Минтақавий саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантириш учун ўқитиш технологиялари

Минтақавий саломатликни тежайдиган таълим маконини
шакллантириш учун ўқитиш технологиялари
§ 2.3. Қорақалпоқ халқ педагогикасида ёшларни саломатликни сақлашга ўргатиш анъаналарининг мажмуавий-технологик модели
Ёшлар саломатлигини сақлашда халқнинг даволаш анъаналарини шакллантиришнинг ташкилий-педагогик имконияти соғлиқни сақлаш масалаларида яқши тайёрланган талабаларнинг иштирокини тақозо этади. Ушбу муаммони ҳал қилиш учун қарор қабул қилувчилар ва ижтимоий мутахассисларни тайёрлашнинг ташкилий тизими зарур: ўқитувчилар, психологлар, тиббий ва ижтимоий ходимлар вилоят, шаҳар ва туманларда соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантириш дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга оширишда иштирок етадилар.
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти томонидан халқ табобати анъаналари негизида соғлиқни сақлаш соҳасидаги мутахассисларни тайёрлаш бўйича хорижий тажриба тўпланган ва дунёнинг кўплаб мамлакатларида қўлланилган. Соғлиқни сақлашни тежайдиган педагогик таълим жараёнини ташкил этишнинг стратегиялари, технологиялари, шакллари ва усуллари тўғрисидаги билимларни тарқатиш манбаи, ушбу билимлар соҳасида мутахассисларни тайёрлаш билан белгиланади. Ёшлар саломатлигини сақлашнинг педагогик тизимини яратишда муаммоларини муваффақиятли ҳал қила оладиган мутахассисларни соғлиқни сақлаш фаолиятига тайёрлаш дастурининг асосий бўлимларини аниқлаш имконини берди. Ушбу дастур бўлимларни ўз ичига олиши керак:
- таълимда ёшлар саломатлигини сақлаш ва мустаҳкамлашнинг педагогик имкониятларин шакллантириш;
- ёшларнинг соғлом турмуш тарзининг педагогик асослари;
- саломатлик сақлашнинг таълим муҳитини шакллантириш технологиялари, шакл ва усуллари;
- саломатлик сақлашда таълим муҳитини шакллантириш самарадорлигини мониторинг қилиш ва баҳолаш.
А.С.Москалева, О.И.Матафонова, М.Н.Сентизоваларнинг илмий тадқиқотларида саломатликни сақлаш муҳитини яратишга қаратилган саъй-ҳаракатларнинг самарадорлиги таълим тизмида бўлажак ўқитувчиларнинг касбий маҳорати ва малакасига боғлиқлигининг педагогик шартларин ошиб берган.
Таълим жараёни субъектларини саломатликни сақлаш фаолиятига ундайдиган муҳитни яратишни таклиф қилиш муҳим кўринади. Минтақавий, мунитсипал даражада соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим майдонини лойиҳалаш ва ривожлантириш жараёни таълим соҳасидаги таълим жараёнининг барча иштирокчиларининг соғлиғини сақлаш фаолияти учун кучли рағбатлантирувчи омил, шунингдек, ижро етувчи ҳокимиятни рағбатлантирувчи омил бўлиши мумкин. ҳокимият органлари ва олий таълим муассасаларига раҳбарлик қилиш, соғлиқни сақлаш соҳасидаги мутахассисларни тайёрлаш тизимини яратиш. Маҳаллий олимларнинг илмий ишларини таҳлил қилиш, Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг болалар саломатлигини муҳофаза қилишнинг глобал муаммолари ва уларни ҳал қилиш стратегиясини акс эттирувчи ҳужжатлари, соғлиқни сақлаш соҳасидаги турли соҳаларда мутахассисларни тайёрлаш дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш амалиёти, ўқитувчиларни таълим ташкилотларида соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим майдонларини шакллантириш самарадорлигига ҳисса қўшадиган соғлиқни сақлаш фаолиятига тайёрлаш шартларини аниқлашга имкон берди:
- саломатликни сақлаш фаолиятининг сифати ва самарадорлиги ўқитувчининг саломатлик, ўқувчиларда соғлом турмуш тарзини шакллантириш ва ўз соғлиғи учун масъулият масалалари бўйича малакасига боғлиқ;
- ҳудудий таълим тизимининг саломатликни сақлаш стратегияларини ишлаб чиқишга қаратилаётгани ўқитувчиларни саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантиришда ўз малакаларини оширишга ундайди;
- таълим соҳасида саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантириш бўйича минтақавий, шаҳар дастурларини ишлаб чиқиш ўқитувчиларнинг соғлиқни сақлаш масалаларида ўз-ўзини тарбиялашга бўлган рағбатини оширади ва уларнинг мактабда саломатликни сақлаш фаолиятидаги фаоллигини оширади;
– ўқитувчиларнинг малака ошириш даврида таълим муассасаларида саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантириш дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш бўйича тажриба-синов ишлари уларнинг саломатликни сақлаш фаолиятига рағбатлантирилишини кучайтиради;
- вилоят таълим муассасаларида саломатликни тежайдиган таълим майдонини шакллантириш дастурларини ишлаб чиқиш тажрибасини ўрганиш, амалга оширишнинг мақбул вариантларини танлаш мактабда ўқувчиларда соғлом турмуш тарзини шакллантириш бўйича ўқитувчиларнинг амалий фаолиятига бўлган иштиёқи ва ишончини оширади;
- педагог кадрлар тайёрлашда тақдим етилаётган, соғломлаштирувчи таълим маконини шакллантиришнинг илғор, замонавий технологиялари, шакллари, усуллари ва воситалари, уларнинг таълим сифати ва соғломлаштирувчи фаолиятга мотиватсиясини ошириш;
- саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантириш учун ўқитувчиларни тайёрлаш таълим ташкилоти, шаҳар, вилоят ва республика даражасида амалга оширилиши керак ва ёш авлод саломатлиги учун масъул бўлган ижтимоий соҳанинг барча тармоқларида амалга оширилиши керак. бу жараённинг иштирокчиси.
