Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi

Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi
 
.
595 
Yaponiya valyuta siyosatining o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, 
Yaponiya Banki uzoq yillar davomida valyuta kursini boshqarish instrumenti 
sifatida 
intervensiyadan 
foydalanadi. 
Yaponiya 
hukumatining 
asosiy 
maqsadlaridan biri – amerika valyutasiga nisbatan milliy valyuta kursi 
barqarorlashishiga yo‘l qo‘ymaslik hisoblanadi. Bundan ko‘zlangan maqsad 
AQShning asosiy sherigi bo‘lgan Yaponiya tashqi savdosiga bu holatning salbiy 
ta’sirini oldini olish hisoblanadi. Boshqacha so‘z bilan aytganda Yaponiya milliy 
va tashqi bozordagi ishlab chiqaruvchilar tovarlari raqobatbardoshligini 
rag‘batlantirish uchun muhim qarorlar qabul qilmoqda. Yaponiya ushbu choralar 
yordamida milliy valyutasi barqarorligini minimum darajada qisqartirishga erishdi. 
Masalan 2003 yil yevro dollarga nisbatan 25%ga barqarorlashgan bo‘lsa, yena 
10%ga barqarorlashdi. Shuni ta’kidlash kerakki yaponiya moliya tizimining 
rivojlanganligi sababli yaponiya hukumati pul massasini oshirishiga qaramay 
inflyatsiya sur’atlarining o‘sishiga yo‘l qo‘ymayapti. Yaponiya hukumati yuqori 
darajada likvidlik yuzaga kelganda muomaladan pullarni chiqarish uchun 
rivojlangan tizimga ega. 
Shunga o‘xshash vaziyat Xitoyda ham yuz berdi. Amerika valyutasi yevropa 
valyutasiga nisbatan devalvatsiyalanishiga qaramasdan AQSh tashqi savdo 
holatining yomonlashishiga ta’sir qilayotgan asosiy muammolardan biri osiyo 
tovarlarining, 
ayniqsa 
Xitoy 
tovarlarining 
arzonligi 
hisoblanadi. 
Turli 
ma’lumotlarga asosan 2009-2010 yillarda AQSh to‘lov balansi defitsitining qariyb 
yarmi Xitoy bilan qilingan savdo natijasida yuz berdi.

Shuning uchun so‘ngi 

yillarda amerika hukumati uchun dollar qiymatini yevro yoki funt sterlingga 
nisbatan emas, balki birinchi navbatda yuan va yenaga nisbatan pasaytirish muhim 
hisoblanadi. AQSh xukumati Xitoyga bosim o‘tkazish yo‘li bilan yuan kursini 
barqarorlashtirishga qaratilgan valyuta siyosatini yuritishga undamoqda. Lekin 
oxirgi yillarda xitoyda kuzatilayotgan yuqori iqtisodiy o‘sish sur’atlari va uning 
jahon maydonlaridagi mavqeining yildan yilga o‘sib borayotganligi sababli 
AQShning Xitoy tashqi siyosatiga ta’siri asta sekin kuchsizlanmoqda. Bunday 
vaziyatda AQSh xitoy tomonining talablarini inobatga olgan holda, Xitoy bilan 
doimiy ravishda muzokaralar olib borishga majbur bo‘lmoqda. 2011 yil boshida 
tomonlar bunday muzokaralar natijasida yuan kursini 3-5%ga oshirishga 
kelishishdi. 
Yuqorida rivojlangan mamlakatlar valyuta siyosatini ko‘rib chiqdik, endi 
o‘tish iqtisodiyoti mamlakatlaridagi valyuta siyosati xususiyatlarini ko‘rib 
chiqamiz. 
O’tish iqtisodiyoti kategoriyasiga kiruvchi mamlakatlaridan biri Xitoy Xalq 
Respublikasi bo‘lib, uning valyuta siyosatini o‘rganish O’zbekiston iqtisodiyoti 
uchun muhim hisoblanadi. Chunki bu mamlakat ko‘p yillik iqtisodiy islohotlar 
tajribasiga ega bo‘lib, uzoq yillar davomida iqtisodiy o‘sish ko‘rsatkichlari 
bo‘yicha o‘tish iqtisodiyoti mamlakatlari ichida oldingi o‘rinlarda kelmoqda. 
XXR valyuta boshqaruvi tizimidagi islohotlar – xitoyga xos xususiyatlar 
asosida mamlakatda sotsial bozor iqtisodiyotini qurishda muhim jarayonlardan biri 

---