Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi

Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi
 
.
593 
hisob kitoblarda yagona yevropa valyutasini ikki yil amal qilish davrida u o‘zining 
qiymatini 30%ga yo‘qotdi, birinchi marta paritet darajasidan pastga tushdi va 
yevro 0,8334 dollarga teng bo‘ldi.
Shundan so‘ng yevro kursining o‘sishi muomalaga naqd pullarni kiritish bilan 
emas, balki AQShdagi valyuta siyosati davlat budjeti va to‘lov balansi defitsitini 
qisqartirish maqsadida valyuta kursini tushirishga qaratilganligiga bog‘liq. Bu 
siyosat natijasida dollar kursi yevroga nisbatan pasayib bordi va 2004 yil yevro 
1,35 dollarga teng bo‘ldi.
Shunday bo‘lsada, yevropa valyutasining bunday tez sur’atlarda 
barqarorlashishidan yevro zonasiga a’zo bo‘lgan mamlakatlar mamnun 
bo‘lishmadi. Chunki bu vaziyat mamlakat iqtisodiy rivojlanishiga va tashqi savdo 
holatiga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir qildi. 2004 yil yevroning tez sur’atlarda 
barqarorlashishidan Yevropadagi tovar ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish 
tarmoqlari kuchli bosim ostida qolishdi. Bu Yevropa tashqi savdo ulushining katta 
qismi AQSh hissasiga to‘g‘ri kelishiga bog‘liq bo‘lib, valyuta bozorida yuz bergan 
vaziyat natijasida yevropa mahsulotlari nafaqat jahon bozorida balki ichki 
bozorlarda ham raqobatbardoshligini yo‘qotdi. Buni yevropa iste’molchilariga 
amerika tovarlari narx va sifat jihatdan nisbatan jozibadorligi bilan izohlash 
mumkin. Bundan tashqari oxirgi uch yilda xalqaro valyuta bozorida AQSh 
dollariga nisbatan faqat yevroning o‘sishi Yevropa bozorlariga nisbatan arzon 
bo‘lgan Osiyo tovarlari va xizmatlarining ham kirib kelishi kuchaydi. 
Shuni ta’kidlash kerakki yevropa valyutasining o‘sish tendensiyasi davom 
etayotgan vaqtda yevro zonasiga a’zo mamlakatlar vakillari bu jarayonni ijobiy 
holat deb ta’kidlashdi va yevro hali xamon AQSh dollariga nisbatan kam 
baholanayotganini aytib o‘tishdi. Bu mulohazalar 2003 yilgacha ta’kidlab kelindi 
va 2004 yilga kelib yevroning AQSh dollariga nisbatan kursi yevrozona 
iqtisodiyotiga ta’siri nuqtai nazaridan 1,3-1,4 darajada bo‘lishi eng maqbul kurs 
ekanligini ta’kidlovchilar paydo bo‘ldi. Bu chegaraga yetganda Yevropa Markaziy 
Banki yevro kursini pasaytirish uchun intervensiya shaklidagi choralarni qo‘llashi 
kerak. Yevro zonasiga kiruvchi mamlakatlar hukumati milliy ishlab 
chiqaruvchilarni rag‘batlantirish uchun yagona valyuta siyosatini shakllantirishi 
kerak. Chunki yevro kursi past bo‘lgan sharoitda yevro zonasiga a’zo 
mamlakatlarning iqtisodiy o‘sish ko‘rsatkichlari past bo‘lgan bo‘lsa, kurs 
barqarorlashishi bilan iqtisodiy ahvol yanada yomonlashishi va vaqt o‘tishi bilan 
savdo balansi salbiy saldoga erishishi mumkin edi. 
Oxirgi yillarda AQSh valyuta siyosati quyidagi omillar asosida tashkil etilgan. 
Birinchidan, AQSh jahonda investitsion imkoniyati yuqori bo‘lgan yirik 
iqtisodiyot bo‘lganligi uchun, u uzoq yillar davomida asosiy jahon valyutalariga 
nisbatan kursini barqaror saqlab kelmoqda. Bu holat davlat budjeti va savdo 
balansi defitsitining o‘sishiga olib keldi. 2000 yil Oq Uydagi xukumatning 
o‘zgarishi bilan mamlakatdagi vaziyat og‘irlashdi. AQShda davlat budjeti 
xarajatlari o‘sdi. Bunga Afg‘oniston va Iroqdagi kampaniyalar uchun qilingan 
katta miqdordagi xarajatlar ta’sir qildi. Shuning uchun AQSh hukumati iqtisodiy 

---