Вапаев Рустамнинг

2. Дунекараш ва унинг мохияти.
Инсон зотининг шаклланиши ва ривожланиши, Ҳомо sapiens, унфреедом дан ривожланишеркинлик, ҳайвон ва ярим ҳайвон мавжудлигидан ҳақиқий инсон ҳаётига қадар. Еришмоқдаеркинлик-инсон учун енг катта яхшилик, тараққиётнинг зарурий шарти, унинг мазмуни ва мақсадидир. Лекин да
ноқулайликлар кўп келади шу вақт, бунинг учун тўлаш керак, ва баъзан жуда қиммат. Чиқариш Инжил жаннатидан одам ва Момо ҳаво қониқарли ва тинч бир насиҳат сифатида талқин қилиниши мумкин еркин ҳаётнинг қийинчиликлари ва муаммолари. Еркинлик йўлига кириб, инсон ўз
Wildlife вакиллари ҳеч танлаш доимий вазият, оғир юкини елкаларига
ерда бор. Лекин нафақат ноаниқлик ва қаттиқ програмланабилирлиğи йўқлиги сифатида танлаш вазият инсоннинг мавжудлигини соя солади. Фикрловчи, фаол мавжудот сифатида у доимо чексиз еркинликка интилади, унинг ҳаётий енергияси ва ижодкорлигининг максимал намоён бўлиши учун
фаолият. Лекин мутлақ еркинлик учун унинг саргузашт, у Аçıкланамаз ҳар доим "қоқилади" зарурият ва ташқи оламнинг" руҳсиз " мунтазамлиги. Ва ҳар сафар бир kishi ҳаракат қилади "байроқлар учун" ёриб ўтиш учун бу қаттиқ ҳақиқат уни "тортади", ўз ўрнига" қўяди". Мажбурлаш ташқи ҳолатлар уларнинг еркинлик-меҳрибон насл камтарин учун, одам ҳаракат ва
дунё унинг ваколатлари даражасини аниқлаш учун ҳаракат қилади қаттиқ атрофидаги тушунишга ҳали ҳаракат, у еркинлик учун курашда, охирида, енг кўп аниқлаш учун ҳисоблаши мумкин у қандай ҳаракат қилмасин, чексиз бўлган еркинликнинг.
Инсон дастлаб мавжуд бўлган муҳит иккиёқлама бўлади. Бир томондан, бу табиат, ҳақиқат бегона, ҳатто шафқациз ва душмандир. Табиатдан чиқиб, унга қарши чиқиб, инсон бу мухолифат уни ўлимга олиб бормайдиган тарзда ҳаракат қилишга, ўзини тутишга мажбур бўлди. Бошқа куни қўл, яқинроқ ва тушунарли дунё бор: жамоа, жамият. Лекин бу дунё ҳам жуда қаттиқ, бунинг учун шахснинг емас, балки жамоанинг манфаатлари, авваламбор, ўз-ўзидан гуруҳ инстинкти - асраш шахсдан кучлироқ бўлиб чиқади. Кучлари, билимлари ва тажрибасини бирлаштирган ижтимоий дунё шахслар, уларни табиий дунёдан ҳимоя қилади, уларни ёлғиз ўлишига йўл қўймайди, балки айни пайтда у ўз манфаатлари учун ўз манфаатларини қурбон қилишни истамаганларга жуда талабчан jamoollife.com. ки Акс ҳолда, у шахсни рад етади: ҳар доим бу шафқациз еди жазо, ва қадимда у шунчаки сотқин ўлимига олиб келди. Шунинг учун у бу дунёга мослашиш, сизнинг импулсларингизни коллектив иродаси билан ўлчаш керак.
Шундай қилиб, омон қолиш учун инсон ўз муносабатларини уйғунлаштириши керак еди уни ўраб турган кўп қиррали воқелик. Оқилона мавжудот учун бу вазифа ўз ифодасини топган англаши, яшаши керак бўлган дунё нималигини билиши зарурлиги, инсоннинг ўзи ва шунга кўра, у егаллаган жой (ёки май, егаллаши керак) нима? дунё, шунингдек, у нима қила олиши ва қилиши керак.
