Вапаев Рустамнинг

9. Оила педагогик узаро мунасобатлар, шахс тарбияси ва камолотининг субъекти

Оила жамиятнинг асосий ижтимоий бўғинидир. Тарбиянинг самарадорлиги унинг ахлоқий ва жисмоний саломатлигига боғлиқ. Соғлом оила бутунлай бошқа кўплаб жамоалар билан боғлиқ: меҳнат, мактаб, болалар боғчаси, institut, турли жамиятлар ва бошқа оилалар. Оиланинг бошқа коллегиялар билан алоқалари қанчалик кенг ва чуқур бўлса, унинг ҳаёти шунчалик мазмунли, бой ва қизиқарли бўлса, оиланинг ўзи ҳам шунчалик мустаҳкам ва ижтимоий муносабатлар тизимидаги мавқеи шунчалик мустаҳкам бўлади.

Ҳаёт давомида болалар оилани севгига асосланган жамиятнинг муҳим бирлиги сифатида билиб келадилар. Оила дўстона жамоа бўлиб шаклланади, бой маънавий ҳаёт кечиради, кундалик ҳаётни ташкил қилади, оқилона еҳтиёжларни қондиради. Жамоатчилик оиланинг турли жамоат ташкилотлари билан ўзаро ҳамкорлиги орқали амалга оширилади.
Бола фаолиятининг еҳтиёжлари ва мотивларини шакллантиришда оила ҳал қилувчи рол ўйнайди. Шахсий қизиқиш, севги, яхшилик қилиш истаги, ўз-ўзини ҳурмат қилиш, соғлом ҳирс ва оила шарафи оилавий ҳаётнинг турли босқичларида болалар фаолияти учун мотивлар сифатида ҳаракат қилиши мумкинОила ижтимоий муносабатлар ва жараёнларнинг хилма-хил шакллари ўзаро боғланган ва кўплаб ижтимоий вазифаларга ега бўлган мураккаб ижтимоий ҳодисадир. Инсон ҳаётининг асосий жараёнлари содир бўладиган ва ҳар бир шахснинг ҳаёти билан боғлиқ бўлган жуда кўп турли хил инсон ва ижтимоий еҳтиёжлар қондириладиган бошқа ижтимоий гуруҳни топиш қийин, бу унинг бутун ривожланишида из қолдиради. Шунинг учун, оила-бу инсоннинг ўзи билан, унинг манфаатлари ва умуман мавжудлиги билан осонгина аниқлайдиган ижтимоий гуруҳдир.
Оиланинг кўплаб таърифлари бор, лекин, менинг фикримча, социология фани уни енг тўлиқ беради. Тузилиш ва шаклнинг мазмуни нуқтаи назаридан оила тарихан ўзгариб турувчи ижтимоий гуруҳ бўлиб, унинг умумбашарий хусусиятлари гетеросексуал алоқа, қариндошлик муносабатлари тизими ва ижтимоий ва individual шахс хусусиятларининг ривожланиши ва муайян иқтисодий фаолиятни амалга ошириш ҳисобланади.

Таниқли рус социологи С. P. Баранов оилани умумий турмуш тарзи ва ўзаро масъулият билан боғланган никоҳ ва консангуинликка асосланган одамлар уюшмаси сифатида белгилайди. Оила, қоида тариқасида, никоҳдан кўра мураккаб тизим екан, чунки у нафақат ер-хотинларни, балки уларнинг фарзандларини, шунингдек, қариндошларини бирлаштириши мумкин, оила нафақат никоҳ гуруҳи, балки ижтимоий institut сифатида ҳам қаралиши керак.

Ижтимоий institut деганда жамиятнинг асосий еҳтиёжларини қондирувчи муҳим ижтимоий қадриятлар ва тартибларни бирлаштирувчи уюшган алоқалар тизими ва ижтимоий нормалар тушунилади. Ушбу таърифда ижтимоий қадриятлар умумий ғоялар ва мақсадлар деб тушунилади, ижтимоий тартиб-қоидалар гуруҳ жараёнларида стандартлаштирилган хулқ-атвор бўлиб, ижтимоий алоқалар тизими бу хатти-ҳаракатлар амалга ошириладиган ва муайян чегараларда сақланадиган роллар ва мақомларнинг тармоғидир.
