Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi

 
1
Campbell R. McConnell, Stanley L. Brue. Economics: Tamoyillar, muammolar va siyosat. O’n ettinchi Nashr.704 
b 
Jahon valyuta tizimi 
evolyutsiyasi 
Parij valyuta tizimi 
(1867 y.-XX asrning 
20-yillari)
Genuya valyuta 
tizimi (1922 y.-XX 
asrning 30-yillari)
Brettonvuds 
valyuta tizimi (1944 
y.-1976 y.)
Yamayka valyuta 
tizimi 1976-1978 y.
 

---

Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi
 
.
576 
Valyuta kursi nazariyalari 
Iqtisodiy adabiyotda valyuta munosabatlarini tartibga 
solish, milliy valyutaning barqarorligini ta’minlash masalalarining nazariy asoslari 
iqtisodchi olimlar tomonidan chuqur tadqiq qilingan. Ayniqsa, xorijlik iqtisodchi 
olimlar – M.Fridmen, J.Keyns, I.Fisher, F.Maxlup, R.Mandill, G.Kassel, K.Rogof, 
R.Dornbush, 
J.Tobinlarning 
ilmiy 
ishlarida 
mazkur masala chuqur tahlil qilingan hamda 
ilmiy - nazariy va amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan 
xulosalar, tavsiyalar shakllantirilgan. M.Fridmen 
valyuta 
kursi 
xususidagi 
nazariyalar 
evolyutsiyasiga muhim hissa qo‘shdi va o‘zining 
valyuta kursi nazariyasini yaratdi. Uning valyuta 
kursi nazariyasiga ko‘ra, pullarga bo‘lgan talabni 
va pular taklifini tartibga solishning takomil-
lashgan tizimini shakllantirish milliy valyuta 
barqarorligini ta’minlashning zaruriy sharti 
hisoblanadi. 
M.Fridmen 
milliy 
valyutaning 
barqarorligini ta’minlashda asosiy e’tibor pullar taklifini nazorat qilishga 
qaratilishi lozim, deb hisoblaydi. Shu sababli, u muomaladagi pul massasining 
yillik o‘sish sur’atlarini 3-5 % darajasida belgilab qo‘yishni taklif qiladi.
J.Keynsning valyuta kursi xususidagi nazariy qarashlar evolyutsiyasiga 
qo‘shgan muhim hissasi bo‘lib, u tomonidan yaratilgan "Tartibga solinadigan 
valyutalar" nazariyasi hisoblanadi.
Ammo G.Kassel ushbu nazariyasida valyuta kursi bilan valyuta pariteti 
o‘rtasidagi farqning yuzaga kelish sabablari va uni bartaraf etish yo‘llariga batafsil, 
chuqur to‘xtalib o‘tirmadi. O’tish davri mamlakatlari uchun makroiqtisodiy 
barqarorlikka erishish asosiy muammolardan hisoblanadi. Valyuta kursi rejimini 
tanlash makroiqtisodiy barqarorlikka bevosita ta’sir o‘tkazadi. Bir qator tadqiqotlar 
natijasida o‘tish davri iqtisodiyotidagi mamlakatlar uchun optimal valyuta kursi 
rejimlarini tanlash boshqa mamlakatlarnikidan farqlani-shini ko‘rsatib berdi. Eng 
avvalo bu ushbu mamlakat-larga investorlar ishonchining kamligi va jahon 
bozoriga chiqish imkoniyatini pastligi, almashinuv kursi tebranishning savdoga 
teskari 
ta’siri 
va 
dollardagi 
majburiyatlarning 
yuqori 
darajada 
ekanligi bilan bog‘liq.
Norasmiy dollarlashuv iqtisodiy 
beqarorlik va yuqori inflyatsiyani 
keltirib chiqaradi, buni iqtisodiy 
sub’ektlarning kutilmaganda milliy 
valyuta qadrsizlanish riskidan o‘z 
aktivlarini 
himoya 
qilish 
va 
diversifikatsiyalashga bo‘lgan xoxishi