Бир киши давомида бу муаммони ҳал қандай кўриб чиқишдан олдин
тарих, қуйидагиларни қайд етамиз. Мавзунинг атроф-муҳитни ўзлаштириш уч асосий амалга оширилади шакллари: 1) моддий ва амалий сифатида: бу жараёнда уни ўзгартириш орқали дунёнинг бегоналигини енгиш меҳнат ёки ижтимоий фаолият: 2) маънавий амалиёт сифатида: дунёнинг бирдамлигини енгиш, очиқ инсонда, онгда, онгда, тафаккурда (авлодда) устун турувчи кучлар дунёни ўзгартириш усуллари ва воситалари); 3) назарий: табиат қонунларини билиш ва жамият, инсон билими, унинг моҳияти (албатта, қадимда тушунча "назарий" маълум даражада шартлилик билан қўлланилиши мумкин, чунки билишнинг назарий даражаси-маҳсулот инсон тараққиётининг етарлича юқори даражаси). Лекин унинг аллақачон инсон ерта босқичида бизнинг одам, қайтайлик
мавжудлик. Ибтидоий одамларнинг ҳолатини тасаввур қилиш жуда қийин емас, озиқ-овқат учун ташвишга тушиб, гулхан олови билан ва ўша вақтнинг стандартлари билан иситилади жуда қулай ғорлар, чунки ғор деворларидан ташқарида уларни кутаётган дунёни тасаввур қилиш қийин емас:
ёввойи ибтидоий табиат, даҳшатли-қараб ва катта ҳайвонлар, табиий офатлар... Ва буларнинг барчаси сирли, бегона ва ҳатто душман. Қисқаси, бу дунёда инсон учун ноқулай еди. Ва у биринчи ишни қилди номаълумни ўзлаштириш йўлидаги катта қадам.
Нотаниш муҳитга тушганимизда ҳар биримиз нима қиламиз? Биз тез-тез онгсиз қараб бирор нарса учун" таяниш", руҳий тасалли яратиш. Мисол учун, қачон бир хонада қаерда кўп рухсациз шахслар, ёки ғайриоддий, ёки ғайриоддий вазият, биз ҳар доим изламоқдамиз таниш чеҳралар ёки таниш объективлик, ва вазиятга чидашимиз осонроқ еканлигини топсак, ҳатто агар биз дўстимизга келмаган ёки дöşенмиş бўлсак, фақат бизга таниш еслатиб туради. Улар ўтган тажрибага, тасаввурга, қобилиятга таянган ҳолда вазиятнинг ғаройиблигини енгдилар wishful фикрлаш учун.
Кўриниб турибдики, ибтидоий одамлар ҳам шундай қила бошлаган. Улар таниш олиб, бу дунёни "жиҳозлаш" бошлади
унинг ичига ўз онгининг кучи, тасаввурлари билан, шу билан унинг бегоналигини енгиб ўтади. Улар дунёни турли ҳаёлий мавжудотлар билан тўлдирди, улар билан бирлаштирди, бирлаштирди табиатда содир бўлаётган турли ҳодиса ва жараёнлар (шу билан бирга шунга ўхшаш операцияларни ҳам кузатиш мумкин дунёси турли бичим ва бяклар, бабайкалар ва барабашкалар билан тўлган, қўрқинчли, аммо анимацион, бошқалар билан мулоқот қилиш осонроқ). Шундай қилиб, ҳақиқат бир kishi яшаган, турли худолар ва худолар яшаган, ёқимли ва шундай емас: гоблинлар ва mermaids, trolls ва митти, brownies ва кикиморес. Бу мавжудотларнинг ҳар бири, худди,
муайян ҳудуд учун, воқеликнинг муайян қисми учун, жараёнлар учун "масъул" унда жойланг. Ва бу жонзотлар билан ибтидоий одамга ўхшаб кўринганидек, бу мумкин еди ҳаракат қилиб кўринг ва музокара, улар тинчлантириш мумкин, ва муносабати билан,ва улар билан рақобат. Бу еса
дунёнинг маънавий ва амалий ривожланишининг биринчи уриниши - shirk ёки бутпарастлик тарихан қандай пайдо бўлди.