Оила институти ижтимоий қадриятлар мажмуини ўз ичига олади (севги, болалар учун муносабат, оилавий ҳаёт), ижтимоий тартиб (болалар тарбияси учун ғамхўрлик, уларнинг жисмоний ривожланиши, оила қоидалари ва мажбуриятлари); ролларни ва мақомларни ўзаро боғлаш (ер, хотин, бола, ўсмир, қайнона, қайнона, ака-ука ва бошқалар.), орқали оилавий ҳаёт амалга оширилади.
Шундай қилиб, institut-инсон фаолиятининг яхши ривожланган мафкурага асосланган шакли; қоидалар ва меъёрлар тизими, шунингдек, уларнинг бажарилиши устидан ижтимоий назорат ишлаб чиқилган. Институтлар жамиятда ижтимоий тузилмалар ва тартибни сақлаб туради.
Ҳар бир ижтимоий institut ўзига хос хусусиятларга ега ва бир қатор вазифаларни бажаради. Социолог ижтимоий институтларнинг қуйидаги вазифаларини белгилайди:
ижтимоий муносабатларни мустаҳкамлаш ва такрор ишлаб чиқариш функсияси;
тартибга солиш функцияси;
интегралланувчи функсия;
ешиттириш функсияси;

коммуникатив вазифаси.

Ижтимоий тузилмаларни яқин ўрганиш предмети бўлиши керак бўлган аниқ (санаб ўтилган) ва яширин (яширин) функциялар мавжуд, чунки улар ижтимоий ҳаётнинг ҳақиқий расмини аниқлашга ёрдам беради.
Оиланинг мавжудлиги, барча ижтимоий институтлар каби, ижтимоий еҳтиёжлар билан шартланган. Барча ижтимоий институтлар сингари оила ҳам жамиятнинг мавжудлиги ва ривожланиши учун зарур бўлган ҳаракатлар ва муносабатлар тизимидир. Келинг, оила аъзолари никоҳ ёки консангуинитй, ҳаёт жамоаси, ўзаро ёрдам ва ўзаро ва ахлоқий масъулият билан бирлаштирилган кичик ижтимоий гуруҳ сифатида танлайлик. Оила орқали инсондаги ижтимоий ва табиий, ижтимоий ва биологик ирсиятнинг бирлиги енг тўлиқ ифодаланади. Ўз моҳиятига кўра, оила табиат ва жамият ўртасидаги бирламчи бўғин, инсон ҳаётининг моддий ва маънавий жиҳатлари ҳисобланади.
Оиланинг ижтимоий вазифалари нафақат жамият еҳтиёжи, балки оила ташкилотининг ўзи еҳтиёжи билан ҳам белгиланади. Бу ҳам, бошқа омил ҳам тарихан ўзгаради, шунинг учун оила тараққиётидаги ҳар бир босқич айримларнинг ўлими ва бошқа функсияларнинг шаклланиши билан, унинг ижтимоий фаолияти кўлами ва табиатининг ўзгариши билан боғлиқ. Бироқ, бу ўзгаришлар билан жамият ўз тараққиётининг ҳар қандай босқичида аҳолининг такрор барпо бўлишига муҳтож, шунинг учун бу такрор ишлаб чиқаришнинг механизми сифатида оиладан доимо манфаатдор.
Демак, оилани ижтимоий institut сифатида, маълум ижтимоий вазифани бажарувчи оила гуруҳи сифатида қараш мумкин. Оиланинг қуйидаги асосий вазифаларини ажратиш мумкин, бу вазифани амалга оширишга ёрдам беради:
Репродуктив функция. Икки асосий вазифани бажаради: аҳолининг ижтимоий - биологик кўпайиши ва individual - болалар еҳтиёжини қондириш. У қарама-қарши жинсдаги кишиларни оила Иттифоқига бирлашишга ундайдиган физиологик ва жинсий еҳтиёжларни қондиришга асосланади. Бу функциянинг оила томонидан бажарилиши ижтимоий муносабатларнинг умумийлигига боғлиқ. Сўнгги йилларда бу функсия барчанинг еътиборини тортди: замонавий оилада нечта фарзанд бўлиши керак? Социологларнинг таъкидлашича, аҳолининг normal кўпайиши учун оилада уч фарзанд бўлиши керак.

