Темурийлар даврида таълим-тарбия масаласи

Темурийлар даврида таълим-тарбия масаласи
Режа:

1. 
   XIV-XVI асрларда Мовароуннаҳрда таълим-тарбия ва педагогик фикрлар.
   
2. 
   Амир Темур амал қилган ахлоқий сифатлар.
   
3. 
   Амир Темурнинг одоб-ахлоққа оид насиҳатлари.
   
4. 
   Мирзо Улуғбекнинг илм-маърифат соҳасидаги хизматлари.
   
5. 
   Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг таълим-тарбия соҳасидаги хизматлари.
   

Таянч сўз ва иборалар: Мовароуннаҳр, таълим, тарбия, билим, илм, маърифат, одоб, ахлоқ, ахлоқий сифат, маданият, маънавият, Уйғониш даври, расадхона, астрономия, тарих, хаттотлик, мактаб, мадраса, масжид

1. XIV-XVI асрларда Мовароуннаҳрда таълим-тарбия ва педагогик фикрлар

Темурийлар ҳукмронлиги даврида таълим-тарбия, маданиятимиз ва маънавиятимиз ривожига катта ҳисса қўшилди ва улар ҳозирда ҳам ўз аҳамиятини сақлаб келмоқда.

XIV асрнинг 50-йилларида Амир Темур сиёсат майдонига чиқди. Марказлашган йирик феодал давлат барпо этилди. Маданият, маорифқайтадан юксала бошлади. Шунинг учун XIV асрнинг 2-ярми ва XV аср тарихида Шарқ уйғониш даврининг 2-босқичи деб аталади.
Темур Мовороуннаҳрга бошқа ўлкалардан ҳунармандларни олиб келтирди. Самарқанд ва Хиротда мадрасалар, кутубхоналар, расадхоналар қурилди. Тиббиёт, риёзиёт, фалаккиёт, география, тарих, адабиёт, фалсафа, табиатшуносликка оид ажойиб асарлар яратилди.
Темурдан сўнг темурийлар даврида мамлакат Мовороуннаҳр ва Хуросон давлатига ажралган ҳолда бошқарилди. Самарқанд ва Хирот маданияти, илм-фан марказига айланди. Шоҳизинда, Гўриамир, Бибихоним масжиди, Регистон майдони, қатор боғлар ва бошқалар барпо этилди.
Улуғбек замонига келиб эса математика, астрономия фанлари ривожланди. Тиббиёт, тарих, адабиёт ва диний билимларга эътибор берилди. Бухоро, Самарқанд, Ғиждивонда мадрасалар қурилди.
Бу давлатда адабиёт соҳасида Атоий, Саккокий, Ҳайдар Ҳоразмий, Дурбек, Лутфийларнинг қимматли асарлари яратилди.
Самарқандда Қозизода Румий, Мансур Коший, Хиротда Навоий, Жомий, Беҳзод, тарихчи Хондамир, хаттот Султон Али машҳадий ва бошқалар ижоди гуллади.
Али Қушчи астрономияга оид «Рисола дар фалаккиёт» асарини ёзиб, унда геометрик билим асослари, тиббиёт фанлари ва бошқа соҳаларга оид бошланғич билимларни баён этди.
ХV асрда тарих фани ривож топди, Хофизу Абру «Забдан товара» (Тарихнинг қаймоғи) китобини ёзиб, унда 1427 йилгача бўлган воқеаларни баён этди. Абдураззоқ Самарқандий буни давом эттириб «Икки саодатли юлдузнинг чиқиш жойи ва икки денгизнинг қўшилиш жойи» асарида 1471 йилгача воқеаларни баён этди. «Равзатус сафо» асарини ёзган Мирхонд, «Ҳабибус сияр» асарини ёзган Хондамир асарининг бир қисми Султон Ҳусайн ҳукмронлик қилган даврга бағишланди.
Шу асарларда қатор илм масканлари: Шайбонийхон мадрасаси, Абдураҳим Садр мадрасаси, Мирараб мадрасаси, масжиди калон ва бошқалар қурилди.
Хусусий мактаблар юзага келди, уйда муаллим йўллаб ўқитиш одат тусига кирди. Шаҳар қишлоқ, овулларда очилган мактабларда ўқитиш 6 ёшдан бошланди. Болалар мактабда алифбе ўрганиб, айрим ҳарфларни чизишни машқ қилар эдилар. Ўқувчилар мактабларда савод чиқаргач мадрасага кириб диний ва дунёвий таълимлардан билим олардилар.

2. Амир Темур амал қилган ахлоқий сифатлар

«Темур тузуклари»да ўзи амал қилган ўн бир сифатни ёшларимиз онги ва қалбига сингдирсак, шунинг ўзи таълим-тарбия соҳасидаги ғояларни ёшларимизни тарбиялашда тадбиркор бўлишдан одамлар билан маслаҳатлашиб, нозик ва тарбия кўрган ақлли кишилар билан бирга келишиб, эътиқодли, иймонли қилиб тарбиялашда эътиборни кучайтирсак фойдадан холи бўлмайди.

Амир Темур ўзининг ўн бир сифатига умр бўйи риоя қилган. Шу туфайли эл ҳурматига, халқ эъзозига ва юксак бахтга сазовор бўлган. Инсонларга ҳурматни, меҳр-оқибат, сабр-қаноат ва бурчга садоқат каби сифат фазилатларнини ўзида пайдо қилишда ибрат-намуна бўла олган. Ўн бир сифат эса қуйидагилардан иборатдир: