Uygur, qaqauz, quzey

Dionis Tanas oğlunun yazdığı-
na görə 
1906-cı il yanvarın 6-da qaqauz xalqı ayağa qalxaraq 
Atmaca Pavloğlu və Andrey Qalatanın rəhbərliyində Komrat 
Cümhuriyyətini qurur. Tarixi şərait yetişmədiyindən, yeni elan 
edilən qaqauz dövlətinin ömrü cəmi 15 gün olur 
(Bulgar 
S, 
1999:75).
Komrat Cümhuriyyətinin qurucularından biri kimi Rusiya 
hökuməti tərəfindən həbs edilmiş Pavel Nikolayev, çar II Ni- 
kolayın hakimiyyətdən getməsindən və yaranmış qarışıqlıqdan

---

istifadə edərək, 1917-ci ilin dekabrında Kiyevə gedir. Komrat 
və ya Qaqauz Cümhuriyyəti qurmaq haqqında siyasi xadim və 
hökumət rəhbərləri ilə danışıqlar aparır. Bu həmin vaxt idi ki, 
Bucak bölgəsini də üsyan bürümüşdü. 1918-ci il noyabrın 27- 
də Bessarabiya Milli Məclisinin Rumıniya ilə birləşmək haq- 
qında qərar verməsi, İkinci Dünya Savaşı, bu savaşdan SSRİ- 
nin qalib çıxması, Sovetlərin yaratdığı totalitar rejim qaqauz- 
lara arzularını gerçəkləşdirməyə imkan verməmişdir.
Qaqauz yazılı ədəbiyyatının yaranması və formalaşmasın- 
dan söz açarkən 1931-1944-cü illərdə Türkiyənin Rumıniyada 
səfıri işləmiş Həmdullah Süphi Tanrıöverin xidmətlərini də 
unutmaq olmaz. Bir zaman Türk Ocaqları başqanı olmuş bu 
millətsevər insan diplomatik vəzifəsini yerinə yetirməklə yana- 
şı, ölkədəki müsəlman və xristian türklərin yaşadıqları kəndləri 
gəzərək qaqauzlar yaşayan kənd və qəsəbələrdə 26 məktəb 
açılmasına nail olmuşdur. Məktəblərdə dərslər ana dilində- 
türkcə keçilirdi. Dobruca türklərindən və Rummiyanın Məci- 
diyyə şəhərindəki Müsəlman Seminariyası məzunlarından, 
Türkiyədən öyrətmənlər və kitablar gətirdərək soydaşları ara- 
sında milli şüurun inkişafına təsir göstərməyə çalışırdı. Türki- 
yədən gələn aydınlar vətənə döndükdən sonra qaqauzlardan 
topladıqları folklor nümunələrini, orada gördüklərini qəzet- 
jurnallara, ensiklopediyalara yazmaqla mövzunu gündəmdə 
saxlamışlar