Инсон онгининг енг муҳим хусусиятларидан бири-бу воқеликни метафоралаш қобилияти-табиат тимсолида ва жонланишида намоён бўлди. Метафора-бу турли томонларнинг таққосланиши реалити, турли табиат турли объектлар ва ҳодисалар, ташқи ва ҳам мислсиз ички ва маънонинг бир томондан иккинчи томонга ўтиши. Мисол учун, "пўлат нервлар", "юмшоқ юрак", "enchanted quark", ва ҳоказо. Персонификация ва персонификация метафоранинг алоҳида ҳолатларидир. Бундай ўтказиш қадриятлар ва бир-биридан хусусиятлари фақат айрим чуқур пойдевор туфайли мумкин, баъзи чуқур маъно, нозил емас, лекин сиз ўхшайди солиштириш имконини беради
беқасам, кўринмасни улаш. Дунёнинг метафоризацияси учун чуқур асос-асл, шубҳасиз дунёнинг бирлигида, жамият ва табиатнинг генетик муносабатларида ишонч. Қани буни судланганлик келиб чиқади: генетик хотира бўладими, четдан келтириладими, лекин ҳақиқат инсон бўлиб қолади
дунё бир еканини биларди. Бу еса унга жамоада кузатган нарсаларни табиатга ўтказиш имконини берди, чизди ундан ташқари. Бутунлай янги ҳақиқат пайдо бўлди-инсоннинг яшаши керак бўлган дунё айланди Инсон дунёси, у иш жараёнида ва онгда одамлар томонидан ўзига мослаштирилди, бўйсундирилди. Тасвирнет. еду. ка унинг инсон онгида мавжуд бўлиши объектив ҳақиқатга, табиатга боғлиқ еди жамиятнинг дöстига айланди.
Бутпарастлик янги дунё қурилишида биринчи босқич еди. Бу янги ҳақиқат ҳали еди ижтимоий муносабатларнинг бузилишига мос келадиган disordered:
ижтимоий иерархия ҳали ҳам шаклланган, ижтимоий тажриба жуда чекланган, ҳали олдинда еди тўғри ижтимоий тузилиш ҳақидаги ғоялар. Аслида, бутпарастлик жуда тўлиқ вакили ибтидоий одамларнинг жуда тартибсиз ижтимоий ҳаётининг нусхаси. Аммо вақт ўтгани sayin атрофдагиларнинг дунё ҳақидаги фикрлари ўзгариб борди. Бор еди
бунинг икки асосий сабаби. Биринчидан, кичик инсоният, ниҳоятда мавжудлиги учун курашаётган, еди ички ўзгарувчан: ижтимоий иерархия такомиллаштирилди, муайян меъёрлар хулқ-атвор ривожланиб, одамлар, ўртоқ трибалар, ижтимоий муносабатлар тизими шаклланиб бораётган еди.
prohibitions (табу). Масалан, жамият еволюцияси жараёнида инсестга тақиқ ишлаб чиқилди.
Табиатга нисбатан tabular ҳам бўлган. Масалан, тотемик ҳайвонларга нисбатан (яъни қайси ривоятга кўра, у ёки бу қабила келиб чиққан). Бундай ҳайвонларни овлашга фақат рухсат берилди танқидий вазиятлар, ва кейин маълум стандартларга бўйсунади. Бу тақиқлар манфаатларини бўйсундирди
жамоа (клан, қабила) манфаатларига алоҳида шахслар.
Иккинчидан, инсон психикаси бетартиблик, объектнинг бузилиши нафақат
бу маълум бўлиши мумкин, лекин у одатда ҳиссий даражада ҳам ёмон қабул қилинади. Ва олиш мақсадида дунёнинг маънавий ва амалий ривожланиш йўлидаги яна бир қадам, уни тартибга солиш керак еди. Шундай қилиб,
атрофдаги воқелик, хаос ҳақидаги инсоний ғоялар тартибга йўл беради. Ва тартиби тизим, муносабат, сабаб-оқибат муносабатлари.
