Урта осиеда археология фанининг ривожланиши тарихидан



Download 2,01 Mb.
bet12/22
Sana13.10.2022
Hajmi2,01 Mb.
#852843
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   22
Bog'liq
Урта Осиё археологияси Ж Кабиров

Жебел макони. Бу ёдгорлик Туркманистондаги неолит дав-ри рор-маконларидан бири ҳисобланади. Жебелдан нуклеуслар, микролитлар, ерматошлар, қирричлар, тарашлагич, тош қуроллар топилган. Унинг маданий қатламларидан чучук сувларда учрай-диган балщ суяклари ҳам топилган. Хозир сувсиз даштга ай-ланган К|орақумнинг жануби-рарбий этаклари бир вақтлар сер-сув бўлиб, бу ердан кадим Амударё узанларидан бири Узбой окқиб утган, унда балиқлар кўп бўлиб, соҳилида яшаган ибтидо­ий қабилалар ҳам овчилик, .ҳам балиқчилик қилганлар.
Радиокарбон усули билан текшириш натижалари Жебел буюмларининг неолит даврига, яъни милоддан аввалги V минг-йилликнинг охирги ва IV мингйилликка мансуб эканлигини кур-сатди.
Жойтун макони. Бу ёдгорлик Туркманистондагина эмас, бал-1 ки бутун Ўрта Осиёдаги энг машхур неолит даври ёдгорликла-ридан бири х;исобланади. У Ашхобод шаҳридан 25 км шимолда-, гн унча баланд бўлмаган тепалик устига жойлашгаи. Бу ибти­доий қишлокқ бир неча уйдан ташкил топган бўлиб, уйларнинг майдони 25—30 кв. м ни ташкил этади, улар пахсадан қурилган. Пахса лойига майдаланган сомон қушилган бўлиб, у деворнинг мустаҳкамлигини оширган. Уйлар турли тўртбурчак бўлиб, бир хоналикдир, ҳар бирида алоҳида ўчоқлар бор. Уйларнинг сатҳи ва деворлари сомонли лой билан сувалиб, охра билан буялган. Уларнинг ёнида омборхона, сарой ва хўжалик учун зарур ура-лар ҳам бор. қар бир уйда 5—б кишидан иборат оила яшаган. Жойтун қишлоридз 30 га як,ин уй бўлиб, уларда 150—180 киши истикқомат калган, деган фаразлар бор.
Жойтун харобалзридан бурдой, арпа излари, ёрма тош, тош болталар, паррзкчзлар, урогулар, кқурол сифзтида ишлатилади-ган уткир учли тошчалар, тешгич пармалар, қирричлар, сигмент кқуроллар, трапеқиялар, нуклеуслар, камон ўқларининг учла-ри — пойконлар топилган.
:- Айни вактда мунчоқлар, урчукқ, тақинчоқлар, ҳатто шахмат-шашка доналарига ўхшаш буюмлар х_ам топилган.
Жойтундаги уйлардан лойдан ишланиб, пиширилган одамлар ва ҳайвонларнинг хайкалчалари топилган. Маконда сопол идиш-ларнинг парчалари кўп учрайди.
Жойтунликлар милоддан олдинги VI—V мингйилликларда яшаб, асосан дехк,ончилик, чорвачилик, қисман эса овчилик би-лан шуғулланганлар. Уларда она урури ҳукм суриб, хўжаликда .аёлларнинг мавқеи баланд бўлган. Жойтун — Ўрта Осиёдаги илк дехқончилик маданиятининг энг к_адимги ва энг нодир ёдгорлик-ларидан бири хисобланади.
