Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi

Xalqaro valyuta munosabatlari
– valyutalarning jahon xo‘jaligidagi harakati 
natijasida yuzaga keladigan ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar majmuasi.
Xalqaro valyuta munosabatlari takror 
ishlab chiqarishga nisbatan ikkilamchi 
hisoblanadi, chunki ishlab chiqarilgan 
tovarlarni eksport-import qilish natijasida 
xalqaro valyuta munosabatlari yuzaga 
keladi. Tarixan, xalqaro savdoning yuzaga 
kelishi xalqaro valyuta munosabatlarini 
yuzaga keltirgan birlamchi omil bo‘ldi. 
Ammo xalqaro valyuta munosabatlari takror 
ishlab chiqarish jarayonining har bir 
bosqichiga – ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste’molga bevosita faol ta’sir 
ko‘rsatadi. 
Valyuta munosabatlari
va takror ishlab chiqarish o‘rtasida bevosita (to‘g‘ridan-
to‘g‘ri hamda teskari) aloqalar mavjud. Ularning ob’ektiv asosi bo‘lib tovarlar, 
Pulni almashtirish – Qadimgi 
Gretsiya va Rim 
veksel yarmarkalarining 
vujudga kelishi - Lion 
banknotalarning paydo 
bo‘lishi – Antverpen, 
Gamburg, Amsterdam 
markaziy bankning vujudga 
kelishi – Shvedsiya va Angliya 
 
1 – savol
 

---

Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi
 
.
574 
kapitallar, xizmatlar bilan xalqaro almashuvni vujudga keltiruvchi ijtimoiy ishlab 
chiqarish jarayoni hisoblanadi. 
Valyuta munosabatlarining
shakllanishi, o‘zgartirilishi yoki tugatilishining 
huquqiy asoslari bo‘lib xalqaro kelishuvlar va ichki davlat qonun-qoidalari hisoblanadi.
Valyuta munosabatlari nisbatan mustaqil 
munosabatlar bo‘lgan holda to‘lov balansi, 
valyuta kursi, hisob-kitob operatsiyalari orqali 
jahon iqtisodiyotiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. 
Valyuta 
munosabatlarining 
asosiy 
ishtirokchilari 
sifatida 
xalqaro 
moliyaviy 
tashkilotlar, 
mamlakatlar, 
mamlakatlarning 
rezident va norezident shaxslari maydonga 
chiqadi.
Rezident shaxs – muayyan davlat 
hududida yashayotgan va shu davlat fuqarosi 
bo‘lgan hamda mazkur davlat hududida faoliyat 
ko‘rsatayotgan yuridik yoki jismoniy shaxs. 
Norezident shaxs – muayyan davlat 
hududida yashab faoliyat ko‘rsatayotgan, biroq 
shu davlat fuqarosi bo‘lmagan yuridik yoki 
jismoniy 
shaxs. 
Masalan, 
elchixonalar, 
vakolatxonalar, chet el firma va korxonalarning 
bo‘linmalari shular jumlasidandir. 
Xalqaro valyuta munosabatlarini yuza-
ga keltiruvchi asoslar quyidagilardir: 

tovarlar eksporti va importining mavjudligi; 

xizmatlar eksporti va importining mavjudligi; 

xalqaro kreditlarning jahon aylanmasidagi harakati; 

kapitallarning jahon aylanmasidagi harakati; 

notijorat to‘lovlarning mavjudligi (xorijiy davlatlarda savdo va diplomatik 
vakolatxonalarni ochish va saqlash, xorijiy davlatlarning hududida harbiy qismlar 
saqlash, turizm, sport, madaniy tadbirlar bilan bog‘liq bo‘lgan xorijiy valyutadagi 
to‘lovlar). 
Valyuta tizimi
deb, xalqaro valyuta munosabatlarini tashkil qilishning davlat-
huquqiy shakliga aytiladi. Valyuta munosabatlarini tashkil qilishning davlat shakli 
deyilishiga sabab shuki,