Қайд етилган сабабларга кўра, дунёқарашнинг биринчи шакли, миф, мажусий пойдеворда тарихан шакллана бошлайди . Миф дунё ҳақидаги бутпараст ғояларга ўхшаш ва ўхшамайди. Сифатида ва бутпарастлик, миф-мажусийликда бўлгани каби, афсонада ҳам дунё таҳлил емас, балки тажрибали. Афсона бутпарастликдан бошқа нарсаларни олди ва бундан ташқари, жуда муҳим, ўз навбатида маънавий ва амалий ривожланишнинг бошқа шаклларига baton бўлиб ўтган нарса тинчлик-дунёнинг бирлиги тамойили. Бундан ташқари, афсонадаги бирлик том маънода, мутлақо тушунилган. Ер ва осмон еди бир-бирига қарши емас, балки бир-бирига қарама-қарши, бир-бирининг давоми еди.
Одамлар, масалан, ўлимдан кейин овчи осмонга, бошқасига ва шу билан бирга кетади, деб ишонишган тиме ўхшаш дунё, ўйин тўла ўрмонлар бор қаерда, ҳайвонлар подалар ўтлаётган ўтлоқлар. Ва ушбу еътиқодларга мувофиқ, марҳумни узоқ сафар учун жиҳозладилар ва ҳамма нарсани таъминладилар ов ёки иш учун зарур. Бошқа дунёни тасаввур қилган худолар кўпинча одамлар орасида пайдо бўлган, ишларига аралашди (троян урушида худолар ахейлар ва троянлар томонида иштирок етди, ва, енг қизиғи, нонлар уларни ўз сафларида кўрдилар). Ва одамлар худолар дунёни зиёрат мумкин
(ҳеч бўлмаса, Геркулеснинг соялар салтанатига саёҳатини есланг). Миф ҳам бутпарастликдан shirk қабул қилган бўлса-да, афсонанинг аҳолиси бутпараст еътиқодларга қараганда камроқ.
Бироқ, айни пайтда, миф ҳам ташқи, ҳам ички мажусийликдан сезиларли даражада фарқ қилади. Ташқи томондан, афсонадаги дунё янада тараққий етган, ёқимли. Афсонавий худолар инсонпарвар худолар, афсонада жуда кам ҳайвонлар бор. Умуман, миф, бутпарастликдан фарқли ўлароқ, антропоморфикдир. Абдуллоҳ домла-Каҳф сураси тафсири myths нафақат одамлар каби қараш,балки одамлар каби муомала. Улар жанжал ва бўяниш, улар севги ва улар алдашади, сахий, лекин улар ҳам камтарлик, хиёнат қилишга қодир, улар болаларни туғадилар (юнон тилида миф, ҳатто Зевс меҳнат оғриқлари тажрибали), улар (дастлаб жуда ғайриинсоний қурбонлари шаклида) совғалар яхши кўраман, бироқ, бу узоқ даврнинг ахлоқларига мос келадиган), улар ёмон ва яхши бўлинади. Абдуллоҳ домла-Каҳф сураси тафсири (сийрат ун-Набий) иерархик, ўз сафлари жадвали билан, бир сўз билан айтганда, дунё коинот сифатида, ажралмас коинот сифатида,
ижтимоий оламнинг инъикоси бўлиб чиқади. Миф ва мажусий ғоялар ўртасидаги иккинчи фарқ моҳиятан фарқдир. Афсонадаги дунё
у тизимни, ордерлиликни ифодалайди, у бир-бирига боғлиқ дунёдир. Афсонавий худолар фақат қилмади воқеликнинг муайян ҳодисаларини ифодалайди, улар мураккаб еди бир-бири билан муносабати. Худолар ўртасидаги муносабатларда мифологик даврнинг одами унинг томонидан "groped" сабаб-оқибат муносабатларини қайд етган тажриба. Ҳа, моҳият ва ҳодиса ҳали бу боғланишларда ажралмасдир, ҳа, булар уланишлар ўзлари "бундан кейин, шунинг учун" тамойилига мувофиқ ташкил етилган."Лекин афсона фақат емас дунёнинг бегоналигини бартараф етиш, унинг моҳиятига киришга уринишдир.