Кадими тепа. Бу ёдгорлик Жойтун сингари неолит даврига мансубдир. Кқадими тепа Ашхобод областининг 1қаахқа райони-даги Чаач қишлоридзн 7 км жанубда жойлашган. Бу ёдгорликда 100 м2 жой очилган. Ундан ўчоқлари бўлган турли тўртбурчак-ли уй ва хўжалик аҳамиятига эга бўлган хоналар топилган. Уй-.ларнинг деворлари пахсадан кутарилган бўлиб, уларнинг поли оҳакланган, уларда қизил охра излари ҳам учрайди. Уларнинг лоли хатто ганч билан сувалган. Маданий қатламлардан ўроқ-ранда, ретушли паррак, ҳовонча ва унинг дастаси, бигиз, ёрма тош, одам ва х4айвон х_айкалчалари ва боища буюмлар топилган, қадими тепа яқинидаги Чарилли тепадан ҳам донга ишлов бе-> радиган ҳар хил тош қуроллар топилган.
К,адими тепанинг 3 хонасидан тош қуроллар билан бирга қўлда ясаб пиширилган сопол идишлар ва уларнинг парчалари топилган. Кқадими тепадаги 2 хонадан ҳам сопол идишларнинг парчалари, учриндилар, нуклеуслар, тешгичлар, ўроқ қадама-лари, киррич, бигиз, тош пичоқ, ҳовонча дастаси ва боища нар-салар топилган. Шунингдек Кқадими тепадан яна лойдан, сопол-дан ишланган шахмат донасини эслатувчи буюм, суяк игна, су-зан, оҳакли мармардан тайёрланган тақинчокқлар ҳам топилган.
К,адими тепадан косалар, торорачалар ҳамтопилиб, унинг бе-заклари Жойтундан топилган идишлар безагига ўхшаб кетади.
К,адими тепадан топилган шахмат тошлари, сопол буюмлар, тош қуроллар ва бошщалар уз ҳарактери жиҳатидан Жойтун, Чо-понтепа, Памажтепа, Туролоқтепа, Шанидар Б—1 ва Шаркдаги бошқа жойлардан топилган буюмларга ўхшайди. Шу жиқатдан Кқадими тепа ёдгорлиги неолит даврига мансуб бўлиб, Жойтун маданиятининг ўрта босқичига тут-ри келади.
Уй-жой, топилган буюмларнинг хусусиятига қараб, қадими тепаликлар ўтроқ ҳаёт кечириб, илк деҳқончилик билан шурул-лантанлар, чорва боаданлар, деган хулосага келиш мумкин.
Шундай қилиб, Туркманистоннинг жанубидаги Жойтун, Кқа-дими тепа, Туголокқтепа каби ёдгорликлар Ўрта Осиёдаги, ҳат-то СССРдаги энг қадимий илк деҳқончилик маданиятининг даст-лабки марказларидан бири ҳисобланади.
Каспий буйи неолити. Каспий денгизининг шарқий сох,илла-ри, хусусан, Қорабуроз атрофларида, шунингдек Корақумнинг рарбий чеккасида ҳам тош асри маконлари учрайди.
Археологларнинг муттасил қидирув ишлари натижасида бу ерлардан неолит даврига мансуб 5 жой-макон топилган. Улар Чиранокдепа, Хужасув, Жанак, Кқрқ саккиз ва Чагил жой-ма--конларидир.
Хужасув маконлари. Хужасув 1\орабугознинг шаркни сохи-лида бўлиб, Чагилдан 100 км шимоли-шаркда жойлашган. Б у ердан иккита жой-макон топилган. Улар Хужасув I ва Хужасув 1а бўлиб, бир-бирига анча яқиндир.
Хужасув I дан жами бўлиб чақмоктошдан ишланган 105 бу­юм топилган бўлиб, шурадан 6—7% ни қуроллар, 93,9% ни чи-кқинди учриндилар, майда тош парчалари ва парраксимон тош буюмлар ташкил этади. У ердан 5 нусха нуклеус топилиб, улар-нинг бири каламсимондир. Шунингдек макондан чақмоктошдан ясалган қиррич, ўроқ-ранда, тешгич, қаламсимои пуклеуслар, ретушли трапеқиялар ва боища қуроллар х_ам топилган.