Тарбиявий вазифаси. Оилада катталар ҳам, болалар ҳам тарбияланади. Лекин унинг ёш авлодга таъсири айниқса муҳимдир. Шунинг учун оиланинг тарбиявий функсияси уч жиҳатга ега.

Биринчиси-бола шахсини шакллантириш, унинг қобилияти ва қизиқишларини ривожлантириш, жамият томонидан тўпланган ижтимоий тажрибани вояга етган оила аъзолари (она, ота, бобо, буви ва бошқалар) томонидан болаларга ўтказиш.), ақл-заковатини бойитиш, естетик ривожлантириш, уларни жисмоний соғломлаштириш, соғломлаштириш ва санитария-гигиена маданияти кўникмаларини ривожлантириш.
Иккинчи жиҳати шундаки, оила ҳар бир аъзо шахсининг ҳаёти давомида ривожланишига катта таъсир кўрсатади.
Учинчи жиҳат-болаларнинг ота-оналарга (ва бошқа вояга етган оила аъзоларига) доимий таъсири, уларни ўз-ўзини тарбиялаш билан фаол шуғулланишга ундашдир.
Иқтисодий ва иқтисодий вазифаси. Уни бажариш орқали оила аъзолари ўртасидаги мустаҳкам иқтисодий алоқаларни таъминлайди, жамиятнинг вояга етмаганлар ва ногирон аъзоларини моддий жиҳатдан қўллаб-қувватлайди, моддий ва молиявий қийинчиликларга дуч келган оила аъзоларига ёрдам ва кўмак беради.
Restorative функцияси. У оғир меҳнат кунидан кейин инсоннинг жисмоний, психологик, ҳиссий ва руҳий кучларини тиклаш ва мустаҳкамлашга қаратилган. Normal фаолият кўрсатаётган жамиятда бу оила функсиясининг рўёбга чиқишига иш ҳафтасининг умумий узунлигининг қисқариши, бўш вақтининг ошиши ва реал даромадларнинг ошиши ёрдам беради.
Тартибга солиш функцияси. Унинг мақсади жинслар ўртасидаги муносабатларни тартибга солиш ва тартибга солиш, оила организмини барқарор ҳолатда сақлаш, унинг фаолияти ва ривожланишининг optimal ритмини таъминлаш, оила аъзолари томонидан шахсий, гуруҳий ва ижтимоий ҳаётнинг ижтимоий меъёрларига риоя қилиниши устидан бирламчи назоратни амалга оширишдан иборат.
Оила ижтимоий жамоа сифатида шахснинг жамият билан алоқасини воситачилик қилувчи бирламчи унсур ҳисобланади: у боланинг ижтимоий алоқалар ғоясини шакллантиради ва унга туғма равишда киради. Демак, оиланинг кейинги енг муҳим вазифаси шахснинг ижтимоийлашувидир. Инсоннинг болаларга бўлган еҳтиёжи, уларнинг тарбияси ва ижтимоийлашуви инсон ҳаётининг ўзига мазмун бағишлайди. Бу функсия болаларга жамиятдаги муайян ижтимоий ролларни бажаришга, уларнинг турли ижтимоий тузилмаларга интеграциялашувига ёрдам беради. Бу функсия оиланинг инсон наслини кўпайтириш сифатида табиий ва ижтимоий моҳияти ҳамда оиланинг иқтисодий-иқтисодий вазифаси билан чамбарчас боғлиқ, чунки болаларни тарбиялаш уларни моддий қўллаб-қувватлаш ва парвариш қилишдан бошланади.
Коммуникатив вазифаси. Социологлар оиланинг коммуникатив функсиясига тобора катта аҳамият берганлар. Ушбу функциянинг қуйидаги таркибий қисмларини номлаш мумкин: оила аъзоларининг оммавий ахборот воситалари (телевидение, radio, даврий нашрлар) билан, адабиёт ва санъат билан алоқа қилишда воситачилик қилиш; оила аъзоларининг табиий муҳит ва унинг ҳис-туйғулари билан турли хил алоқаларига таъсири; оила аъзоларининг оила ичидаги уюшмаларини ташкил етиш.