Мифнинг пайдо бўлиши инсон ўз-ўзини аниқлашдаги янги босқични ҳам англатади. Бу енди бир downtrodden емас мавжудот. Албатта, худолар дунёни ва одамларни бошқаради, лекин инсон аллақачон худолар билан тенг бўлиб турди, у уларни муаммолар. У ўзи учун Озодлик майдонини қайтариб қўлга киритди. У тақдирнинг маъбудаларини, ўлимни ўзи, худолардан устун қўйиши мумкин инсон севгиси ва садоқатининг намоён бўлиши олдида чекинмоқ. Бу мифологик ғоя Инсон фалсафага асос солди: "инсон ҳамма нарсанинг ўлчовидир."Мифологияда инсон ҳаракат қилади асосий актёр сифатида. Лекин афсонадаги дунё нафақат ғайратли ҳақиқат, балки аниқ емас
инсон мавжудлигига таъсир қилувчи фаол куч. Инсон драмасида мавжудлик, дунё пассив емас, инсон билан муносабатларда у ҳам объектив, ҳам субъектив, ҳам худди шахс ўзи.
Миф инсоннинг ўзини ўраб турган воқеликка бўлган нохолис муносабатини аниқ очиб беради. Мифологик дунёқараш воқеликни яхшилик ва ёмонлик нуқтаи назаридан баҳоловчи инъикосидир. Дунёнинг бундай ҳақиқати енди ўз кучини ҳис қилган афсонанинг қаҳрамонини қониқтирмайди. Дунё нима бўлиши мумкин емас, у инсонга керак бўлган нарсага айланиши керак. Шундай қилиб, субъектнинг дунёга муносабати нафақат когнитив, балки норматив ҳам бўлиб чиқади. Афсонада, биринчи marta, ижтимоий тузилиши осмон томонидан муқаддас ҳисобланади. Бу ерда, худди метафоранинг "ўралиши" бор. Ижтимоий тузилманинг тамойиллари ва қоидаларига мувофиқ онгда янги дунёни қуриш, а шахс кейин жамиятга илгари оламга нисбат берган (ёки фарз қилган) нарсаларни узатади, лекин ушбу рецепт жамиятга universal тамойил сифатида қайтади. Бу super кўрсатади вазифа, очиқ ёки билвосита, ҳамма нарса одамлар дунёсида амалга оширилади - асраш, омон қолиш инсон, жамоа, инсоният. Омон қолиш учун, одамлар етарлича тенг муомала керак инсон жамоасида ҳам, табиатга нисбатан ҳам, яъни маънавий билан бир вақтда дунёнинг ривожланиши ва натижада инсон хулқ-атворининг нормалари, регуляторлари тизими ва дунёга муносабат шаклланади. Шундай қилиб, дунёқараш дунё ҳақидаги ғоялар тизими ва тизими сифатида хулқ-атвор стереотиплари одамлар жамоасининг мавжудлиги учун зарур шартга айланади.
Мифология тарихан дунёқарашнинг биринчи шакли тўғри бўлгани учун, унинг мисол тариқасида ҳар қандай дунёқарашга хос асосий хусусиятлар, хусусиятларни таъкидлаш мумкин.
Мифология тарихан дунёқарашнинг биринчи шакли тўғри бўлганлиги учун унинг ҳар қандай дунёқарашга хос асосий хусусиятлар, хусусиятларни аниқлаш учун мисолдан фойдаланиш мумкин.
1. Дунёқараш дунёнинг бирлиги, унинг турли хил чуқур қариндошлиги тамойилига асосланади воқелик томонларидан бири ҳақидаги билимларни, ғояларни тарқатишга имкон берувчи томонлар унинг бошқа томонлари.
2. Дунёқараш ҳақидаги ғоялар (билимлар) тизимидир инсонни ўраб турган воқелик, дунёнинг изчиллиги билимлар тизимида ўз аксини топади.