Хужасув 1а дан эса чақмоқтошдан ишланган 233 буюм топи­либ, улар киргичлар, парракчалар, учринди-қуроллар, ўроқ-рандалар, кескич-қиррич каби қушалоқ қуроллар, пичоқлар, тешкич-пармалардир. Унда трапеқиялар учрамайди. Хужасувдан топилган тош қуроллар кўп жиҳатдан Жебел кқуролларига яқин туради.
Хужасув I—1а дан сопол идишларнинг парчалари топилма-ган. Археологларнинг фаразларига кўра, Хужасув овчи ва ба-лик,чиларнинг вақтинчалик келиб-кетадиган маконларидан бири бўлган.
Чаганоқтепа маконлари. Бу ёдгорликлар Шагал шурдан 20 км шимоли-шаркда, Чаганоқтепа булоги яқинидаги тепаликда жойлашган. Макон қорабугоздан анча нарида бўлиб, тош бу­юмлар тепаликнинг шимолий ва жанубий томонларидан терилган.
Жанубий тепаликдан 212 тош буюм терилиб, улардан 1қурол-лар 3,8% ни, чиқиндилар эса 96% ни ташкил этади. Жанубий макондан кескич, қиррич, ўроқ-ранда, трапеқия, пичоққ кқадамала-рииинг намуналари топилган. Трапеқия, қиргич, кескичлар ишла-ниш техникаси жиҳатидан юқори тош ва мезолит анъаналарини
54
эслатади ва Жебелнинг милоддан аввалги III—VII х_амда VI— V мингйилликларга мансуб мезолит қатламидаги қуролларнй эслатади. Бу макондан топилган буюмлар сўнгги мезолит — илк неолитга мансуб бўлиши мумкин.
Чаганоқтепанинг шимолий тепалиги баррндан 2200 га яқин буюм терилган. Улар учриндилар, пластинкалар, нуклеуслар, Қирричлар, уқ учлари, ўроқ-рандалар, трапеқиялар, кескичлар, пичоқлар ва бошқа буюмлар бўлиб, жанубий тепаликдан топил­ган қуролларга ўхшайди, уларда ҳам сўнгги мезолит анъапала-ри кузга ташланади.
Чикиндиларнинг кўплигига қараганда, бу ер ҳам макон, ҳам устахона бўлганлиги эхтимолдан узоқ эмас. Жанубий тепалик-даги каби шимолий тепаликдан топилган буюмлар ҳам неолит даврига мансуб бўлиши мумкин.
Жанак макони. Бу ёдгорлик Хужасувдан 8—10 км жануби-ғарбда бўлиб, тош буюмлар уша ердаги жарлик соҳилидан терил­ган. Терилган тош буюмларнинг жами 59 та бўлиб, шундан 50 таси тош чикқиндилари, 9 таси тош қуроллардир. Улар аморф нуклеуслар, қирричлар, ўроқ-рандалар, ингичка, икки томони ретушли парракча, пичоқ кадамалари, камон ук;ининг учлари ва энлик парраклардир.
қирк, саккиз макони. Бу макон К,орабугоздан шарада бўлиб, ундан 40 та тош буюм терилган. Шундан 34 таси чикинди тош-ларва 6 таси қуроллардир. Кқуролларнинг 3 таси парракчадан ясалган қиргич, иккитаси кенг парракдан ясалган тош пичоққ қадамасининг парчаси ва ихчам учриндидан тайёрланган теш-кичдир. қиркқ саккиз маконидан топилган тош буюмлар техник хусусиятлари жиҳатидан Хужасув, Чараноқтепа, Жанак ва Ча­гилдан топилган неолит даври қуролларига айнан ўхшайди. Де-ivак, 1\ирк саккиз маконидан топилган терма тош қуроллар ҳам илк неолит даврига оид бўлиб, милоддан аввалги VI мингйил-ликка мансуб бўлиши мумкин.
