Ҳуқуқ кафедраси

3. Хорижийлар (араб. – ажралиб чиққан, исёнчи) – исломдаги илк радикал оқим тарафдорлари. Халифа Али (к.в.) билан уммавийлар ўртасидаги кураш давомида VIII аср иккинчи ярми бошларида вужудга келган. Улар ўз сафларига қўшилмаганларни “диндан қайтган” деб айблаб, уларга қарши муросасиз кураш олиб борган диний-сиёсий оқим.
3.3.4-Чизма

Умавий ва аббосий халифалар VII-IX асрларда хорижийларга қарши кураш олиб бориб, уларни қириб ташлаган. Уларнинг қолганлари Шимолий Африкада ўз давлатини вужудга келтирган. Хорижийлар халифаликдаги кўпгина қўзғолонларда (Зинжийлар, Абу Муслим қўзғолони) қатнашган. Ҳозирги даврда хорижийларнинг ибодийлар фирқаси Ғарб мамлакатлари (Жазоир, Тунис ва бошқалар)да, Уммон, Танзанияда учрайди. (Ислом. Энциклопедия, 2017, 547-бет).

4. Муътазалийлар (араб. ажралиб чиққан, узоқлашганлар) – исломдаги илоҳиёт оқимларидан бири. VIII аср ўрталарида Араб халифалигида вужудга келган. Асосчилари Восил ибн Ато ва Амр ибн Убайд. Қуръонни диний ҳақиқатнинг манбаи деб эътироф этади, уни сўзма-сўз эмас, мажозий талқин қилади. Халифа Маъмун (813-833) Муътазийлар таълимотини давлат дини деб эълон қилган. Муътазалийлар ақидаси (хусусан, Қуръон яратилиши)ни тан олмаганларни ишдан бўшатган. Махсус жазо муассасаси – миҳна ташкил этилган. Аммо Муътазалийлар таълимоти халифаликда умуман “шаккоклик” деб эълон қилинган. Муътазалийлар ақл-идрокни илоҳиёт асоси, деб эътироф этган, тасаввуфни инкор этишга уринган. Яккахудолик ва адолат (адл) тарафдорлари деб аталган. Муътазалийларнинг асосий ғоялари шиа исломшунослари томонидан ўзлаштириб олинди. Кейинчалик Ироқ ва Эронда XI-XII асрларда, Марказий Осиёда XIII-XIV асрларга келиб йўқолиб кетган. Муътазалийларнинг гуноҳи кабира, қабр азоби, авлиёлар каромати каби ўзига хос қарашлари мавжуд. Аллоҳ “Мени кўра олмайсан” деган бўлсада, чиройли амал қилган кишилар кўриши ҳақида далиллашга ҳаракат қилган. Муътазалийлар кейинчалик бир неча фирқаларга бўлиниб кетган.
5. Қадарийлар (араб. қадар, тақдир) – исломдаги оқимлардан бири (қадария) тарафдорлари. Бу оқим исломда ақидавий масалалар қатори тақдир ва ирода эркинлиги ғоясини илгари суради. Тақдир олдиндан белгиланади ғояси асосий ўринда туради. Бу оқим жабарийларга қарши курашиб одиллик аллоҳнинг асосий сифатларидан бири, Аллоҳдан фақат адолатли ишни кутиш мумкин, гуноҳ ишлар эса инсон фаолияти билан боғлиқ, деган ғояларни илгари сурган VIII аср охирларида муътазийлар бу ғояни давом эттирган.

6.