Бўш вақт функцияси. Дам олиш соҳасида рационал ҳордиқ чиқариш ва машқлар назоратини ташкил етишни амалга оширади, бундан ташқари, шахснинг бўш вақтлардаги муайян еҳтиёжларини қондиради. Бўш вақт функсияси оила аъзоларининг мулоқотга бўлган еҳтиёжларини қондириш учун бўш оила вақтини ташкил етишни оптималлаштириш, маданият даражасини кўтариш, саломатликни яхшилаш, куч-қувватни тиклашга қаратилган. Бахтли оилада ер-хотиннинг ва уларнинг фарзандларининг қизиқишлари ўзаро бойийди, бўш вақт фаолияти асосан ривожланиш хусусиятига ега.
Ижтимоий ҳолат функсияси. У оила аъзоларига маълум ижтимоий мақомни тақдим етиши (ўтказиши) билан жамиятнинг ижтимоий тузилмасини такрор ишлаб чиқариш билан боғлиқ.
Ҳиссий вазифаси. Бу ҳиссий қўллаб-қувватлаш, психологик ҳимоя, шунингдек шахслар ҳиссий барқарорлаштириш ва уларнинг психологик даволаш қабул ўз ичига олади.
Маънавий мулоқотнинг вазифаси. Оила аъзоларининг шахсларини ривожлантириш, маънавий ўзаро бойитишни ўз ичига олади.
Жинсий функсияси. Бу жинсий назорат машқлар ва ер-хотиннинг жинсий еҳтиёжларини қондириш қаратилган.
Ижтимоий ва иқтисодий ўзгаришлар натижасида оила олдида турган муаммолар қуйидагилардан иборат:
Аҳолининг кам таъминланган қатламларининг кўпайиши;
Ижтимоий ва географик ҳаракатчанликни ошириш;
Миграция, шу жумладан, давлат ташқарисида;
Аҳоли саломатлиги ва демографик вазият ёмонлашмоқда (аҳолининг табиий пасайиши бошланди);
Оила аъзоларининг, айниқса, аёлларнинг анъанавий ролларида асосий ўзгаришлар;
Якка-ота оилалар сонининг ўсиши;
Қўшади нисбати ошириш;
Оиладаги аҳоли, ижтимоий етимлилик.
Буларнинг барчаси давлат идоралари, оилалар, саноатчилар ва тадбиркорларнинг биргаликдаги масъулиятидир. Кўриниб турибдики, Россия давлатчилигининг секин, номувофиқ қурилиши, ижтимоий-иқтисодий ҳаётнинг шаклланишида жиддий хатолар мактабгача ва мактабдан ташқари таълимнинг кенг еркин тизими, болалар учун дам олиш дам олиш каби ижтимоий қадриятларга зарар етказди.
Бугунги кунда бозорга ўтиш шиори остида, енг аввало, имкониятларнинг қисқариши ва молиялаштириш натижасида болалик даври ижтимоий инфратузилмасининг ноёб тизимларини йўқ қилиш давом етмоқда. Тижоратлаштириш енг болалар учун бу муассасалари бориш қийин қилади; уларнинг баъзилари, молиявий қийинчиликлар билан енгиш учун олмади, ёпиқ қилинмоқда. Ўн йиллар давомида шаклланган юқори малакали кадрлар салоҳияти йўқотилмоқда. Охир-оқибат, ривожланиш, дам олиш, ўқув тўгараклари ва бирлашмалари билан шуғулланиш имкониятидан маҳрум бўлган болалар азият чекмоқда. Бир пайт кўчада бошпанасиз одамлар, гиёҳвандлар, вояга етмаган қонунбузарларнинг бригадаларига қўшилишади. Енди, ҳар қачонгидан ҳам кўпроқ, руслар ижтимоий хавфсизлик кўп елементлар заифлик ёки тўлиқ йўқлиги кескин ҳис етилади. Агар биз шахсий даромад соҳасини оладиган бўлсак, унда енг кам иш ҳақи, максимал пенсия, шунингдек, барча асосий ижтимоий нафақаларнинг янги миқдорлари одамларнинг tolerant мавжудлигини таъминлайдиган стандартлардан жуда узоқдир.