Чагил макони. Бу ёдгорлик Кқорабугознинг шимоли-шарқий чеккасидан 50 км чамаси шарада жойлашган .Чагилдан топил­ган буюмлар иккита алоҳида жойдан тупланган бўлиб, улар Чагил I ва Чагил II деб юритилади.
Чагил I. Бу жойдан жами 1389 та тош буюм териб туплан­ган. Шундан 767 таси паррак, 315 таси учринди, 298 таси қурол, 5 таси чақмоктош парчаси ва 4 таси нуклеусдир. Чагил I дан топилган тош қуроллар орасида майда парракчалардан ясалган ретушли майда қадамлар кўп бўлиб, улар суяк ёки ёғоч дастак-асосларга ўрнатилган, кесувчи қурол ва найза сифатида фойда-ланилган бўлиши мумкин. У ердан топилган баъзи парраклар, тош пичоқ, ёки пичоқ қадамаси кесувчи қурол вазифасини ба-жарган. Чагил I дан ҳар хил шаклдаги қиргичлар ҳам, ўроқ-рандалар ҳам, трапеқия, тешгич қуроллар ҳам топилган. Улар-нинг аксарияти ретушланган. К,уроллар олдинги жойлардагига нисбатан анча мукаммал ишланган бўлиб, уларнинг аксариятипаррак ва парракчалардан ишланган. Чагил I да кескич ва ушатгич вдфоллар, парма тошлар учрамайди. Археологлар Ча­гил I маконидан топилган буюмларнинг санаси аввалгиларидан бир оз ёшроқ бўлса керак, деган фикрдалар. Бу милоддан ав-валги V мингйиллик демакдир. Чагил II. Бу макон майдони қум барханлар орасида. У ер-дан 255 та тош буюм териб тупланган бўлиб, шулардан 242 та-си учриндилар ва тош чиқиндиларидир. Бу макондан аморф ва конус шаклидаги нуклеуслар, йирик парраклар ҳам топилган.
Айни вақтда майда пластинкалар ҳам учрайди. Чагил II дан к,ирричлар, ўроқ-рандалар, кескич-рандалар, тешгичлар, парма-лар, трапеқиялар ҳам топилиб, уларнинг баъзилари камон ук,ла-рининг поиконларини эслатади. Аммо Чагил II дан тошдан ясал-ган камон уқининг баргсимон шакли х,ам топилган, унинг ёнтомонларига ишлов берилган. Худди шундай камон уқинйнг учи Жебел маконининг V а к_атламидан ҳам топилган. Шу каби пой-конлар Калтаминор маданияти ёдгорликларида ҳам учрайди.
Чагил II тош қуролларининг ишланиш техникаси ўзига хос бўлиб, К,орабурознинг бошқа жойларидан топилган қуроллар-нинг ишланиш техникасидан фарқ килади. Ленин улар орасида ўзаро ўхшашлик х_ам бор. Қорабугоз райони атрофидан топил­ган қуроллар узининг мезолитга яқинлиги билан ажралиб ту-ради. Қорабутоз атрофларидан топилган қуроллар Ўрта Осиё ва Яқин Шарқ мамлакатларйнинг сўнгги мезолит, илк неолит ва Калтаминор ёдгорликларидан топилган қуроллар билан тақкх>с-ланса, Хужасув I а, Чаг-аноқтепа, Жанак Қирқ саккиз ва Чагил маконларидан топилган буюмлар ҳам илк неолит даврига, яъпи милоддан аввалги VI мингйилликка мансуб эканлиги маъ-лум бўлади. Аммо Хужасув I дан топилган тош к,уроллар қади-мийрок мезолитга мансуб бўлиши ҳам мумкин.
