolimorfholatlarkabifizikxossalartahliliuchunkengqo‘llaniladi. Namunanitayyorlashhojatiyo‘qligitagliklarvatutqichlarnitozalashzarurati, shuningdekbir-biriniifloslashkabimuammolardanxolibo‘lishimkoniniberadi.
Ramanspektroskopiyaboshqatebranuvchanuslublarganisbatanbirnechaqo‘shimchaustuvorjihatlargahamega, chunkiuningspektrlardiapazonio‘rganilayotgantebranishxususiyatlarigabog‘liqemas. Boshqatebranuvchiuslublaro‘rganilayotganchastotalargabevositamuvofiqkeladiganchastotalarterilishinitalabqiladi. Ramanspektroskopiyatadqiqotchilaruchunhamengqulay, maqbuluslubhisoblanadi, chunkiUFdantoengyaqinIKsohagachabo‘lgankengdiapazondaishlashibilanmazkurnamunauchunengqulaydiapazontanlashvaengyaxshinatijalarolishimkoniniberadi. Ramanspektroskopiyaboshqauslublaryordamidao‘rganishqiyinbo‘lganuzoqinfraqizilsohadagichastotalarbilanbog‘liqtebranuvchanholatlarnitadqiqetishimkoniniberadi. Ramanmikroskoplarmakonda 2 mkmdanyaxshiroqimkongaegabo‘lib, Ramanspektrometrlaritolalioptikabilanishlayoladilarvabubilan 2 dan 100 mkmgachauzunlikdagito‘lqinlardiapazonidagitebranuvchanholatlarto‘g‘risidama’lumotolishimkoniniyaratadilar. O‘zchastotalariyordamidabundaynatijagaerishishningdeyarliilojiyo‘q, ammoRamanspektroskopiyasiyordamidabungaosonlikbilanerishiladi.
Ramanspektrometrlarispektrolishningikkiusulidanbirigaasoslanadilar: dispersionRamanspektroskopiyayokiFure-o‘zgartirishliRamanspektroskopiya. Harbirusulo‘zigaxosustuvorjihatlarigaegavamuayyanvazifalarnibajarishuchuno‘tamuvofiqkeladi.