А.С. Москалева ижтимоий педагогнинг соғлиғини сақлаш фаолиятининг моҳиятини очиб, уни "боланинг ижтимоий ва маънавий-ахлоқий саломатлигини, шунингдек, ижтимоий педагогнинг ўз соғлиғини сақлаш ва яхшилаш бўйича онгли равишда олиб бориладиган ишлар" деб таърифлайди. У шунингдек, "бўлажак ижтимоий ўқитувчининг соғлиғини сақлаш фаолиятига тайёрлигини шакллантириш мураккаб ва узоқ давом етадиган жараёндир, шунинг учун у университетда ўқишнинг бутун даври давомида амалга оширилиши керак. Дарҳақиқат, барча профилдаги бўлажак ижтимоий мутахассисларни соғлиқни сақлаш фаолияти учун тайёрлашга қўлланиладиган бир қатор талаблар мавжуд: талабаларнинг соғлиғини сақлаш ва мустаҳкамлашни ўргатиш; соғлом турмуш тарзини ўргатиш, ўз саломатлигини сақлаш ва мустаҳкамлаш; таълим ташкилотида ўқишнинг бутун даври давомида болалар ва ёшларни соғлиғини муҳофаза қилишга ўргатиш.
Юқоридаги илмий нуқтаи назардан ва соғлиқни сақлаш соҳасидаги таълим фаолияти бўйича ўз тажрибамиздан келиб чиққан ҳолда, таълим ташкилотларида соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим майдонини шакллантириш учун ижтимоий мутахассислар, жамоат ташкилотлари, бизнес ҳамжамиятларини тайёрлашга қўйиладиган асосий талаблар бўлиши мумкин. қуйидагича тасвирланган:
- таълим соҳасида соғлом таълим маконини ва соғлом турмуш тарзини шакллантириш бўйича тадбирлар, дастурлар ва лойиҳаларни амалга оширувчи барча субъектлар томонидан ўқитиш якунланиши керак;
- олий таълим муассасаларида талабаларни соғломлаштириш фаолиятига тайёрлаш махсус дастур бўйича - уларнинг бутун таълим даврида ёки олий ўқув юртидан кейинги таълим муассасаларида, шунингдек ушбу таълим фаолияти учун аккредитация қилинган ихтисослаштирилган муассасаларда амалга оширилиши керак ;
- саломатлик тежайдиган таълим маконини шакллантиришда муайян ҳудуднинг хусусиятларини ҳисобга олиш мақсадида олий таълим муассасаларида соғломлаштириш фаолияти учун бошқа ёъналишлар бўйича ўқитувчилар ва мутахассисларни тайёрлаш жараёнини ҳудудийлаштириш зарур, шу жумладан олий ўқув юртидан кейинги таълим;
- идоралараро ҳамкорлик асосида таълим соҳасида соғломлаштириш тадбирлари самарадорлигини ошириш учун қарор қабул қилувчи шахслар (маҳаллий ижро етувчи ҳокимият органлари, уларнинг бошқармалари бўлимлари, белгиланган мақсадларни амалга оширувчи муассаса ва ташкилотлар раҳбарлари) зарур. таълим жараёни субъектларининг соғлом турмуш тарзини шакллантириш) соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантириш дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга оширишга ўргатилади;
- таʼлим соҳасида саломатликни тежайдиган таʼлим маконини шакллантириш дастурлари боʻйича олий таʼлим муассасаларида, шу жумладан олий оʻқув юртидан кейинги таʼлимда тайёрланаётган мутахассисларни тайёрлаш ва ишга жойлаштиришни мониторинг қилиш тизимини яратиш зарур.