3. Дунёқараш нафақат дунё ҳақидаги ғоялар тизими, балки меъёр ва қоидалар тизими ҳамдир кишиларнинг бир-бирига ва атроф-оламга нисбатан хатти-ҳаракати, муайян бир жамоа.
4. Дунёқараш максимал даражада субектив бўлиб, у инсоннинг инсон дунёси ҳақидаги ғоясидир, инсонийлашган дунёнинг.
5. Дунёқарашнинг когнитив ва меъёрий координаталари кесишуви моҳиятини, мазмунини ташкил етади дунёқараш-инсоннинг оламдаги ўрни ва ролини, инсон ҳаётининг мазмунини аниқлаш. Айнан бу ерда Кантнинг тўртта машҳур саволидан иккитаси билан шуғулланамиз: "нимани билишим мумкин?"ва" нима қилишим керак қилишадими?", бунинг ортида асосий инсон муаммоси бор - еркинлик муаммоси: қанчалик еркин фаол инсон ва биладиган инсон.
Дунёқараш кишиларнинг жамоа ижодиёти натижасидир. Бу, биринчи навбатда, шахснинг дунё ҳақидаги ғоялар тизимини ишлаб чиқа олмаслигидан келиб чиқади. Ўз шахсий ҳаёт тажрибасига асосланган коинот, вақт каби жуда чекланган шахснинг ҳаёти ва саноат ва ижтимоий фаолият доираси. Иккинчидан, дунёқараш нафақат ва дунё ҳақида жуда кўп билим емас, балки, бу билим асосида, хулқ-атворнинг муайян стереотипи, ҳақиқатга муносабат қурилган, аъзолари беҳисоб сони учун мажбурий (ideal, ҳар бир учун аъзо) бу жамиятнинг. Шунинг учун дунёқараш тизими жамоа томонидан ишлаб чиқилган унинг алоҳида кишилар манфаатларига тўғри келмайдиган ўз манфаатлари ва ҳар кимга юклатилади.
Шунинг учун ҳам ҳар бир шахс учун дунёқараш жамиятнинг ҳар бир аъзоси ичига олиши керак бўлган ҳисоб.
Бундан келиб чиқадики, қатъий маънода айрим алоҳида ишлаб чиқилган нарсалар ҳақида гапириш мумкин емас дунёқараш. Якка шахс, енг яхшиси, муайян дунёқарашни шакллантиради, яъни а унга енг яқин табиий ва ижтимоий дунё, унинг бевосита атроф-муҳит кўпроқ ёки камроқ ажралмас тасвир.
Дунёни идрок етиш, асосан, шахснинг шахсий тажрибасига асосланган бўлса-да, албатта, тажриба инсонийлик, у ёки бу даражада унга бегона емас. Кўпинча шахс дунёқараш даражасида бўлиб қолади яъни воқеликка оқилона муносабатдан кўра ҳиссиётлироқ. Айтганча, қайд туфайли албатта, бутпарастлик ҳали дунёқараши, тарихий тажрибаси билан боғлиқ бўлиши мумкин емас қадимги одамлар жуда кам еди, мавҳум мантиқий фикрлаш кам ривожланган еди, дунёнинг ибтидоий қабила жуда тор еди. Бутпарастлик, еҳтимол, бир кириб ривожланган емас жамоа дунёқараши ҳисобланади дунёқараш, лекин қайси мифологиядан ўсиб чиққан. Турли хил жамоавий идрок турлари дунё ҳар доим мавжуд бўлган ва ҳали ҳам мавжуд бўлиб, турли хил кундалик мавжудлигини таъминлайди юқори даражада ривожланган ва маърифатли жамиятларда ҳам ижтимоий гуруҳлар.
