Viii-xiii asrlarda O‘rta Osiyoda shakllangan, zamonaviy kasbiy ta’lim tizimining fundamental asoslari. Reja: I kirish II asosiy qism

1. VIII-XIII asrlarda O‘rta Osiyoda zamonaviy kasbiy ta’lim.

Ajdodlarimiz qadimdan o'ziga xos madaniyatni va ta’lim-tarbiya sohasida ham yuksak katta hayotiy tajribalarni vujudga keltirishda juda katta va mashaqqatli vo'lni bosib o'tgan. Dastlabki tosh qurollaridan tirikchilik uchun foydalanish, ancha takomillashgan mehnat qurollarini yasash, urug‘chilik davriga kelib, x o ‘jalik hayoti va madaniy taraqqiyotda erishilgan yutuqlarni o’z ichiga olgan davrgacha boMgan tariximiz ota-bobolarimizning ta ’lim-tarbiya sohasida boy hayotiy tajribalarga ega bo'lganligidan dalolat beradi. Ajdolarimiz tomonidan qo'lga kiritilgan qadimiy madaniyati tarkibidan ta'lim-tarbiyaga oid merosi ham alohida o'rin olgan. Zero, hozirgi turkiy va forsiyzabon xalqlarning bizgacha yetib kelgan muhim arxeologik topilmalari, tarixchilar, adabiyot va san'at namoyondalarining ijodiy merosi. san'at va adabiy asarlarning namunalari buning dalilidir.

Eng qadimgi madaniy boyliklarimizni o ‘rganishda, quyidagi uch guruhga ajratilgan manbalarga tayanamiz: 1. Arxeologik qazilmalar natijasida topilgan ko'rgazmali ashyoiar. 2. Xalq og'zaki ijodi materiallari hamda yozma manbalar. 3. Buyuk adiblar, allomalarning ijodiy merosi. Ibtidoiy kishilarning tabiat va jamiyat haqidagi tasavvurlari, ular tomonidan amal qilingan urf-odatlar, ijtimoiy munosabatlari mazmuni xalq og'zaki ijodining eng qadimgi janrlaridan biri bo'lgan afsonalarda ifodalangan. Afsonalarning qahramonlari yaxshilikning tantana qilishi uchun yomonlik hamda nurning muqarrar mavjud boMishi uchun zulmat bilan kurash olib boradilar, yaxshilik va baxtsaodatga chulg'angan o'lkalarini yaratadilar. Aksariyat afsonalarning qahramonlarini inson sifatida gavdalangan xudolar tashkii etgan. Ibtidoiy tuzum kishilarining orzu-istaklari, o'y-fikrlari. maqsad va inti 1 ishlarini yoritishga xizmat qilgan afsonalarning k o ‘pchiligi bizga eng qadimgi yodgorliklar - «Avesto».

Abulqosim Firdavsiyning «Shohnoma» asarlari orqali m a’lumdir. Bizgacha yetib kelgan epik asar (afsona va rivoyat)larda, asosan ajdodlarimizning yurt ozodligi, vatan ravnaqi va qabila farovonligi yoMida olib borgan kurashlari o 'z ifodasini topgan. qahramonlar vatanni va xalqni sevadi. Or-nomusni muqaddas deb bilish. do'st va safdoshlarga sadoqat, burchni yuksak darajada anglash, unga sodiqlik, vatan va xalqi uchun o ‘z jonini qurbon etish, har qanday mashaqqatga bardosh berish. o ‘z sevgi-muhabbati yo'lida aziyat chekishga tayyorlik kabi insoniy tuyg'ular ularning asosiy xususiyatlaridir.

Qahramonlik eposlarida ulug'langan eng asosiy axloqiy xislatlari - jasurlik va mardlik bo'lgan. Jasurlik, kuchlilik va mardlik - qadimiy kishilarda tarkib topishi zarur bo'lgan eng muhim fazilatlar sanalgan. Tarixiy shaxslarning hayoti va qahramonliklari borasida m a ’lumotlar beruvchi rivoyatlar fikrimizning yorqin dalilidir.

Ularda muayyan shaxs faoliyati. donishmandligi, qahramonliklari, tarixiy shaxs ega bo'lgan axloqiy fazilatlar: nazokat, kamtarlik, aql-idrok. o'zgalarga muhabbat, yorga vafo, sadoqat, baxt, odillik, odamiylik, oliyhimmat va mehnatsevarlik kabilar ulug'langan. Eng qadimgi qo'shiq va lirik she'rlarda jasurlik, adolat. sadoqat va insoniylik kabi xislatlar tarannum etilgan.

Bunday qo’shiq va lirik she’rlar XI asrda yashagan ulug' olim Mahmud Koshg'ariy tomonidan yaratilgan «Devonu lug'atit-turk» asari orqali bizgacha yetib kelgan. Turkiy xalqlarning tarixini yorituvchi qadimgi manbalarda pandnasihat va o'gitlar aytilgan asarlar ham ko'plab uchraydi.

Ana shunday asarlar jumlasiga Mahmud Koshg’ariyning «Devonu lug'atitturk» asari ham kiradi.

Alloma mazkur asarni 1o76—1o77-yillarda yozgan. Yuqorida ko'rsatib o'tilgan manbalarning barchasi VIII—XIII asrlarda O'rta Osiyoda shakllangan. zamonaviy kasbiy ta'lim tizimining fundamental asoslari hisoblanadi. Vatanning ravnaqi. avvalo, uning farzandlariga va ularning ahvoliga bog'liq, Bu esa, harb iry urtdos himiz izmi o'zining m a ’naviy kamoloti uchun yuksak mas'uliyatini his etishga, o'z manfaatlarini shu yurt, shu xalq manfaatlari bilan uyg‘unlashtirib yashashga da'vat etadi.