Идоралараро вазифа сифатида ҳудудий саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантириш жараёнининг муваффақияти кўп жиҳатдан ушбу жараёнга қарор қабул қилувчи шахсларнинг жалб етилишига боғлиқ. Шахсий кадрларни тайёрлаш бўйича кўп йиллик тажриба, мунитсипалитетларда саломатликни сақлаш фаолияти тўғрисида қарор қабул қилувчилар, тадқиқотчи шаҳар идоралараро конферентсиялари соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантириш дастурларини ишлаб чиқишда уларни тайёрлашнинг самарали шакли еканлигини кўрсатди. 2004 йилдан 2015 йилгача бўлган даврда Вологда вилоятида маҳаллий, шаҳар ва минтақавий даражада соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим майдонини яратиш муаммолари бўйича қарор қабул қилувчилар ва ижтимоий мутахассислар учун 35 та идоралараро ўқув конферентсиялари ташкил етилди ва ўтказилди. Мазкур конференсияларни тайёрлаш ва ўтказиш жараёнини таҳлил қилиш ижро ҳокимияти органлари, муассаса, ташкилот ва корхоналар раҳбариятини саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантиришда ўқитишнинг бир қатор умумий ёндашувларини аниқлаш имконини берди. Соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим майдонини шакллантириш муаммолари бўйича мунитсипал даражада қарор қабул қилувчилар учун ўқув конферентсиясини тайёрлаш одатда вилоят таълим ва соғлиқни сақлаш бошқармалари томонидан амалга оширилади, конферентсияга тайёргарлик кўришни мувофиқлаштириш вилоят таълимни ривожлантириш институти вилоят тиббий профилактика маркази билан ҳамкорликда. Конференсияда иштирок етиш учун бошқа кафедралар ҳам таклиф қилиниши мумкин: жисмоний тарбия ва спорт, ёшлар билан ишлаш, маданият, ижтимоий таъминот ва бошқалар, шунингдек, олий таълим муассасаларининг педагогик таълим муассасаларининг профессор-ўқитувчилари, республикада болалар саломатлиги муаммоларини тадқиқ қилувчилар. мактаб таълим тизими. Агар қарор қабул қилувчилар ва ижтимоий ходимларни тайёрлаш битта мунитсипалитет миқёсида амалга оширилса, юқори самарадорликка еришиш мумкин. Бу мунитсипалитет раҳбари ва унинг маъмурияти учун ўқув конферентсияларини тайёрлаш жараёнида иштирок етиш имконини беради. Тренинг икки босқичда амалга оширилади. Конференсиянинг биринчи назарий қисмида:
– расмий статистик маълумотлар ҳамда ўсиб келаётган ёш авлод ўртасида хулқ-атворнинг хавф омиллари ва турмуш тарзини ўрганиш натижалари асосида болалар ва ёшлар саломатлигидаги мавжуд муаммолар таҳлил қилинади ва очиб берилади;
– саломатликни тежовчи таълим маконини шакллантириш асосида педагогик воситалар ёрдамида болалар ва ёшларнинг саломатлик ҳолатини яхшилашнинг енг самарали ёъллари муҳокама қилинади ва башорат қилинади;
- саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантириш дастурларини амалга ошириш учун мавжуд таркибий, педагогик, моддий-техника ва молиявий ресурслар баҳоланади;
– саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантириш жараёнларини бошқаришнинг мавжуд моделлари таҳлил қилинмоқда, ўсиб келаётган авлод саломатлиги муаммоларини ҳал етишнинг оптимал тармоқлараро ёндашувлари ишлаб чиқилмоқда.
Иккинчиси - конферентсиянинг амалий қисми - учта кўргазма майдончасида ўқув семинарлари шаклида ташкил етилади: мунитсипалитет маъмурияти бўлимлари учун; қишлоқ аҳоли пунктлари бошлиқлари; таълим ташкилотлари раҳбарлари. Идоралараро гуруҳлар ташкил етиш мақсадида кўргазма майдончаларига тиббиёт муассасалари, маданият, жисмоний тарбия ва спорт муассасалари, ёшлар билан ишлаш, ижтимоий таъминот ва бошқа бўлимлар раҳбарлари, жамоат ташкилотлари ва хўжалик юритувчи субйектлар раҳбарлари тақсимланади. Намойиш майдони конферентсия иштирокчилари томонидан мунитсипалитет, қишлоқ аҳоли пункти ва таълим ташкилотида саломатлик тежайдиган таълим майдонини шакллантириш жараёнини лойиҳалаш бўйича педагогик тажрибани амалий ривожлантириш учун махсус тайёрланган намунавий объект ҳисобланади. Семинар учун кўргазмали майдонларни тайёрлаш иштирок етувчи маҳаллий ҳокимият бўлимлари томонидан амалга оширилади конференсия, вилоят таълимни ривожлантириш институти, вилоят тиббий профилактика маркази ҳамда модераторлар томонидан методик кўмагида саломатликни тежайдиган таълим тизимини шакллантириш дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга оширишда маълум билим ва тажрибага ега олимлар ва амалиётчилардан бўш жой. Барча намойиш майдончаларида семинарлар интерфаол сессиялар шаклида ўқитилган модераторлар томонидан намойиш майдончаларида ўтказилади, бунда:
- таклиф етилаётган моделлар (лойиҳалар) тушунтирилади ва муҳокама қилинади: кўргазма майдончалари бўйича гуруҳларда (шаҳар, қишлоқ посёлкаси ва таълим ташкилоти даражасида) соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантириш жараёнини ташкил етиш технологиялари, шакллари, усуллари ва воситалари. ;
- семинар иштирокчилари мустақил равишда гуруҳларда мунитсипалитетда, қишлоқ аҳоли пунктида, таълим ташкилотида жамиятнинг турли бўлинмалари ва тармоқлари вакиллари иштирокида соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантириш дастурларини ишлаб чиқадилар;
- амалий интерфаол дарс давомида юзага келган муаммолар муҳокама қилиниб, уларни ҳал етишнинг самарали ёъллари белгилаб олиниб, натижалар умумлаштирилади.
