Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi

Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi
 
.
602 
ularni tez rivojlanayotgan mamlakatlarga joylashtirish imkoniyati yuqori bo‘ladi va 
agar bu mamlakatlarda iqtisodiy ahvol yomonlashsa kapitalni olib chiqib ketishi 
ham oson bo‘ladi. Eksportida raqobatbardosh tayyor mahsulotlar ulushining 
ko‘pligi va yirik korporatsiyalarning mavjudligi sababli iqtisodiy rivojlangan 
mamlakatlar uchun har qanday cheklovlar ularning iqtisodiy rivojlanishiga 
to‘sqinlik qiladi. Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar savdo hamkorlari bo‘lgan 
davlatlardagi belgilangan va boshqariladigan suzib yuruvchi valyuta kurslari 
ularning iqtisodiyotiga sezilarli zarar yetkazmoqda. Rivojlanayotgan va o‘tish 
davri iqtisodiyotidagi mamlakatlarga xos bo‘lgan bunday valyuta kursi rejimlarida 
hukumat eksportni ko‘paytirish va milliy ishlab chiqaruvchilar raqobatbardosh-
ligini oshirish maqsadida valyuta bozorida tez-tez intervensiyadan foydalangan 
holda milliy valyutasini qadrsizlantiradi. O’z-o‘zidan bu vaziyat rivojlangan 
mamlakatlarni qoniqtirmaydi, shuning uchun ular rivojlanayotgan va o‘tish davri 
iqtisodiyoti mamlakatlarini valyuta va savdo amaliyotidagi cheklovlarni kamay-
tirishga va suzib yuruvchi valyuta kursi rejimiga o‘tishga undagan holda bosim 
o‘tkazishni kuchaytirishmoqda. Bunday “tushuntirish dasturlari” rivojlangan 
mamlakatlar nazorati ostida bo‘lgan XVF va boshqa shungai o‘xshash tashkilotlar 
yordamida amalga oshirilmoqda. Rivojlanayotgan va o‘tish davri iqtisodiyotidagi 
mamlakatlar bu tashkilotlardan kredit olmoqchi bo‘lsa, davlatning iqtisodiy 
siyosatini o‘zgartirish yoki tuzatishlar kiritish borasidagi qonunlarni qabul qilish 
bo‘yicha ular qo‘ygan bir qator shartlarni bajarishi kerak. 
Rivojlanayotgan va o‘tish davri iqtisodiyotidagi mamlakatlar uchun aksincha, 
valyuta va tashqi savdo siyosatidagi cheklovlar rivojlangan mamlakatlar bosim 
o‘tkazayotgan sharoitda va iqtisodiy 
o‘sish sur’atlarini oshirishda muhim 
dastak hisoblanadi. Milliy mahsulot-
lari 
raqobatbardoshligi 
yuqori 
bo‘lmagan, tashqi bozorlarga kirish 
darajasi past bo‘lgan sharoitda ushbu 
toifadagi mamlakatlar yuqori iqtiso-
diy o‘sish ko‘rsatkichlariga mavjud 
cheklovlarni 
bosqichma-bosqich 
kamaytirish evaziga erishishi mum-
kin. Chunki valyuta va tashqi savdo 
siyosatida turlicha cheklovlardan foydalanuvchi o‘ziga o‘xshash mamlakatlar va 
rivojlangan mamlakatlar bozorlariga kirmasdan turib barqaror iqtisodiy o‘sish 
sur’atlariga erishish qiyin. Bunday mamlakatlar uchun yalpi talabni va milliy 
mahsulotlar raqobatbardoshligini oshirish evaziga iqtisodiy o‘sishga erishish 
muhim hisoblanadi. Milliy valyutani har doim kam baholiligini ta’minlash orqali 
yalpi talabni oshirish mumkin. Bu siyosat ichki ishlab chiqarishning o‘sishiga va 
eksport xajmining oshishiga olib keladi. Buning uchun Markaziy bank 
intervensiyadan foydalangan holda valyuta bozorida doimo ishtirok etishi kerak. 
Bu siyosatni amalga oshirish uchun mamlakatda belgilangan yoki boshqariladigan 

---