Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi

Oltin tanga standarti
– oltin 
standartining 
klassik 
shakli 
bo‘lib, 
oltin 
tangalarga 
asoslangan pul tizimini aks etadi. 
Quyma 
oltin 
standarti
– 
monetar organlar tomonidan oltin 
zaxirasi asosida pul emissiyasini 
tashkil etish. 
Oltin-valyuta standarti
– oltin 
ta’minotiga ega pul birliklari 
orqali almashuvni tashkil etilishi
 
2 – savol
 

---

Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi
 
.
577 
bilan tushuntirish mumkin. Norasmiy dollarlashuv 2 yo‘nalishda– “valyuta o‘rnini 
egallash” va “aktivlar o‘rnini egallash” orqali sodir bo‘ladi. Valyuta o‘rnini 
egallashda xorijiy aktivlar to‘lov vositasi, qiymat o‘lchov vositasi va jamg‘arish 
vositasi sifatida ishlatiladi. Bunday o‘rnini egallash joriy inflyatsiya sur’atining 
yuqoriligiga javoban yuz beradi. Bunda milliy valyutadan foydalanish 
xarajatlarining yuqoriligi sababli xo‘jalik sub’ektlari alternativ valyutadan 
foydalanishga o‘tishadi. Aktivlar o‘rnini egallash aktivlarni yo‘qotish xavfi yuqori 
bo‘lganda sodir bo‘ladi, xatto joriy iqtisodiy barqarorlik paytida ham xo‘jalik 
sub’ektlari o‘z aktivlarini xorijiy valyutada ushlab turishga harakat qiladi. Buni 
xo‘jalik sub’ektlarining mamlakatdagi pul-kredit institutlariga ishonmasligi bilan 
izohlash mumkin. A.Berg va E.Borenshtayn (Berg A. Barenztein E., 2000) 
dollarlashuv darajasi yuqori bo‘lgan iqtisodiyotlar uchun valyuta kurslarini tanlash 
modelini ishlab chiqishdi.
Ular “valyutalar o‘rnini egallash”, “aktivlar o‘rnini egallash” sharoitida va 
dollarlashuv 
darajasi 
yuqori 
bo‘lgan 
iqtisodiyotlar uchun suzib yuruvchi kurslar 
rejimini tanlash samarali bo‘lishi mumkin degan 
xulo-saga kelishdi. Boshqa iqtisod-chilar esa 
o‘tish davridagi iqtisodiyotlar uchun suzib 
yuruvchi 
valyuta 
kurslarni 
tanlashni 
mamlakatdagi pul-kredit institutlarining (valyuta 
bozorlarining to‘liq shakllan-maganligi va b.) 
rivojlanma-ganligi sababli orqaga surib turishni 
ta’kidlashadi. Chunki pul-kredit institut-larining 
rivojlanmaganligi va ularga xo‘jalik sub’ektlari 
ishonchining 
pastligi 
pul-kredit 
siyosatini 
amalga oshirishga barcha instrumentlardan 
foydalanish imkonini bermaydi. Milliy valyuta 
kursi mamlakat iqtisodiyotiga bevosita va 
bilvosita ta’sir ko‘rsatadi. Bevosita ta’sir 
quyidagi shakllarda namoyon bo‘ladi: Milliy valyuta nominal almashuv kursining 
pasayishi eksportni rag‘batlantiradi. Bu esa, mamlakat korxonalarining va kichik 
tadbirkorlik sub’ektlarining eksport salohiyatini yuksal-tirishga hizmat qiladi. 
Iqtisodiy adabiyotda milliy valyutaning nominal almashuv kursini pasayishi 
devalvatsiya deb ataladi. Milliy valyutaning devalvatsiyalanishi davom etayotgan 
sharoitda rezidentlar eksport hajmini oshirishdan manfaatdor bo‘ladilar. Chunki, 
eksportyorlarning xorijiy valyutalarda olingan tushumlarining milliy valyutadagi 
ekvivalenti miqdori milliy valyutaning devalvatsiyalanishi natijasida ortadi.