Семинарда қўйилган асосий педагогик мақсадлардан бири унинг иштирокчиларининг саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантириш дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш бўйича биргаликдаги ишларда малакасини оширишдан иборат. Семинар иштирокчиларининг ўзаро муносабат кўникмалари бўлимлараро гуруҳларда синфда бўлажак тадбирлар учун умумий мақсадни ишлаб чиқишда шаклланади. Мунитсипалитетда саломатликни тежовчи таълим маконини шакллантириш технологиялари батафсил ўрганилиб, амалда қўлланилмоқда. Барча иштирокчилар соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини (шаҳар, қишлоқ аҳоли пункти, таълим ташкилоти) шакллантириш бўйича дастурнинг олдиндан ишлаб чиқилган тузилмасини олади, бу еса тегишли дастурларни босқичма-босқич ишлаб чиқиш алгоритмини акс еттиради.
Ушбу дастурни ишлаб чиқишнинг ҳар бир босқичини муҳокама қилиш жараёнида семинарнинг барча иштирокчиларига имконият берилади "ўз манфаатларини қондириш ва амалга ошириш, фикр билдириш, фаол бўлиш" бу барча ўқувчиларнинг субъектив позитсиясини таъминлайди. Барча таклифлар модераторлар томонидан баҳоланади, шу билан бирга улар таълим соҳасидаги саломатликни сақлаш фаолиятини тартибга солувчи ягона қонунчилик базасига ҳамда саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантириш дастурларини ишлаб чиқиш бўйича ўз тажрибасига асосланади. Иштирокчилар томонидан дастурга киритилган таклифлар тузатилмоқда.
Семинар иштирокчилари соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконининг янги субъектларини ўз-ўзини ташкил етиш ва ўз-ўзини ривожлантириш учун синергик еффект яратадиган ғояни ишлаб чиқиш учун таклиф қилинади таълим маконининг барча субйектлари учун умумий бирлаштирувчи ғоя – соғлом, еркин, бахтли, меҳнатсевар шахсни тарбиялашга асосланган соғлом турмуш тарзининг меъёрий (идеал) тузилмасини амалга ошириш учун қабул қилиш. Семинарнинг барча иштирокчилари ғояни соғлом турмуш тарзини шакллантиришнинг педагогик воситаси ва болалар томонидан индивидуал соғлом турмуш тарзини моделлаштиришнинг педагогик воситаси сифатида қабул қилиш нуқтаи назаридан баҳолайдилар ва ўз фикрларини билдирадилар. Соғлом турмуш тарзининг меъёрий тузилмаси ҳам жалб қилувчи сифатида қаралади - соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконида мотиватсион майдонни шакллантиришга ҳисса қўшадиган, таълим маконининг субъектларини саломатликни сақлаш фаолиятига рағбатлантирадиган ғоя ва субъектлар. таълим жараёнининг - соғлом турмуш тарзига. Бундай ёндашув семинарнинг барча иштирокчиларига синергетик механизмларнинг саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантириш жараёнига таъсирини ва ушбу жараённинг барча иштирокчиларининг ўзаро таъсирини яхшироқ тушуниш имконини беради.
Семинарда олинган билимлар таълим маконининг субъектларига шаҳар соғлиғини тежайдиган таълим маконини шакллантиришда барча иштирокчиларнинг ўзаро таъсири қандай ташкил етилганлиги ҳақида тасаввур беради.
Оъқув конференсияси якунлари умумий қарор билан резолютсия шаклида расмийлаштирилиб, вилоятдаги барча ҳокимликлар ва қишлоқ аҳоли пунктларига юборилади ҳамда маҳаллий матбуотда еълон қилинади.
Оъқув конферентсияларининг енг муҳим натижаси - бу маҳаллий ва мунитсипал даражада соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантиришда қарор қабул қилувчилар ва ижтимоий мутахассисларнинг ваколатлари ва масъулият даражасини оширишдир. Кундузги ва олий ўқув юртидан кейинги таълимнинг айрим олий тиббий таълим муассасаларида соғлиқни сақлаш ва соғлиқни сақлаш бўйича мутахассисларни тайёрлаш курслари очилган (Москва, Санкт-Петербург, Архангелск, Новосибирск, Цҳелябинск ва бошқалар). Ушбу курсларда соғлиқни сақлаш соҳасидаги мутахассисларни тайёрлаш нафақат тиббиёт ходимлари, балки ўқитувчилар, психологлар, ижтимоий ходимлар орасидан ҳам амалга оширилади. Демак, яқин йилларда аҳоли саломатлигини муҳофаза қилувчи малакали мутахассислар маҳаллий, шаҳар, вилоят ва республика миқёсида саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантириш жараёнига жалб етилади.
Таълим ташкилотларида саломатликни тежайдиган таълим майдонини шакллантириш жараёнида иштирок етиш учун турли бўлинмаларнинг мутахассисларини тайёрлаш вилоятлар ва шаҳарлардаги тиббий профилактика марказлари томонидан соҳадаги саломатликни сақлаш фаолияти бўйича махсус ўқув дастурлари асосида амалга оширилиши мумкин. таълим (4-илова).
Вологда вилояти тиббий профилактика марказида бундай мутахассисларни тайёрлашнинг кўп йиллик тажрибаси таҳлили аниқланди.
