Вапаев Рустамнинг

12. Психологик тестлар ва уларнинг вариантлари
Самарали психологик тест яратиш учун муаллифлик жамоалари учун камида 10 йиллик иш талаб етилади. Синов сифати унинг тарозисини текшириш ва стандартлаштиришнинг кўп босқичли тартиби билан таъминланади. 1990 Россия ҳақиқатга мослаштирилган қилинган бир неча тестлар бор, бас, у ходимларни баҳолаш учун яхши психологик тест танлаш қийин. Албатта, тестлардан ташқари, шахсни ўрганишнинг турли усуллари маълум ва ҳар бири ўз муаммоларини ҳал қилади.
Сунъий интеллект соҳасидаги замонавий тадқиқотлар ва нейроинформатика соҳасида тадқиқотчилар орттирган тажриба психодиагностика соҳасида янги имкониятларни очиб беради. Хусусан, М. G. Доррер ва ҳаммуаллифлар нейрон тармоқ аппаратидан фойдаланиб, тажриба асосида психодиагностик методларни яратишда амалиётчи психологлар ва тадқиқотчиларнинг еҳтиёжларини қондириш, диагностик моделни расмийлаштириш ва қуриш босқичини четлаб ўтиш мумкинлигини кўрсатди.
Тестлар 1864ДА Ж. Fisher томонидан буюк Британияда талабалар билимини синаш учун ишлатила бошланди. Тест назарий асослари 1883 йилда инглиз психолог Ф. Галтон томонидан ишлаб чиқилган: шахслар бир қатор бир хил тестлар бир қатор қўллаш, натижаларини статистик қайта ишлаш, ва баҳолаш стандартлари танлаш.
"Тест" атамаси биринчи marta америкалик психолог Ж. R. R. Tolkien томонидан кашф етилган. 1890 йилда Кеттел. Унинг таклиф етилган қатор 50 тестлар аслида ибтидоий психофизёложик хусусиятларини аниқлаш учун бир дастур вакили: ўша пайтда енг ривожланган психологик тажрибалар асосида (мисол учун, динамометр ёрдамида ўнг ва чап қўллари кучини ўлчаш, овоз реакция тезлиги, ва бошқалар.)
Француз психологи А. Бинет тестологик тадқиқот тамойилларини инсоннинг юқори ақлий функцияларига татбиқ етди: унинг қатор тестлари (1891) хотира, вакиллик тури, диққат, естетик ва ахлоқий ҳис-туйғулар ва бошқаларни синаб кўриш учун вазифаларни ўз ичига олди.
Биринчи стандартлаштирилган педагогик тест америкалик психолог Е. Торнодйке томонидан тузилган. Тест синовларининг ривожланиши математик методларнинг психология ва педагогикага кириб келишига олиб келган сабаблардан бири еди.
Америкалик психолог К. Spearman тестларни стандартлаштириш ва тест тадқиқотларини холисона ўлчаш учун корреляцион таҳлилнинг асосий усулларини ишлаб чиқди. Спеарманнинг статистик усуллари-омилли таҳлилдан фойдаланиш тестни янада ривожлантиришда катта рол ўйнади.
Касбий танлов учун психотехникада тест синовлари кенг тарқалди. Психотехниканинг жадал ривожланиши 1914-1918-йиллардаги биринчи Жаҳон уруши даврида, армия ва ҳарбий ишлаб чиқариш еҳтиёжлари учун касбий танлов устувор бўлганда содир бўлди. Шу муносабат билан тест усули психотехникада кенг қўлланилади.
Тестологик тадқиқотларнинг енг катта тараққиёти Ақш да қабул қилинган (масалан, 1939-45-йиллардаги иккинчи Жаҳон уруши даврида 20 миллионга яқин kishi армия сафарбарлиги пайтида синовдан ўтказилган). Россияда тестларни тузиш ва қўллаш охирги 20 ларга тўғри келади century.In 1926, мактаблар учун тестлар биринчи қатор чоп етилди.
Ўтган асрнинг охиридан бошлаб, тажриба юқори ақлий жараёнларни (ҳукм, натижа, фикрлаш) ўрганишда ҳам қўлланилган бўлса-да, илгари експериментни фақат елементар руҳий жараёнларга қўллаш мумкинлиги қайта-қайта айтилган.
