Вапаев Рустамнинг

7. Ривожланннтириш таълим назарияси
Бизнинг давримизда мактаб ўқувчилари тарбиясини ривожлантириш муаммоси яна долзарбдир. Яна айтиладики, бола тараққиёти ғояси ХИХ асрнинг иккинчи ярми - ХХ аср бошларидаги рус халқ мактаби учун асосий бўлган. Халқ мактабини такомиллаштиришнинг барча методик изланишлари таълим жараёнининг ривожлантирувчи ролини мустаҳкамлашга қаратилди.
Ижодкорлик ва ижодий фаолият инсоннинг қадрини белгилайди, шу сабабли ижодкор шахснинг шаклланиши бугунги кунда нафақат назарий, балки амалий мазмун касб етади. Мактаб самарадорлиги ҳозирги кунда таълим жараёни ҳар бир ўқувчининг ижодий қобилиятларини ривожлантиришни қай даражада таъминлаши, ижодкор шахсини шакллантириши ва уни ижодий, билиш, ижтимоий ва меҳнат фаолиятига тайёрлаши билан белгиланади. Ўқувчиларнинг ижодий билиш фаолиятини фаоллаштириш кўпроқ ўқитувчининг синфда қўллайдиган ўқитиш усулларига боғлиқ. Ўқувчиларнинг ижодий қобилиятларини ривожлантириш мактаб таълимининг барча босқичларида муҳим аҳамиятга ега, лекин бошланғич мактаб yoshida ижодий тафаккурни шакллантириш алоҳида аҳамият касб етади.
Шубҳасиз, ҳар бир машғулот болани ривожлантирмайди. D. B. Елконин ёзади сифатида ".. таълим ва ривожланиш тоифаларининг ўзи бошқача. Таълим самарадорлиги, одатда, олинган билимларнинг миқдори ва сифати билан ўлчанади ва ривожланиш самарадорлиги ўқувчиларнинг қобилиятлари даражаси билан ўлчанади, яъни ўқувчиларнинг ақлий фаолиятининг асосий шаклларига ега бўлиб, улар атрофдаги воқелик ҳодисаларини тез, чуқур ва тўғри бошқаришга имкон беради .
Узоқ вақтдан бери кўп нарсани билиш мумкин, аммо айни пайтда ҳеч қандай ижодий қобилиятни намоён қилмайди, яъни нисбатан таниқли фан соҳасидан ҳам янги ҳодисани мустақил равишда тушуна олмайди."
Боланинг ақлий ривожланиши масалалари психология билан шугулланади, лекин ривожлантирувчи таълимни қуришда методика шу fanning тадқиқот натижаларига асосланади. V. V. ёзади, ".деб Давйдов .. инсоннинг психик ривожланиши, биринчи навбатда, унинг онг фаолиятининг шаклланиши ва, албатта, уларга "хизмат қиладиган" барча психик жараёнлар (билиш жараёнлари, ҳис-туйғулар ва бошқалар.). Бундан келиб чиқадики, ўқувчиларнинг ривожланиши кўп жиҳатдан ўқув жараёнида бажарадиган фаолиятига боғлиқ .

Бу фаолият репродуктив ва самарали бўлиши мумкин. Улар бир-бири билан чамбарчас боғлиқ, лекин фаолиятнинг қайси тури устунлигига қараб ўрганиш болаларнинг ривожланишига турлича таъсир кўрсатади. Репродуктив фаолият ўқувчининг тайёр ахборот олиши, уни идрок етиши, тушуниши, еслаб қолиши, кейин қайта ишлаб чиқиши билан характерланади. Бундай фаолиятнинг асосий мақсади ўқувчининг билим, кўникма ва малакаларини шакллантириш, диққат ва хотирасини ривожлантиришдир. Продуктив фаолият тафаккурнинг фаол иши билан боғлиқ бўлиб, анализ ва синтез, таққослаш, таснифлаш, аналогия, умумлаштириш каби ақлий операцияларда ўз ифодасини топади. Педагогик адабиётлардаги бу ақлий операциялар кўп ҳолларда ақлий ҳаракатларнинг мантиқий усуллари деб аталади.

Бу операцияларни математик мазмунни ўзлаштириш жараёнига киритиш ривожлантирувчи таълимни қуришнинг енг муҳим шартларидан биридир, чунки маҳсулдор (ижодий) фаолият барча психологик функсияларнинг ривожланишига ижобий таъсир кўрсатади"..ривожлантирувчи таълимни ташкил етиш ўқувчиларнинг ақлий фаолият методларини егаллашлари учун шароит яратишни ўз ичига олади. Уларни ўзлаштириш нафақат ўзлаштиришнинг янги даражасини таъминлайди, балки боланинг ақлий ривожланишида ҳам сезиларли силжишлар беради. Бу методларни ўзлаштирган ўқувчилар ўқув топшириқларини ҳал қилишда мустақилроқ бўладилар, уларнинг билим олиш фаолиятига рационал баҳо беришлари мумкин".