марказнинг таълим соҳасидаги соғлиқни сақлаш фаолияти учун ижтимоий муассасалар мутахассисларини тайёрлаш имкониятлари:
- таълим тизимидаги таълим ташкилотлари ва ижтимоий соҳанинг бошқа бўлинмалари ташкилотлари раҳбарларининг махсус курсларда соғломлаштирувчи таълим маконини шакллантириш дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш бўйича билим даражасини ошириш;
- саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантиришда ўқитувчилар ва тиббиёт ходимларининг ўзаро ҳамкорлиги бўйича ўқув конференсиялари, семинарлар ва машғулотлар ташкил етиш;
- таълим ташкилотларида фанлараро гуруҳлар таркибида соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантиришда талабалар ва ёшлар ташкилотлари вакилларидан кўнгиллиларни тайёрлаш бўйича семинарлар ташкил етиш;
– таълим соҳасида саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантириш дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга оширишда ўзаро ҳамкорлик масалалари бўйича таълим ташкилотлари, соғлиқни сақлаш марказлари, бўлимлари ва тиббиёт ташкилотларининг тиббий профилактика хоналари раҳбарлари учун қўшма семинарлар ташкил етиш;
- ота-оналар учун болалари ўқиётган таълим ташкилотида соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим майдонини яратиш муаммолари бўйича семинар ташкил етиш.
Ота-оналар ва бошқа оила аъзоларининг болалар саломатлигини сақлаш ва мустаҳкамлаш масалалари бўйича саводхонлигини ошириш, уларнинг соғлом турмуш тарзига бўлган мотиватсиясини шакллантириш оилада соғлиқни сақлаш маконини яратиш самарадорлигини сезиларли даражада оширади.
Ота-оналарнинг тиббий, психологик ва педагогик саводхонлигини ошириш бўйича ўн тўрт соатлик "Оила саломатлиги педагогика мактаби" биз томонидан ишлаб чиқилган курси Вологда вилоятининг таълим муассасаларида кенг қўлланилишини топди. Таҳлил Таълим муассасаларида ота-оналар учун бундай курсларнинг фаолияти қуйидагиларни кўрсатди:
- юқори ота-оналарнинг болаларда соғлом турмуш тарзини шакллантириш бўйича тиббий, психологик ва педагогик саводхонлигини оширишга қандай мотиватсияси;
- ота-оналарнинг тиббий-психологик ва педагогик билимлари даражасини ошириш уларни фарзандлари таҳсил оладиган таълим ташкилоти билан саломатлик тежайдиган таълим маконини шакллантиришда ҳамкорлик қилишга ундайди;
– Ота-оналарнинг тиббий-психологик-педагогик билим даражасини ошириш оилада саломатликни тежовчи таълим майдонини шакллантириш жараёнини такомиллаштиришга ва бунинг натижасида болалар саломатлиги кўрсаткичларини яхшилашга ёрдам беради. Таълим ташкилотларида саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантириш жараёни самарадорлигини оширишнинг енг кенг тарқалган шаклларидан бири бу ташкилотларда таҳсил олаётган тенгдошлар орасидан кўнгиллиларни тайёрлаш бўйича курсларни ташкил етишдир. Ушбу курсларга олий таълим муассасалари талабалари жалб етилиши мумкин. Бундай курсларни тайёрлаш ва ўтказиш вилоят тиббий профилактика маркази томонидан Ёшлар ишлари бўйича қўмита билан ҳамкорликда ихтисослаштирилган профилактика марказлари ва диспансерлар, вилоят таълимни ривожлантириш институти, олий ўқув юртлари ва бошқа ташкилотларни жалб қилган ҳолда амалга оширилади. манфаатдор бўлимлар. Вилоят тиббий профилактика маркази ва ёшлар билан ишлаш қўмитасининг кўнгиллиларни тайёрлаш бўйича курслар ташкил етишдаги вазифалари тақсимланган. Ёшлар ишлари боʻйича қоʻмита мактаб оʻқувчилари ёки талабалар орасидан таʼлим муассасаларида саломатликни тежайдиган таʼлим майдонини шакллантириш билан богʻлиқ олдиндан белгиланган мавзулар боʻйича уларни вилоят тиббий профилактика маркази билан келишилган жадвалга мувофиқ оʻқитишнинг коʻнгиллилар гуруҳини тузади. Вилоят тиббий профилактика маркази кўнгиллиларни тайёрлашнинг келишилган жадвалига мувофиқ таълим ташкилотида саломатликни тежайдиган таълим майдонини шакллантириш билан боғлиқ муайян мавзу бўйича машғулотлар (семинарлар, конференсиялар) ташкил етади. Шу мақсадда ихтисослаштирилган профилактика соғломлаштириш марказлари, вилоят таълимни ривожлантириш институти, таълим бошқармаси, ёшлар ишлари бўйича қўмита ва бошқа ижроия бошқармалари ёки нодавлат нотижорат ташкилотлари мутахассислари соғломлаштириш таълимини шакллантириш мавзусида таҳсил олмоқда. маҳаллий ва мунитсипал даражадаги макон жалб қилинган. Кўнгиллиларни тайёрлаш ва уларнинг таълим ташкилотларида саломатлик тежайдиган таълим майдонини шакллантириш жараёнида иштирок етишини таҳлил қилиш ҳудудий таълим соҳасида ушбу соғлиқни сақлаш жараёнининг самарадорлигига ижобий таъсир кўрсатувчи бир қатор умумий тендентсияларни аниқлаш имконини берди :
- кўнгиллиларни соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантириш жараёнида иштирок етиш учун тайёрлаш тизимини яратиш таълим ташкилотининг соғлиқни сақлаш фаолияти самарадорлигини оширади, бунда улар олинган билимларни "тенгдошдан" тамойили бўйича ўтказадилар. тенгдош”;
- таълим ташкилотининг саломатлик тежайдиган таълим майдонини шакллантириш жараёнида кўнгиллиларнинг иштироки ўқувчиларнинг ички ресурслари ҳисобига унинг педагогик салоҳиятини оширади;
- таълим ташкилотларининг ўзида саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантириш бўйича кўнгиллилар ҳаракати ўқувчилар ва ўқув жараёнининг бошқа субъектларининг соғлом маданиятини оширишга ёрдам беради.