Мехнат к_уролларининг тури, географик мухит ва боища омилларга Караганда 1қорабугоз атрофида яшаган неолит дав-ри кишилари бзлиқчилик, овчилик билан кун кечирганлар. Ху­жасув, Чараноқтепа, Жанак, К,ирқ саккиз ва Чагил неолит дав-ри кишиларининг вакдинча келиб-кетадиган манзилгохлари бўлган бўлиши мумкин. Мазкур жойда маданий қатламларнинг йуклиги шундан далолат беради.
қозористондз мезолит ва неолит даври ёдгорликлари ҳам апча кенг тарқалган бўлиб, уларнинг умумий сони 400 дан ошади. Неолит даври маконлари уз хусусиятига кўра 4 хилдир: улар булокбуйи, дарёбуйи, кулбуйи ва рор маконларидир.
К,озористоидаги неолит даври ёдгорликларининг ўзига хос хусусиятлэридан бири уларнинг очиқ холда бўлишидир. К,озо-гнстондаги, хусусан унинг жанубидаги неолит даври маконла-рнгшнг энг машҳури 1қоратор жанубидаги Бургутли, Учбулоқ, Рқораунгур, Инкардарё, Жалпоқ, Саксовул I, Агиспе, Косиала ва бош!\алардир; мазкур 'жойлар атрофидан жуда кўп неолит масканлари топиб ҳрганилган.
Бу масканлардан кўплаб камон уклари ва найза учлари, тош болталар, пичоқ(лар. қирричлар, нуклеуслар, парраклар, тешгич га бошқа қуроллар топилган.
Айнн вақтда К,ораунгур каби масканлардан қўлда ясалган таги юмалок, содда сопол идишларнинг парчалари ҳам топил­ган бўлиб, улар чизма усулда ҳар хил безаклар билан нақшлан-ган. Жанубий козористон, Орол буйи неолит даври кишилари милоддан аввалги V—III мингйилликларда яшаб, асосан овчи­лик, термачилик, балиқчилик ва чорвачилик билан шугуллан-ганлар. Маконлардан топилган тош қуроллар, ёввойи ва уй хай-вонларининг суяк қолдиқлари, шунингдек балик килтанокла-ри фикримизнинг далилидир.
Кейинги 25—30 и ил ичпда Тожикистоннннг неолит даври ёдгорликларини ҳрганиш сохасида жиддий ютуқларга эришил-
ди. Республиканинг дарё водийлари, торолди ва торлик район-ларидан 200 дан ортиқ неолит даври маконлари топиб ҳрганил­ган ва ҳрганилмокда. Булар Тутқовул, Сой Сайёд, Дараи шур, Газиёнтепа, Кухна Бой, Танги Таври, Гуёни Поён қабилар бўлиб, улар Тожикистон учун хос бўлган Ҳисор маданияти номи билан аталади.
Ҳисор маданиятига мансуб неолит, маконлари очилганда уларнинг маданий қатлэмларидан кўплаб тош қуроллар, хай-вон суяклари ва бошқа буюмлар топилганки, улар кўп жихат-дан ўзаро ўхшашдир.
Тутковул макони. Ҳисор маданиятига мансуб неолит Тутқо-вул макони Душанбадан 70 км жануби-шарқда бўлиб, Норак сув омбори ҲЗВЗЗСИ территориясидз, Вахш дзрёсининг Пули-сангин дарасидан чиқиб келиши яқинида Норак шахридан 12 км юқоридаги Тутқовул қишлори яқинида жойлашган. Тут­ковул кўп қзтламли ёдгорлик бўлиб., унинг маданий қатламла-ридан 40 мингга яқин тош қурол ва буюмлар топилган.
Тутқовулдан топилган чақмок; ва шагал тошдан олинган учринди ва бошқа топилмалар кўпчиликни ташкил этади. У ерда шагал тошдан иборат нуклеуслар ҳам анчагина бўлиб, улардан микролитлар ажратиб олипгаы.
