Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi

To’lov balansiga valyuta-moliyaviy omillarining ta`siri
. Deval’vatsiya 
odatda eksportni, reval’vatsiya esa importni rag’batlantiradi. Jahon valyuta 
tizimining barqarorsizligi Xalqaro savdo va hisob-kitoblar sharoitlarini 
yomonlashtiradi. Milliy valyuta kursining pasayishi kutilgan holda eksport va 
import bo’yicha to’lov muddatlarining o’rnidan siljishi ro’y beradi, ya`ni 
importyorlar to’lovlarni tezlashtirishga, eksportyorlar esa aksincha xorijiy 
valyutadagi tushumni olishni kechiktirishga harakat qiladilar ("lidz end legz" 
siyosati). Xalqaro hisob-kitoblar muddatlaridagi kichik bir qisqa uzilish 
mamlakatdan kapitallarni chetga oqib ketishiga olib kelishi mumkin. Baho va 
to’lov valyutasi sifatida ishlatilayotgan etakchi valyutalar kurslarining tebranishi 
ko’pchilik davlatlarning to’lov balanslariga ta`sir etadi; 
z) 
inflyatsiyaning to’lov balansiga salbiy ta`siri.
Bunday holat, ya`ni 
baholarni pasayishi milliy tovarlarning eksportini qiyinlashtirib, raqobatdoshligini 
pasaytirgan, tovarlar importini rag’batlantirgan va kapitallarni xorijga chiqib 
ketishiga imkon bergan paytda vujudga keladi; 
i) Favqulodda holatlar - hosilning bo’lmasligi, tabiiy ofatlar, haloqatlar va shu 
kabilar to’lov balansiga salbiy ta`sir etadi. 

---

Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi
 
.
585 
Rivojlangan va o‘tish davri mamlakatlaridagi valyuta 
siyosatining o‘ziga xos xususiyatlari 
Iqtisodiy o‘sish ko‘rsatkichlarining barqarorligiga 
erishish valyuta siyosatining maqsadi hisoblanadi. Mamlakat ichki to‘lov balansi 
holatini buzmagan holda tashqi to‘lov balansi barqarorligiga erishish valyuta 
siyosatining muhim vazifasi hisoblanadi. 
Ko‘pgina davlatlarda Markaziy bank valyuta siyosatini amalga oshiruvchi 
muassasa hisoblanadi. Markaziy bank valyuta siyosatini ishlab chiqadi va 
amaliyotga qo‘llaydi. Markaziy bank valyuta siyosatining instrumentlari bo‘lib 
valyuta intervensiyasi va shu bilan bir qatorda barcha pul-kredit instrumentlari 
hisoblanadi. Shuning uchun valyuta siyosati bilan pul-kredit siyosati o‘rtasida 
yaqin aloqadorlik mavjud. Ularning ikkalasi ham davlat iqtisodiy siyosatining 
ajralman qismi hisoblanadi. Shuni ta’kidlash kerakki ko‘pgina adabiyotlarda 
valyuta va pul-kredit siyosati “monetar siyosat” deb 
yuritiladi. 
Iqtisodiy rivojlanishning turli bosqichlarida 
valyuta siyosatining yo‘nalishlari mamlakatdagi 
iqtisodiy va siyosiy vaziyatga qarab belgilanadi. 
Bularga to‘lov balansi holati va pul muomalasi shu 
bilan birga ushbu davlatning tashqi majburiyatlari 
kiradi. 
Valyuta siyosatining bir qismi bo‘lgan 
valyutani boshqarish deganda valyuta qimmatliklari 
bilan bog‘liq operatsiyalar tartibini aniqlashda 
foydalaniladigan huquqiy, ma’muriy, iqtisodiy va tashkiliy chora-tadbirlar majmui 
tushuniladi. Valyuta nazorati va uni cheklash valyutani boshqarish mexanizmi 
hisoblanadi. 
Valyuta nazoratining asosiy maqsadi mamlakat iqtisodiyotini va pul-kredit 
tizimi himoya qilish hisoblanadi. Iqtisodiy rivojlanish darajasiga qarab davlat 
valyuta boshqaruv normalari turlichadir. Rivojlanayotgan va o‘tish davridagi 
mamlakatlarga nisbatan rivojlangan mamlakatlarda valyutani boshqarish 
sohasidagi qonunchilik liberal hisoblanadi. Lekin rivojlangan mamlakatlar 
valyutani boshqarish sohasida bunday erkinlikka erishgunga qadar ma’lum 
bosqichlarni bosib o‘tishgan. Ushbu paragrafda turli davlatlardagi valyutani 
boshqarish evolyutsiyasi ko‘rib chiqiladi. 
Iqtisodiy rivojlanish turli bosqichlarida dunyo mamlakatlarining barchasi u 
yoki bu darajadagi valyuta cheklovlaridan foydalanishgan. G’arbiy Yevropada bu 
tadbirlardan ikkinchi jahon urushidan so‘ng iqtisodiyot tiklanayotgan davrda keng 
foydalanilgan. Mamlakatdan kapitalning oqib ketishi va kapital kirib kelishi 
ko‘payishi natijasida muomaladagi pul massasining o‘sishi va buning oqibatida 
inflyatsiya 
jarayonlarining 
kuchayishini 
oldini 
olish maqsadida o‘tish 
iqtisodiyotidagi mamlakatlarda qattiq valyuta cheklovlari amal qiladi. Kapitalning