Ижтимоийлашув жараёнида, яъни шахсни жамиятда ҳукм сураётган дунёқараш билан таништириш, дунёга шахсий муносабат оффиcиалдом улкан босим остида. Жамият шахснинг маънавий дунёсини ўзи (жамият) учун зарур бўлган йўналиш ва сифат жиҳатдан шакллантиради. Йўллартаҳрирлаш инсоният томонидан ишлаб чиқилган бу шаклланиш жуда фарқ қилади: таълим ва тарбиядан, то мия ювиш ва жазо. Албатта, еркин шахс сифатида инсон бундан норози бўлиши мумкин устун ва юклатилган дунёқараши, унинг шахсий фикр ва ғоялар бўлмаслиги мумкин умумий қабул қилинган ғоялар билан мос келади. Кейин у ижтимоий гуруҳга қўшилади қиймат ориентирлари ва меъёрий муносабат унга яқиндир. Ёки камроқ тарқалган бўлиб, бошланади янги дунёқарашни ривожлантириш қийин иш.
Кўпинча дунёқараш инсон томонидан яратилган дунёнинг ўзига хос сурати сифатида талқин етилади ҳаёт учун қўлланма сифатида унинг кўз олдида тутиш керак. Расм жуда аниқ емас, расм томошабин, ташқи кузатувчи мавжудлигини назарда тутади. Инсон яратувчи ва иштирокчи, асосийси
дунёқараш актёри. Дунёқарашда инсон ўзини дунёга "қуради", унинг ичида яратади дунёнинг бутун бир қурилишини ёдда тутинг, коинотни қуради (дунёнинг расмидан кўра аниқроқ тасвир, яхшироқ дунёқарашининг моҳиятини ифодалаш), барча қисмлари бир-бирига зарур бўлган, аниқ жиҳозланган, ҳар ҳодиса ўз ўрнига ега. Бу бутун қаттиқ тузилиши маълум бир пойдевор асосланади, қайси бутун тузилиши барқарорликни беради. Ушбу пойдевор бўлишнинг асосий тамойиллари бўлиб, биз дунё пойдеворига тушиб, қараш керак, шунинг учун дунёқараш тизими йўқ зиддиятли. Бу бино яшаган ҳар бир нарса, яхши коммунал квартирада сифатида, керак еди
аниқ бўялган ва қатъий қабул хатти айрим қоидаларига, итоат амалга ошириш. Ва у яшаш учун қандай кўпроқ ёки камроқ аниқ бўлди, нима қилиш керак. "Дунёқараш" тушунчаси "дунёқараш" тушунчасининг маъносини ҳам бузади, чунки дунёқараш фақат шахснинг дунёқараши ёки дунёқараши бўлгандагина ўз вазифаларини бажаради конгениал, коллективнинг дунёқараши билан уйғун. Кейин дунёқараш интим таркибига киради инсоннинг маънавий ҳаёти. Бундай консонанс бўлмаса, шахс дунё ҳақидаги жамоавий ғояларни рад етади буюриш. Ва дунёнинг бир расм, ҳаёт учун ҳидоят бир element, ажралмас бўлиб ҳеч қачон мумкин инсон маънавий дунёсининг бир қисми.
Дунёқараш инсониятнинг тўпланган тажрибаси ёки муайян ижтимоий гуруҳ. Мифология айрим қадимги халқларнинг жамоавий тажрибасига асосланган, аммо бу тажриба жуда чекланган еди: ҳар бир халқнинг яшаш жойи (екумен) кичик еди, қабилалар ўртасида кенг алоқалар мавжуд емас еди (яъни бир-биридан муайян изоляция), тарихий хотира жуда қисқа даврни қамраб олди инсон мавжудлиги, фақат оғзаки анъаналарда (ёзув пайдо бўлишидан олдин) собит бўлган.
Фикрлаш фақат рационаллаштирила бошланган еди. Лекин инсониятнинг барқарор ривожланиши муқаррар мифологиянинг йўқ бўлишига олиб келди. Халқлар ўртасидаги алоқалар кенгайди ва мустаҳкамланди, пайдо ёзув тарихий хотира чегараларини кенгайтирди, ақл-заковат ривожланди ва яхшиланди.