Россия аҳолисининг кўпчилигининг кескин табақаланиши ва қашшоқлашуви нафақат бозорга ўтиш шароитларига боғлиқ, балки, авваламбор, бандлик, заиф ижтимоий таъминот, ногиронларнинг ушбу соҳадаги самарасиз давлат сиёсати натижасида иш ҳақи нисбати ҳолатини бузишдир.
Халқаро оила йилини тайёрлаш ва ўтказиш бўйича Миллий Кенгашнинг лойиҳаси - "Россия Федерациясида оиланинг аҳволи тўғрисида" - биринчи marta Россияда оилаларнинг аҳволини объектив, аммо оқилона тасаввур қилади. Мамлакатимизда оилаларнинг умумий сони ортиб бормоқда-да (атрофида 9 ҳар чиқиб 10 мамлакат аҳолиси оила аъзолари), лекин оилалар ўзлари кичик ва кичик олишда (2-3 шахслар) 67% оилалар билан ёки фарзандсиз ер-хотин иборат. Муҳим нисбати битта-ота-она оилалар бор (33%) - бу, қоида тариқасида,, ягона оналар оилалар, ажрашган аёллар, бева бор.
Сўнгги йилларда никоҳлар сони қарийб тўртдан қисқарди ва ажралишлар сони 10% га ошди, бу никоҳ институтидаги жиддий инқироздан далолат беради.
Россияда туғилиш даражаси урушдан кейинги даврга нисбатан кескин тушиб кетди. 80-йиллардан бошлаб ноқонуний туғилиш даражаси ўсиб бормоқда. Шу билан бирга, сунъий абортлар сонининг кўпайиши кузатилмоқда. 80-йилларнинг иккинчи ярмидан бошлаб ҳаёт давомийлигининг пасайиши қайд етилди. Бу жараён еса ҳозирча тўхтагани йўқ.
Оналар ўлими мамлакат учун енг ўткир ижтимоий муаммога айланди. У кўпгина ривожланган мамлакатларга нисбатан 15-20 баробар кўпдир. Агар Россияда 100,000 та янги туғилган чақалоққа 50.8 та она ўлими бўлса, Скандинавияда-2.8 буюк Британияда -7 Ақшда-9. Умуман, табиий бўлмаган сабаблардан ўлимнинг ошишига мамлакатдаги ижтимоий тангликнинг кескинлашуви, миллатлараро низолар, овқатланиш сифатининг ёмонлашуви, екологик ва технологик офатлар сабаб бўлмоқда.
Шундай қилиб, ҳаётимизнинг жиддий ижтимоий-иқтисодий ва маънавий-ахлоқий қийинчиликлари анъанавий оилавий муносабатларни издан чиқарувчи, уларнинг беқарорлигини оширувчи муҳим омиллардир.
Ёш авлодларнинг оилавий ҳаётга тўғри тайёргарлиги ҳам йўқ емас. Жамиятимиз, ҳар қачонгидан ҳам кучли оила, жисмоний соғлом, маънавий ва ахлоқий жиҳатдан соғлом бўлиб, ўтмишда оилага нисбатан қилинган кўплаб бузилишларни бартараф етишдан манфаатдор.Шунинг учун бугунги кунда барча давлат ва нодавлат тузилмалар, жамоат ташкилотларининг иши оилани мустаҳкамлаш ва оила учун етарли турмуш даражасини таъминлаш ва унинг таълим вазифаларини тўлиқ амалга ошириш учун моддий, уй-жой ва турмуш шароитларини яхшилашга ёрдам бериш учун жуда муҳимдир.

Шахс ривожланишининг ижтимоий-педагогик жиҳатлари

Боланинг вақт ўтиши билан ривожланиш жараёнини тушунишнинг муҳим категорияси – ижтимоий муҳит шароити ва шахс шаклланишининг ички шарт-шароитларининг муайян нисбати-ривожланишнинг ижтимоий ҳолати тушунчасидир.
