Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi

Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi
 
.
580 
mamlakatlarda bu ikkala ko’rsatkich ham katta, ham turlichadir. Xorijiy moliyaviy 
resurslarni netto-importyori sifatida AQSh alohida o’rin egallaydi. Xalqaro 
moliyaviy pozitsiya va to’lov balansi ko’rsatkichlarining o’zlari bir-biri bilan 
bog’liqdir
2
. 
Iqtisodiy mazmuniga ko’ra ma`lum bir sanaga bo’lgan to’lov balansi va 
ma`lum bir davr to’lov balansi farqlanadi. Ma`lum bir sanaga bo’lgan to’lov 
balansini statistik ko’rsatkichlar shaklida qayd etishning ilojisi yo’q. Chunki u 
kundan-kunga o’zgarib turuvchi to’lov va tushumlarning nisbat shakli sifatida 
mavjuddir. To’lov balansining ahvoli, ushbu davrga milliy va xorijiy valyutaga 
bo’lgan talabni belgilab beradi hamda valyuta kursini shakllantiruvchi omillardan 
biri bo’lib hisoblanadi.
Ma`lum bir davr uchun to’lov 
balansi (oy, chorak, yil) ushbu davr 
mobaynida amalga oshirilgan tashqi 
iqtisodiy 
shartnomalar 
bo’yicha 
statistik ko’rsatkichlar asosida tuziladi 
va mamlakatning xalqaro iqtisodiy 
munosabatlarida, uning jahon xo’jali-
gidagi ishtiroki ko’lamlarida hamda 
xarakterida sodir bo’lgan o’zgarish-
larni tahlil etish imkoniyatini beradi. Davr uchun to’lov balansining ko’rsatkichlari 
iqtisodiy rivojlanishning agregat ko’rsatkichlari bilan bog’liqdir (yalpi ichki 
mahsulot, milliy daromad va shu kabilar) va davlat tomonidan muvofiqlashtirish 
ob`kti bo’lib hisoblanadi. Davr uchun to’lov balansining ahvoli milliy valyutaning 
uzoq muddatdagi davrga bo’lgan holati, uning barqarorligi yoki valyuta kursining 
o’zgarish xarakteri bilan uzviy bog’liqdir. Buxgalteriya hisobi nuqtai nazaridan 
to’lov balansi doimo muvozanatda bo’ladi. Ammo o’zining asosiy bo’linmalari 
bo’yicha agar tushumlar to’lovlardan ko’p bo’lsa aktiv sal`doga, aksincha 
bo’lganda passiv sal`doga ega bo’ladi. Shu sababli to’lov balansini tuzish va 
sal`dosini o’lchash uslublari mamlakat tashqi iqtisodiy operatsiyalarini 
xarakterlovchi ko’rsatkichlarni to’g’ri tahlil qilishda muhim rol` o’ynaydi. To’lov 
balansi tuzishning nazariyasi va amaliyoti jahon iqtisodiyotida bo’layotgan 
o’zgarishlarga muvofiq ravishda rivojlanib, takomillashib bormoqda. "Balans" 
atamasi xalqaro to’lov munosabatlarida bir qator tushunchalarni xususan balans 
hisobvarag’i, sal`do yoki hisobvaraq qoldiqi, hisobvaraq ahvoli, muvozanat va 
boshqalarni ifoda etish maqsadida ishlatiladi. Shu sababli to’lov balansi - bu, 
nafaqat ikki tarafi bir-biriga teng bo’lgan mamlakat Xalqaro operatsiyalari 
hisobvarag’i, balki o’z ichiga uning asosiy elementlarining sifat va tarkibiy 
xarakteristikalarini olgan, ushbu operatsiyalarning ma`lum bir ahvolidir. To’lov 
balansining tarkibiy tuzilishi.
To’lov balansi quyidagi asosiy bo’limlardan iborat: 
2
Campbell R. McConnell, Stanley L. Brue. Economics: Tamoyillar, muammolar va siyosat. O’n ettinchi Nashr.697-
698 b. 

---