Синергетик ёндашув нуқтаи назаридан, соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантиришнинг ўқув жараёни мотиватсион майдоннинг пайдо бўлиши натижасида ҳаракатлантирувчи кучга ега бўлади.
аттрактор пайдо бўлганда яратилади - соғлом, еркин, бахтли, меҳнатга ёъналтирилган шахсни тарбиялаш ғояси, соғлом турмуш тарзининг меъёрий (идеал) тузилишига асосланган ва таълим маконининг субъектлари томонидан амалга оширилади. шакл:
а) таълимни ўз-ўзини ташкил етиш: ўз-ўзини танлаш ва соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантиришга бағишланган конферентсиялар ва семинарларда қатнашиш; соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантириш бўйича пуллик курсларни танлаш ва ўқитиш; соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантириш муаммоларига бағишланган адабиётлар, Интернетдан маълумотлар, телевидение ва радио дастурларни танлаш;
б) таълим ташкилотларида соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантириш бўйича кадрлар тайёрлашни таъминловчи янги литсензияланган таълим маконининг нодавлат субъектларини ўз-ўзини ташкил етиш;
в) таълим муассасаларида соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантиришга қаратилган фаолиятнинг янги литсензияланадиган турларини қайта ташкил етиш ёки таълим соҳаси субъектлари томонидан танлаш.
Таълим соҳасида ва ижтимоий соҳанинг бошқа бўлинмаларида қарор қабул қилувчилар учун соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим майдонини шакллантиришни ўргатишнинг тизимли-синергетик ёндашуви ёш авлод саломатлигини сақлаш ва мустаҳкамлашда керакли натижаларга еришиш учун зарур шарт-шароитларни яратади; ва турли бўлимларнинг мутахассисларига соғлиқ муаммолари бўйича мулоқот тилини топишга имкон беради. Таълим ташкилотида соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим майдонини шакллантиришда ижтимоий мутахассисларнинг ўқув жараёнини амалга ошириш жараёнида ўқитувчиларнинг ўз саломатлиги учун масъулияти ҳам ортади. Таълим соҳасида қарор қабул қилувчи шахсларни, бошқа ёъналишлар бўйича ўқитувчилар ва мутахассисларни соғлиқни сақлаш соҳасидаги фаолият учун тайёрлаш тизимини яратиш, уларни маҳаллий ва шаҳар даражасида соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим майдонини шакллантиришга ўргатиш етакчи технологик таркибий қисмлардир. минтақавий саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантириш.
Минтақавий саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантиришнинг исталган натижалари кўп жиҳатдан ушбу жараённи амалга ошириш учун таълим майдони субъектлари томонидан қўлланиладиган педагогик воситаларга боғлиқ. Маҳаллий, шаҳар ва минтақавий миқёсда ўрганилаётган маконни шакллантиришнинг педагогик воситалари, уларнинг қўлланилишига қараб, муайян тизимни ифодалаши ёки вужудга келган педагогик вазиятга нисбатан маълум омиллар таъсири остида мавжуд тизимни бузган ҳолда ишлатилиши мумкин. . Таълим ташкилотларининг соғлом таълим маконини шакллантиришнинг педагогик воситалари маълум бир тизимни ифодалайди, С.Г. Сериков "таълимнинг маълум натижаларига еришишни, хусусан, маълум даражадаги таълимни ўқувчилар томонидан ўзлаштирилишини ва уларнинг соғлиғини сақлашни таъминлайди. У барча педагогик тизимларни сунъий (махсус яратилган) ва табиий турларга ажратса, ўқувчиларнинг соғлиғига зарар йетказмасдан таълим-тарбиясини ривожлантиришни таъминлаш учун қўлланиладиган педагогик воситалар еса сунъий таълим тизимлари деб таърифланади. Сунъий таълим педагогик воситаларининг бундай таърифи шубҳали, чунки ўқувчиларнинг билим олишини таъминлаш учун ишлатиладиган ҳар қандай педагогик воситалар соғлиғига зарар етказмасдан қўлланилиши мумкин ва ишлатилиши керак, акс ҳолда у ўқув жараёнидан олиб ташланиши керак. Шу билан бирга, соғлиқни сақлашни шакллантиришнинг педагогик воситалари таълим майдони, бизнингча, табиий ёки сунъий равишда яратилган бўлиши мумкин.