Milliy g'oya hech qachon Vatandan tashqarida ildiz otmaydi va rivojlanmaydi. Vatanning ravnaqiga xizmat qilmaydigan g'oya hech qachon milliy g'o y a bo'lolmaydi. Bugungi kunda jamiyatimizda tadbirkorlik, erkin iqtisodiy faoliyat keng rivojlanayotgani, davlatimizning iqtisodiy qudrati ortayotgani, xalqimizning m a ’naviyati boyib, ilm-ziyo salohiyati yuksalayotgani Vatan ravnaqining asosi bo'ladi. Yurt tinchligi - bebaho n e ’niat. ulug‘ saodat. Yurt tinchligi - barqaror taraqqiyot garovi. O'zbek xalqi tinchlikni yuksak qadrlaydi, uni o'z orzu-intilishlari, maqsad-muddaolari ro'yobga chiqishining kafolati deb biladi. Yurt tinchligi Vatan ozodligi va mustaqilligi bilan chambarchas bogMiqdir. Birovga qaram bo'lgan xalq hech qachon erkin va farovon yashay olmaydi. Shuning uchun mustaqillik va tinchlikni asrash, mamlakatimizni tajovuzkor kuchlardan himoya qilishga doimo tayyor turishimiz lozim. Yuksak m a ’naviyat, siyosiy madaniyat. millatning g'oyaviy va mafkuraviy yetukligi - yurt tinchligini saqlashning muhim omili.

Xalq farovonligi - mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlarning oliy maqsadi - xalqimizga munosib turmush sharoitini yaratishdan iborat. Ya'ni islohot inson uchun. uning farovon hayoti uchun xizmat qilishi kerak. Jamiyatimizdagi har qanday yangilanish, har qanday o'zgarish mohiyatida ana shu ezgu maqsad mujassamdir. Milliy istiqlol mafkurasi mohiyat-e'tibori bilan fuqarolarimizda har qaysi inson va oila badavlat bo’Isa, jamiyat va davlat ham kuchli hamda qudratli bo'ladi, degan tushunchani tarbiyalashga xizmat qilmog'i lozim. Milliy istiqlol o'zining g'oyasi, eng oliy maqsadi. vazifalari va xususiyatlariga ega. Uning oliy maqsad - yurtimizda obod va ozod Vatan erkin va farovon hayot, huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyatini barpo etish y o iid ax alq im iz n i jipslashtirish, kishilar ongidamustaqil dunyoqarash va ogohlik hissini kamol toptirish, komil insonni voyaga yetkazish, fuqarolarimizda mafkuraviy immunitetni tarbiyalash bilan uzviy bog'liq bo'lib qolaveradi.

Komii inson. Erkin fuqarolik jamiyatini m a ’naviy barkamol, ezgu g‘oyalari, hayotiy e'tiqodi bo'lgan insonlargina bunvod eta oladi. Shuning uchun yangilanayotgan jamiyatimizda sog'lom avlodni tarbiyalash, erkin fuqaro m a ’naviyatini shakllantirish m a ’naviytna'rifiy ishlarni yuksak darajaga ko'tarish orqali barkamol insonlarni voyaga yetkazishga e ’tibor qaratilmoqda. iMillatlararo totuvlik.

Bugungi kunda mamlakatimizda 13o dan ziyod millat va elat vakillari istiqomat qiladi. Millatlararo totuvlik g'oyasi umumbashariy qadriyat bo'lib. turli xalqlar birgalikda istiqomat qiladigan mintaqa va davlatlar milliy taraqqiyotini belgilaydi. shu joydagi tinehlik va barqarorlikning kafolati bo'lib xizmat qiladi. Bir jamiyatda yashab, yagona maqsad yo'lida mehnat qilayotgan turli millat va elatlarga mansub kishilarni o'zaro hurmat va hamjihatlik ruhida tarbiyalash - istiqlol mafkurasining asosiy maqsadlaridan biridir. Xulosa qilib aytganda, milliy istiqlol mafkurasi xalqning, jamiyatning o'z oldiga qo'ygan ezgu maqsad-muddaolari amalga osha borgani, taraqqiyot tajribalari ortgani sari boyib. takomillashaveradi. Bu mafkura erkin fuqarolik jamiyati, farovon hayot barpo etishga azm-u qaror qilgan. bu yo'lda sobitqadamlik bilan olg'a borayotgan xalq mafkurasidir.

Mafkura esa. inson ruhiyati, tafakkur va dunyoqarashini o'zgartiradigan kuchli vositadir. G'oyaning inson hayotidagi o'rni va ahamiyati juda muhim falsafiy-pedagogik masaladir. Inson o'z g'oyalarini yaratadi, ulardan kuch-quvvat oladi. O'zi yaratgan g'oyalar insonning ongi va o'rni, tafakkuri va e ’tiqodini egallab, uning sohibiga aylanadi. Yuksak g'oyalar odamlarni oliyjar.ob maqsadlar sari yetaklaydi. G'oyasi yetuk, e ’tiqodi butun, qadriyatlari yuksak insongina, mardlik namunalarini ko'rsata oladi. Har bir xalqning tarixi shu xalqdan yetishib chiqqan buvuk siyrnolar, mard qahramonlar va fidoiy insonlar tarixi asosida bitiladi.