Менежмент назариясининг шаклланиши ва ривожланиши

МЕНЕЖМЕНТ НАЗАРИЯСИНИНГ ШАКЛЛАНИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИ

• САМАРҚАНД ИҚТИСОДИЁТ ВА СЕРВИС ИНСТИТУТИ

2,1 2.1. Бошқариш таълимотидаги йўналишлар

• Бошқариш назариясининг дастлабки куртаклари қадим замонларга бориб тарқалиб, Ю.Цезар, А.Македонский, Туркистонда эса ўрта аср даврида Амир Темур ҳуқумронлиги вақтидан бошлаб шакллана бошлаган. Дастлабки пайтларда у оддий бўлиб, асосан ҳарбий тавсифга эга эди.

• Ўша давр менежерлари ҳарбий интизомни ўрнатиш мақсадида одамларни жазо билан қўрқитиш, ҳар қандай буйруқ ва фармонларга сўзсиз итоат этиш каби усулларни қўллаганлар.Бундай бошқарувга меҳнат ресурсларидан фойдаланиш, улардан иложи борича кўпроқ қўшимча қиймат ундиришнинг ғоятда самарали усули, деб қаралган. Амир Темур даврида марказлашган, интизомли давлатнинг барпо этилганлигига ҳам Соҳибқироннинг ўз қўл остидагиларни “қўрқув билан умид ўртасида ушлаш” бўйича бошқаргани сабаб бўлган.

2.2. “Илмий менежмент” мактаби Ф.Тейлор таълимотининг мазмуни ва маҳияти “Илмий менежмент” мактаби ХIХ асрнинг охири ХХ асрнинг бошларида Америкада шакллана бошлаган. Бу мактаб бошқача ном билан, яъни “бошқарувшнинг мумтоз мактаби” деб ҳам юритилган. Бу мактаб ибтидосида америкалик муҳандис ва ихтирочи Ф.Тейлор (1856-1915) турган эди. Унинг назарияси кейинчалик “Тейлоризм” деган ном олган.У яратган тизим эса ишчиларнинг “сиқиб сувини олиш” нинг тизими деб аталган.

Ф.Тейлор таълимотининг асосий мазмуни - ёлланма ишчилар унумдорлигини оширишда ғоятда ва мақбул усулларни излашдир.

• Ф.Тейлорнинг меҳнатни ташкил этиш ва уни бошқариш борасидаги таклифлари ишлаб чиқаришга тадбиқ этилганда меҳнат унумдорлиги икки баравар (100%) га ўсишига олиб келган. Айниқса, қўллаган ҳаронометраж усули диққатга сазовордир. Ф Тейлор назариясига кўра раҳбар ва мутахассиларни кам малака талаб қиладиган ижрочилик меҳнатидан ва уларга хос бўлмаган вазифалардан озод қилиш, ишчидан эса бошлиқларнинг барча буйруқларини ҳеч қандай мулоҳаза юритмасдан, бирор-бир шахсий ташаббус кўрсатмасдан аниқ ҳамда тез бажаришни талаб қилиш керак эди. Ф. Тейлар бошқаришни “аниқ қонун ва қоидаларга таянадиган ҳақиқий илм, шунингдек, нима қилиш кераклигини аниқ билиш ва уни пухта ҳамда арзон усулда бажариш санъати” деб баҳолаган.