Мунитсипал ва минтақавий даражада соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим майдонини шакллантиришнинг табиий воситаларига қуйидагилар киради:
- ўқув жараёни субъектларининг саломатлик ҳолатига таъсир қилувчи шаҳар ва минтақавий хусусиятлар тўғрисидаги илмий маълумотлар;
- ҳудудий ва шаҳар ҳокимиятига тегишли бўлган бинолар, иншоотлар ва ҳудудлар, шунингдек, таълим ташкилотлари томонидан соғломлаштириш фаолиятида фойдаланиладиган бошқа интеллектуал ва моддий воситалар.
Таълим ташкилотида соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим майдонини шакллантиришда фойдаланиладиган табиий воситалар соғлиқни сақлаш фаолиятини ташкил етиш учун фойдаланиладиган сотиб олинган литсензияланган маблағлардир:
- болаларни тоза ичимлик суви билан таъминлаш қурилмалари ва тизими;
- мактабда болалар учун соғлом овқатланишни ташкил қилиш учун ошхона жиҳозлари ва инвентарлари;
- санитария-епидемиология нормалари ва қоидаларига мос келадиган биноларни ёритиш, шамоллатиш ва иссиқлик билан таъминлаш тизимлари;
- соғлом ҳолатни сақлаш учун қулай мактаб мебеллари; синфлар орасидаги танаффусларда болаларнинг фаол ва пассив дам олишлари учун жиҳозланган жойлар;
- Яхши жиҳозланган ва фаолият кўрсатаётган мактаб соғломлаштириш маркази;
- нормалар ва талаблар асосида жиҳозланган спорт майдончаси;
- гигиена воситалари ва биноларни тозалаш учун ускуналар; овқат хонаси ва ҳожатхоналардаги лаваболарда шахсий ва умумий фойдаланиш учун гигиена воситалари;
- болалар саломатлиги ва ҳаёти учун хавфли жойларда яхши жиҳозланган ҳимоя воситалари;
- боланинг тошма ҳаракатларининг олдини олиш учун огоҳлантириш, чеклаш ва тақиқлаш белгилари, бунинг натижасида боланинг шикастланиши ёки шикастланиши мумкин;
- мактаб ҳаётини таъминловчи бошқа объектлар, жиҳозлар ёки қурилмалар.
Шахсга педагогик таъсир кўрсатишнинг табиий воситаси сифатида шаҳар ва ҳудудий соғломлаштирувчи таълим маконини шакллантиришда маданият объектлари, руҳонийлар, спорт, дам олиш ва дам олиш жойлари алоҳида ўрин тутади.
В.И.Астопова, В.Г. Апостолова, В.А. Василенко, О.Г. Дробнитский, Л.И. Левкина, Н.В. Шелгунова, Г.Г. Цҳернишевский, Б.Г. Кузнетсова, З.И. Равкин ва бошқалар. Ҳозиргача тадқиқот маълумотларини таҳлил қилиш. Музейлар, бадиий галереялар, монастирлар, ибодатхоналар, черков бинолари, масжидлар, синагогалар ва бошқа маданий объектлар барча даврларда педагогик амалиётда ишлатилган деб ҳисобланади. Оъқитувчининг тарбиявий фаолиятида педагогик воситага айланган бу объектлар бола қалбида Ватанга, ўзи туғилиб ўсган заминга, халқ қабул қилган ва еътироф етган еътиқодга, қадриятларга муҳаббат туйғусини шакллантиришга хизмат қилган. ва минтақа ёки мунитсипалитетда яшовчи халқларнинг оилавий ҳаётининг миллий анъаналари. Таълим соҳаси субъектлари ўзларининг соғломлаштирувчи фаолиятини лойиҳалаштириб, ўқувчиларнинг маънавий-ахлоқий фазилатларини шакллантириш мақсадида маданият намояндалари, руҳонийлар ва бошқа ижтимоий институтлар билан ўзаро ҳамкорлик қиладилар. Бу ўрганилаётган маконнинг шаклланиш жараёнининг белгиларини кўрсатади. Спорт иншоотлари, аквапарклар, дам олиш масканлари, соғломлаштириш марказлари, сузиш ҳавзалари, велосипед ёъллари, чанғи ёнбағирлари, конкида учиш учун стационар конкида учиш майдончалари, очиқ ҳавода дам олиш зоналари, қўриқхоналар, ботаника мажмуалари, ҳайвонот боғлари, ҳайвонлар билан сирк ва бошқа кўплаб объектлар минтақавий саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантиришда фаол фойдаланиладиган табиий воситалар. Улардан ўқитувчи томонидан ўқувчиларнинг жисмоний ва екологик маданиятини тарбиялаш учун таълим майдони субъектларининг ушбу объектлар вакиллари билан ўзаро таъсирига асосланган педагогик восита сифатида ҳам фойдаланиш мумкин. Саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантириш белгилари ҳам мавжуд.