Инсон борлиғининг зиёлилиги, ақлнинг шахс ҳаётидаги ўрни ва жамоавий руҳ муаммосига тобора кўпроқ еътибор қаратди. Инсон яшайдиган дунё тўхтаб қолади иккиёқлама бўлинг, у учала бошлайди, маънавий муҳит табиий ва ижтимоий муҳитга қўшилади . Мифологияда руҳ учун жой йўқ еди, миф моддий, миф ичидаги дунё шаҳвоний воқеликдир. Учун мураккаброқ дунё, борлиқни тасвирлашнинг бошқача тизими зарур бўлиб қолди. Коинот шуурида олган одамлар нафақат пойдевор ва деворларни, балки томни ҳам. Осмоннинг ердан ажралиши бор, осмон бўлади руҳнинг маскани. Мифология еса ўрнини бошқа дунёқараш тизимлари егалламоқда.
Дунёқарашнинг уч асосий тарихий шакли, уч тури мавжуд:
мифологик, диний ва фалсафий аллақачон кўриб чиқилган. Уларнинг пайдо бўлиши ва ривожланиши амалий асосланган
инсоният тажрибаси ва инсон онги ва тафаккурининг ривожланиши билан боғлиқдир. Ушбу ривожланиш ақлий жиҳатдан нафосатли, кўргазмали-образли, ейдетик тафаккурдан абстракт тафаккургача. Мифология асосан дунёга ҳиссий-ҳиссий муносабатдир, диний дунёқараш асосан ҳиссий жиҳатдан оқилона. Фалсафий дунёқараш бу максимал рационаллаштирилган, бу концептуал асосий мафкуравий муаммоларни тушунишдир даражаси.
Ҳозирги кунда "илмий дунёқараш" тушунчаси кўп қўлланилади. Учун қонунийми дунёқарашнинг бошқа турини ажратиб кўрсатиш ва у нимани англатади? Агар бу дунёнинг илмий сурати бўлса илмий маълумотларга асосланиб, уни дунёқарашнинг яна бир тури деб ҳисоблаш бу тушунча. Биринчидан, дунёқараш объектив илмий билимлар мажмуи емас. Иккинчидан, йилда дунёнинг илмий суратларида инсон ё "қавсдан ташқарига қўйилади", ёки тадқиқот объекти ҳисобланади.
Дунёқараш, юқорида таъкидлаганимиздек, субъектив зарур, субъективлик" лаънати " нинг дунёқараш. Бу айнан инсонпарварлашган дунёга инсоний муносабатдир. Бой ва кенг, ўзбекистон дунёқараш жисмоний воқеликнинг кварк ёки лептонлардан иборат бўлишига кам қизиқади.
Шунчаки замонавий дунёқараш илмлар маълумотларига асосланиши кераклиги ҳақида гапирадиган бўлсак, кейин бу жуда аҳамияциз. Фалсафий дунёқараш ҳар доим замонга асосланган илмий натижалар, бундан ташқари, фалсафа бир marta мавжудлигининг ягона шакли еди илмий билиш. Бу еса, барча фалсафий йўналишларга тегишли. Ҳатто динимизда ҳам илмий ёш илмий фактларни еътиборсиз қолдира олмайди (масалан, бунга франсуз илоҳиётчиси ва палеонтологи Теилхард де Чардиннинг диний ва илмий фаолияти мисол бўла олади). Ичишин. Ин бу ҳол "илмий дунёқараш" тушунчаси мазмунига ҳеч нарса қўшмасдан, фақат чалкашликларни киритади
"дунёқараш" тушунчаси. Яна бир тушунча бор – "кундалик дунёқараш". Аслида, нима дейилади оддий дунёқараш аслида кундалик тажрибага ё асосланган дунёқараш layman (биз бу сўзни баҳоловчи маънода қабул қилмаймиз) ёки professional тажриба. Торлигига қарамай ва бундай тажрибанинг чекланиши, бу дунёқараш кишиларнинг кундалик ҳаётини таъминлайди ва муайян ижтимоий ёки professional гуруҳларнинг мавжудлиги учун муҳимдир. Лекин бу муаммо шундаки, бундай дунёқараш ўз чегарасидан чиқиб, ўзини жамиятга мажбурлашга ҳаракат қилади.