Ривожланиш ўз маромига бўйсунадиган ва турли босқичларда махсус чора-тадбирларни талаб қиладиган сифатли неоплазмаларнинг мавжудлиги билан тавсифланади. Шунинг учун ривожланишни даврлаштиришнинг реал асоси ривожланишнинг ички ўзгаришларининг ўзидир. Маданиятда ривожланишнинг икки қутбли (ва кўп ўртасида) тушунчалари мавжуд:
Туғма, меросхўр майлларни рўёбга чиқариш, бирлаштириш ва ўзгартириш каби ривожланиш;
Ривожланиш ўз-ўзини ҳаракатнинг узлуксиз жараёни сифатида, биринчи навбатда, олдинги босқичларда мавжуд бўлмаган янгисининг тўхтовсиз пайдо бўлиши ва шаклланиши билан характерланади.
Ривожланишнинг асосий мезонлари ҳар бир ёшнинг моҳиятини ифодаловчи неоплазмалардир. Шу билан бирга, ёшга боғлиқ неоплазма, бу ёш босқичида пайдо бўлган ва енг муҳим ва асосий тарзда боланинг онгини ва атроф-муҳитга (ижтимоий ва жисмоний) муносабатини, унинг ички ва ташқи ҳаётини, бу даврда ривожланишининг бутун жараёнини аниқлайдиган янги шахс тузилиши ва унинг фаолияти, психологик, ижтимоий ўзгаришлар тушунилади.
Ривожланиш жараёнининг нотекислиги, унинг икки тури ҳақида:
Ўзгаришлар секин, аста-секин тўпланиши-lytic даври;
Кескин, зўравон break-инс ва ривожланиш кризислари.
Инқироз ривожланишнинг зарурий даври бўлиб, унда ески шаклларнинг емирилиши ва янги шаклларнинг шаклланиши содир бўлиб, у кейинги лйтик ривожланиш даврида мавжуд бўлади. Шунинг учун инқироз босқичида нисбатан қисқа вақт (ой, йил) давомида бола шахсида кескин ва йирик ўзгариш ва силжишлар, ўзгариш ва синишлар содир бўлади. Ривожланиш тез, тез, фалокатли тус олади.
Тадқиқотчилар томонидан ажратиб кўрсатилган инқироз ривожланиш босқичларининг асосий хусусиятлари:
Индистинcтнесс даври чегаралари;
Болаларни кризис ҳолатида тарбиялашда нисбий қийинчилик;
Ривожланишнинг салбий табиати, олдинги босқичларда ҳосил бўлган нарсаларнинг ўлиш ва катнашиш жараёнлари биринчи ўринга чиқади.
Демак, инқироздаги ривожланишнинг енг муҳим мазмуни ўтиш даври табиатидаги неоплазмаларнинг пайдо бўлиши бўлади. Ушбу неоплазмалар келажакдаги шахснинг ажралмас тузилишига қўшилмайди ва кейинги ёшнинг бошланиши билан ўлади.
Шундай қилиб, болалар ривожланишини даврлаштиришнинг асосий мезони ва асоси бола томонидан ўзлаштирилган фаолият соҳаси, муносабатлар ва ижтимоий маконлар билан боғлиқ неоплазмалардир.
Еришилган ривожланиш даражаси ёш - ҳар бир муайян йўналишнинг, ривожланишнинг таркибий қисмининг ўрни ва ўзига хос вазнини белгиловчи яхлит динамик таълим каби тушунчалар билан тавсифланади. Шахс, ривожланиб, унинг ички тузилиши ва ҳаракатида бир бутун бўлиб ўзгаради, шахснинг ҳар бир қисмининг ўзгариши бутуннинг ўзгариш қонуниятлари билан белгиланади.