Юқорида айтилганларни таҳлил қилиш бизга табиий воситаларга таълим тизимидаги ўқув жараёнини ташкил етиш учун мўлжалланган барча моддий воситаларни ўз ичига олади, деган хулосага келиш имкониятини беради ва уларнинг педагогик салоҳиятига кўра ўрганилаётган маконни шакллантиришда фойдаланиш мумкин уларни ифодаловчи субъектлар билан ўзаро муносабат. Соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантиришнинг сунъий воситалари бу иккита вазифани амалга оширишни таъминлайдиган махсус яратилган воситалар: ўқув жараёни субъектлари учун соғлом турмуш тарзини шакллантириш ва ҳар бир шаклланиш даражасида соғлиқни сақлаш шароитларини яратиш. соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим майдони. Мунитсипал ва минтақавий даражада соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантиришнинг сунъий воситаларига қуйидагилар киради:
- болалар ва ёшлар саломатлигини муҳофаза қилиш ва мустаҳкамлаш бўйича шаҳар ва вилоят даражасидаги ижро етувчи ҳокимият органларининг норматив ҳужжатлари (фармонлари, фармойишлари, фармойишлари, кўрсатмалари);
- вилоят ва шаҳар таълим тизимида болалар ва ёшлар саломатлигини муҳофаза қилиш бўйича идоралараро мувофиқлаштирувчи кенгашлар;
– саломатлик тежамкор таълим фазосини шакллантириш бўйича минтақавий ва шаҳар идоралараро дастурлари;
– таълим соҳасида соғломлаштириш маконини шакллантириш бўйича услубий тавсиялар ва кўрсатмалар; соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантириш бўйича идоралараро ва идоралараро конференсиялар, семинарлар ва йиғилишлар.
Таълим ташкилотида соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим майдонини шакллантиришда қўлланиладиган сунъий воситалар ҳам қуйидагилардир:
- таълим ташкилоти раҳбари томонидан соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантириш бўйича буйруқлар ва кўрсатмалар;
- таълим ташкилотида саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантириш бўйича дастурлар ва лойиҳалар;
- мактабда саломатликни тежайдиган таълим майдонини шакллантириш бўйича йиғилишлар, ўқитувчилар учун семинарлар, ота-оналар қўмитаси йиғилишлари;
- ота-оналарнинг тиббий-психологик-педагогик таълими дастурлари ва сурункали касалликларга чалинган болалар ва уларнинг ота-оналари учун соғлиқни сақлаш мактаблари соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим майдонининг таркибий қисмлари сифатида.
Таълим соҳаси субъектлари томонидан соғлиқни сақлаш фаолиятида қўлланиладиган юқоридаги барча сунъий воситалар болалар саломатлигини сақлаш ва мустаҳкамлаш мақсадида турли ижтимоий институтлар билан ўзаро ҳамкорликни ўз ичига олади. Айтишимиз мумкинки, сунъий воситалар махсус яратилганидек, соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантириш учун бевосита мақсадга ега.
Етакчи олимларнинг ишлари таҳлили, ҳудудий саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантиришда мавжуд педагогик воситалардан фойдаланиш тажрибасидан келиб чиқиб, уларга қўйиладиган талабларни белгилаб олдик. Минтақавийликни шакллантиришнинг педагогик воситалари. Соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим майдони қуйидаги талабларга жавоб бериши керак:
- ўзининг функтсионал педагогик салоҳияти бўйича ҳудудий саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантиришнинг мақсад ва вазифаларига мос келиши;
- ўрганилаётган маконни шакллантиришнинг ўзгарувчан педагогик муаммоларини ҳал қилишда улардан фойдаланиш имконини берувчи функсияларга ега бўлиш;
- амалга оширишда улар қўлланиладиган соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим майдони даражасига мос келиши;
- кўриб чиқилаётган маконни шакллантириш жараёнининг барча иштирокчиларининг соғлиғини сақлаш фаолияти хавфсизлигини таъминлаш;
– барча даражадаги саломатликни тежайдиган таълим маконининг субъектларининг соғлиқни сақлаш фаолияти учун мотиватсион майдонни мустаҳкамлашга ҳисса қўшиш;
- маълум бир минтақада соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим маконини шакллантириш жараёнига ижобий таъсир кўрсатадиган минтақавий хусусиятларга мос келиши;
- ўрганилаётган маконни шакллантириш учун уларни қўллаш самарадорлиги тўғрисида далиллар базасига ега бўлиш.
Юқоридагиларни таҳлил қилиш асосида шуни хулоса қилиш мумкинки, минтақавий саломатликни тежайдиган таълим маконини шакллантиришнинг педагогик воситалари таълим субъектлари томонидан фаол фойдаланиладиган моддийлаштирилган объектлар, объектлар ва технологияларнинг кўп босқичли ва хилма-хил тизимини ифодалайди. саломатликни сақлаш фаолиятида бўш жой.
Минтақавий, шаҳар ва маҳаллий миқёсда соғлиқни сақлашни тежайдиган таълим майдонини шакллантиришда таълим соҳасидаги қарор қабул қилувчиларнинг юқори малакаси, ушбу мақсадлар учун педагогик воситаларни тўғри танлаш ва қўллаш қобилияти билан уйғунлиги юқори сифатни таъминлайди. ва самарадорлик соғлиқни сақлаш фаолияти ва ўқув жараёни субъектларининг саломатлигини сақлаш ва мустаҳкамлашга ҳисса қўшади.