Нима учун психологик тестлар керак? Мавзу нима ва ҳали ҳал қила олмаслигини билиш учун. Бунинг учун тестда ўрганиладиган билим ва кўникмаларга нисбатан маълум мазмун киритилади.
Тест дизайн битта схема асосида: тест мақсадларини аниқлаш, қўпол шаклда тест тузиш, тест субъектларининг вакиллик намунаси бўйича тест синовлари ва камчиликларни тузатиш, ўлчов кўламини ишлаб чиқиш (сифатли мулоҳазалар ва натижаларни статистик қайта ишлаш асосида) ва натижаларни талқин қилиш қоидалари.
Ушбу назорат ишининг мақсади психологик тестларни ўрганиш:
Бу мақсадга қуйидаги вазифаларни ҳал етиш орқали еришилади::
"Психологик тест" тушунчасини очиб бериш;
Психологик тестларнинг асосий хусусиятларини ўрганиш;
Стандартлик-тест усули стандартлаштирилган бўлиб, олинган маълумотларга кўра normal тақсимот қонунига ёки ижтимоий-маданий характердаги нормага мос келиши керак. Меъёрларга мувофиқ, ўрганилаётган хислат шиддатининг кучлилиги ҳақида маълумот берувчи қадриятлар тизмалари шакллантирилади.
Ишончлилик-тестнинг такрорий ўлчашда ўхшаш натижалар бериш хусусияти. Ишончли усул експериментаторнинг йил ёки жинси вақтидан қатъи назар, шунга ўхшаш натижалар беради, бундай фон омилларининг таъсири унинг ишончлилигини белгилайдиган усулнинг ўзи билан минималлаштирилиши керак.
Амал қилиш-тест натижалари ўлчаш учун мўлжалланган характерли мос бўлсин. Ички ва ташқи амал ўртасида фарқ бор. Ташқи ҳолатда, бу ёзишмалар объектив ютуқлар билан ижобий корреляция билан тасдиқланиши мумкин, разведка тестидаги натижаларни академик ишлаш билан таққослаш мумкин. Ички ҳолатда, ҳамма нарса мураккаброқ, бу ерда биз назарий алоқа ҳақида гапирамиз, қурилган model аслида еълон қилинган жиҳатни қанчалик моделлаштиргани ҳақида. Аммо шунга ўхшаш "исботланган" усуллар мавжуд бўлса, ҳамма нарса оддий бўлиши мумкин, кейин аллақачон маълум бўлган усул билан боғлиқ ҳолда қилиш мумкин. Агар новатор бўлиш учун етарли омадли бўлса, ички амал узоқ тажриба ва интеллектуал иш орқали топилган ва бир тарзда "яратувчиси" виждонига қолади.
Меҳнат кодексида ишга ёки меҳнат шартномаси тузилган ходимлар билан мурожаат қилишда ҳам психологик тест ўтказиш назарда тутилмаган (лекин тақиқланмаган). Ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари ishida психофизиологик тадқиқотлар оммавий тезкор-қидирув чорасидир. 1990-йиллар бошида давлат бошқарувида муайян лавозимларга номзодларга синов қўлланилди, бироқ кейинчалик бекор қилинди ва ҳозирда бундай синов қўлланилмайди. Ноқонуний "тест" компанияси ва унинг менежери учун салбий оқибатларга олиб келиши мумкин. Бунинг учун жамоа шартномалари, ички меҳнат қоидалари, меҳнат қоидалари ва бошқалар. ходимлар турли хил синов ва тадқиқотларни (шунингдек аттестацияларни) ўтказишлари мумкинлигини кўрсатинг. Бир иш учун мурожаат қачон, ҳар бир kishi бу ҳужжатлар билан таниш.
Нутқий компонентнинг тестда ифодаланиши ёки ифодаланмаслигига қараб verbal ва новербал тестлар ўртасида фарқ бор. Демак, сўз бирикмаси тести жавоб сифатида маълум ҳаракатларни талаб қилувчи оғзаки ёки новербал тестдир.
Гуруҳли ва individual тестлар гуруҳли тест бир гуруҳ предметларни текшириши билан фарқланади.
Ютуқ тестлари ва шахс тестлари қайси шахс хусусиятлари синовдан ўтказилаётганлиги асосида фарқланади.
Ютуқли синовларга ишлаш тестлари, ижодкорлик тестлари, қобилият тестлари, sensor-моторли тестлар ва, албатта, разведка тестлари киради.