Ривожланиш маълум бир динамика – ҳар бир ёшнинг таркибий неоплазмаларининг вужудга келиши, ўзгариши ва битишув даврини белгиловчи барча қонуниятлар йиғиндиси билан характерланади.Турли босқичларда ва унинг механизмларида ривожланишнинг ўзига хос хусусиятларини тушуниш учун ривожланишнинг ижтимоий ҳолатини ҳисобга олиш керак-бола ва атрофдаги ҳақиқат ўртасидаги ўзига хос, ёшга хос, алоҳида, табиий ва ноёб муносабатлар, биринчи навбатда, ижтимоий.Ижтимоий муҳит-ideal ва мавжуд шаклларнинг реал ўзаро таъсири жараёнида содир бўладиган барча ўзига хос инсон шахс хусусиятлари, боланинг ривожланиши манбаидир. Уларнинг ривожланиш ижтимоий ҳолатининг моҳияти ва ижтимоий муҳитнинг роли ҳақидаги тушунчалари ҳар бир бола учун, турли фаолият турларини ўргатиш учун optimal ёш даврларининг, индивиднинг мавжудлигини назарда тутади. Ўрганиш, қандай қилиб, боланинг пишиб етилган функциялари ва хусусиятларига жуда кўп емас, балки бевосита ривожланиш зонасида жойлашган. Бола ўқув жараёнининг ўзида ривожланади ва маълум ривожланиш сиклини тугалламайди. Боланинг катталар билан ҳамкорлиги сифатида ўқув жараёни катталарга ва ҳаёт фаолиятининг мавжуд шаклларига таклиф етилган идеалнинг ўзаро таъсирининг алоҳида ҳолатидир. Ёшга оид ривожланишни янги фаолиятни ўзлаштириш жараёни сифатида тушуниш (ўйин-ўрганиш-мулоқот-иш.) рус педагогикаси ва психологиясида кенг тарқалди. Бироқ, айни пайтда - бу биз учун муҳим кўринади-ривожланиш-чуқур (оила-синф-мактаб-ҳовли-шаҳар-дунё) ва мазмундаги янги маконларнинг моҳирлиги. Муносабатларнинг ривожланиши parallel равишда амалга ошади ва қуйидаги босқичлардан ўтади: бола - ота - она; талаба - ўқитувчи; шахс - шахс; шахс-дунё. Бу уч жараён (ўзлаштириш фаолияти, маконлари ва муносабатлари) бир вақтда давом етади ва янги фаолиятнинг ривожланиши натижа ва шу билан бирга янги маконлар ва муносабатларни ўзлаштиришнинг шарти ҳисобланади.Демак, оила жамият бирлиги сифатида жамиятнинг узвий қисмидир. Жамият ҳаёти еса оила ҳаёти билан бир хил маънавий ва моддий жараёнлар билан характерланади. Жамият оилаларида оталар ва оналар ҳамда уларнинг фарзандлари бўлган инсонлардан иборат. Бу борада оилада ота ва онанинг роли, хусусан, оиланинг тарбиявий вазифаси жуда муҳимдир. Зеро, ота-оналар ўз фарзандларини меҳнатга, оқсоқолларга ҳурмат, атрофдаги табиат ва одамларга меҳр-муҳаббатни қандай ўргатиши фарзандларимиз қандай жамиятда яшашига боғлиқ. Езгулик ва адолат тамойиллари асосида қурилган жамият бўладими ёки аксинча? Бундай ҳолда, оилада мулоқот жуда муҳимдир. Зеро, мулоқот бола, жамият аъзоси шахсининг шаклланишида асосий омиллардан биридир. Айнан шунинг учун ҳам ахлоқий тамойиллар оилавий мулоқотда жуда муҳим бўлиб, уларнинг асосийси иккинчисига ҳурматдир. Бугунги кунда барча ижтимоий ходимлар замонамизнинг енг муҳим вазифаси - болани биологик мавжудот сифатида жамиятнинг тўлақонли, масъулиятли ва мустақил аъзосига айлантиришнинг optimal йўллари ва воситаларини излашда кўпроқ ёки камроқ даражада иштирок етмоқда. Бу йўлдаги енг муҳим восита еса оиладаги тарбиядир. Шунинг учун бу ижтимоий institut педагогик ўзаро таъсир предмети сифатида жамиятда алоҳида аҳамият касб етади. Ер сайёрасидаги одамларнинг universal онгида инсон шахсининг тобора ортиб бораётган қадр-қимматини гуманистик ғоя, унинг амалий амалга оширилишида, таълим ва тарбиянинг барча шаклларини, янги гуманистик мактабда, муайян инсон муаммолари, шунингдек, жамиятдаги барча ижтимоий муносабатлар ва инсон ижтимоий ҳимоясининг барча амалиёти билан боғлиқ барча профилларнинг замонавий мутахассисларини тайёрлаш тизимларига ўтиши керак.