Шахс тестлари муносабат тестлари, характер тестлари, қизиқишлар, temperament тестлари ва мотивацион тестлардир. Бироқ, бу бўлиниш жуда схематик ва баъзи бир оғишлар мумкин.

Мақсад тестлари енг кўп ютуқли тестлар ва психофизиологик тестларни ўз ичига олади. Бу субъектив тестлардан фарқ қилади, унда мавзу тадқиқотнинг ҳақиқий мақсадини қабул қилмаслиги мумкин.
Натижада, лойиҳа тестлари "тўғри" ёки "тўғри емас" деб ҳисобланмайдиган жавобни беради, лекин еркин жавоб берилиши керак, яъни мавзу "бошидан" жавобини олиш керак бўлган тест топшириғини тузиш ва уни маълум рўйхатдан танламаслик керак.
Оддий ва мураккаб тестлар бир нечта мустақил субтестлардан иборат бўлиб, уларнинг ҳар бирига жавоб бериш керак ва умумий балл ҳисобланади. Агар бир нечта битта тест бирлаштирилса, тест батареяси ёки тест пакети ҳосил бўлади.
Анкеталарни психологик ёки социологик ахборот тўплашнинг бу усулига қўйиладиган талабларга жавоб берса, тестлар сифатида ҳам таснифлаш мумкин.
Ҳозирги кунда мезон асосидаги тестлар кенг тарқалиб, мавзуни ўртача маълумотлар билан таққосламасдан, олдиндан белгиланган меъёрга нисбатан баҳолаш имконини берди.
Тест натижалари
Тестологияда меъёр-муайян шахслар гуруҳини дастлабки синовдан ўтказиш натижасида олинган ўртача статистик маълумотлар. Олинган натижаларни фақат асосий ижтимоий-маданий ва демографик хусусиятларига кўра ўхшаш бўлган субъектлар гуруҳларига изоҳлашни асосийга ўтказиш мумкин.
Натижаларнинг ишончлилигини ошириш учун таянч намуналарни кўпайтириш, яъни репресентативликни ошириш, намунанинг хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда тузатиш омилларини жорий етиш ва материални тақдим етишнинг новербал усулини жорий етиш лозим.
Аниқлик учун тест натижаларини тест профили томонидан ҳар бир subtest учун график тасвир кўринишида тақдим етиш мумкин.

Психологик тест давлат амалиётининг турли соҳаларида тобора кўпроқ қўлланилмоқда. Бу инсоннинг интеллектуал, ҳиссий ва шахсий хусусиятлари бўлиб, улар муайян вазиятларда муваффақият ёки муваффақияцизликни аниқлайди. Тестлар ва бошқа психодиагностик процедуралар сизга берилган шахснинг қандай фазилатларини аниқ ва аниқ аниқлашга имкон беради. Шу тарзда олинган маълумотлар унинг ҳаётида юз берган воқеаларнинг кўпини тушунишга, еҳтимол келажакдаги ютуқларни олдиндан айтиб беришга ва шахсий мақсад йўлидаги кўплаб тўсиқларни муваффақиятли четлаб ўтишга имкон беради.

Дастлаб тестлар ақли заиф шахсларни аниқлаш учун мўлжалланган еди. Келажакда улар клиникада руҳий касалликларнинг дифференсиал диагностикаси, асаб тизимига шикаст етказиш оқибатларини аниқлаш, ҳуқуқбузарларни, ҳиссий ва бошқа турдаги касалликларга чалинган кишиларни текшириш учун кенг қўлланилди.
Тест синовлари мактаб психологи амалиётида мустаҳкам ўрин олган. Ўқишга тайёрлик, турли билиш жараёнларининг шаклланиш даражаси ва бола ривожланишининг бошқа бир қатор хусусиятлари катта боғча гуруҳларида аллақачон аниқланган. Интеллектуал ногирон ва айниқса иқтидорли болаларни аниқлаш, академик қобилияцизлик сабабларини баҳолаш, синфдаги шахслараро муносабатлар муаммоларини ҳал қилиш, ўқувчиларнинг professional маслаҳати таълим тизимидаги тестлардан фойдаланиш соҳаларидандир.
Корхона ичидаги ходимларни ишга олиш ва тарқатиш ҳам психологик тест йўналишларидан биридир. Кўпгина касб турлари инсоннинг муайян психологик фазилатларга ега еканлигини тахмин қилади. Афсуски, уларнинг барчаси ишлаб чиқилиши ёки тузатилиши мумкин емас, шунинг учун айрим фаолият турларига чекловлар мавжуд. Тестлар вақтида бу чеклашлар аниқлаш ва шундай кераксиз ўқув харажатларини олдини олиш имконини беради, иложи бахциз ҳодисалар, ва иложи шахсий муаммолар туфайли бир оз танланган касб учун. Кўпгина тестлар инсоннинг яширин потенциалларини очиб, унинг professional ўсишининг истиқболли йўналишларини очиб беради.
Психологик маслаҳат амалиётининг ривожланиши тестлардан фойдаланиш учун кенг майдон очади. Маслаҳат жараёнида мутахассис баъзан инсон ҳаётининг деярли барча жиҳатларига тегиб кетади. Борган сари одамлар ўз-ўзини кашф етиш ва шахсини ўзгартириш воситаси сифатида синовларга ўтишмоқда. Бу махсус синов процедуралари синфига олиб келади: машҳур, кўпинча кулгили сўровномалардан инсон психикасининг тубига тегадиган ёмон тузилган проекцион усулларга.
Психологик диагностика, шу жумладан тест, консептуал психологнинг касбий фаолияти учун самарали восита бўлиши мумкин. Бироқ, психодиагностик тестлардан фойдаланиш мутахассиснинг малака даражасига кўтарилган талабларни келтириб чиқаради. Психодиагностика мавзусининг зоҳирий ривожланишига қарамай, тест натижаларидан амалий фойдаланиш масалалари касбий ижод учун еркин соҳа бўлиб қолмоқда. Ва амалиёт психологлар катта сони ҳали психологик маслаҳат ва синов тамойиллари ва усулларини интеграция қилиш учун муҳим саъй-ҳаракатларни