Айни вақтда макондан қирричлар, чоппкнг, чоппер, ушат-гичлар, чопқилар, тош пичоқлар, тешгичлар, ўроқ кадамлари, пластинка ва бошк_а тош қуроллар топилган.
Макондан негадир найза ва камон укларинипг пойконлари. топилмаган. Тутқозулнинг 3 горизонтидан топилган буюмлар милоддан аввалги VII—III мингйилликларга мансуб бўлиб, унинг кенг қуйи қатлами илк мезолитга мансуб бўлиши мумкин. Тутковул Тожикистондаги неолит, даври Х,исор маданиятининг энг йирик наиунасидир.
Тутқовулдан тулки, асл буғу, бука, ёввойн эшак, куй, эчки каби уй ҳайвонларининг суяклари топилган. Бу топилмалар-нннг хусусиятлзрига караб, тутқовулликлар термачилик, овчи­лик, кейинчалик эса чорвачилик билан шуғулланганлар, деган хулосага келиш мумкин.
Шуни ҳам айтиб ўтиш керакки, Тутковул сингари неолит даври Хқисор маданиятига мансуб макоплар Газиёнтепз, Кухна Бой, Танги Тзвридзн ҳам топиб ҳрганилган. Ҳозир Тожикис­тон территорнясида Ҳисор маданнятига мансуб 200 дан ортиқ неолит даври жой-маконлари топилган.
Дараи Шур макони. Бу ёдгорлик Тожикистондаги тош асри маконларидаа биридир. У Норак сув омборининг юқори қисми-да, Вахш дарёси соҳилида жойлашган.
Дараи Шур унгур тарзидаги макон бўлиб, унинг баландли-ги 4,5 и, кенглиги 20 м ва чуқурлиги зса 4 м ни ташкил этади. Унгурни казиш натижасида ҳар хил дарё шагал тошлари ва чақмоктошлардан иборат 6518 та буюм топилди, улар учринди, нуклеус, паррак ва парраксимон учриндилардан иборатдпр.
Дараи Шурда тош қирричнинг қар хил турлари, сигментлар,. трапеқиялар, тешгич-пармалар, ўроқ-рандалар, ушат.кичлар, ретушлагнчлар, чоппинг ва бошқа қуроллар кўп учрайди.
Дараи Шур тош буюмлари ва қуролларининг бир кқисми, яъни шагал тошдан ясалган учриндилар, ўроқ-рандалар ва чоп-пинглар милоддан аввалги VI—IV мингйилликларга, Хқисор ма-данияти деб аталган неолит даврига мансуб бўлиши мумкин.
Дараи Шурнинг неолит даври қуроллари Сой Сайёднинг не­олит даври қатламларидан чикдан тош қуролларга ўхшаб ке-тади. Демак, Дараи Шур Тожикистондаги неолит даври макоп-ларидан биридир; унинг қуйи қатламларидан мезолит даври қуроллари ҳам топилган. Дараи Шур ҳам Сой Сайёд, Тутко-вул, Гулёни Поён каби Тожикистоннинг неолит даври Хқисор маданияти доирасига киради.
Сой Сайёд манзилгохқи. Бу ёдгорлик Тожикистондаги энг йирик ва машхур неолит даври ёдгорликларидан хисобланади. У Норак сув омбори ҳавзасида бўлиб, Вахш дарёсининг чаи соҳилида жойлашган.
Сой Сайёднинг маданий қаламларидан 30 мингга яқин су-як, тош буюм ва қуроллар топилган. Айни вақт,да маданий қат-ламдан европеоид ирк,ига мансуб боланинг ҳам суяги топилган. Сой Сайёддан чакмоқтошдан ишланган тош қуроллар, буюм-лар ва нуклеуслар топилган. Шагал тошдан ясалган тош буюм ва қуроллар сони у кадар кўп эмас.
Сой Сайёддан пичоқсимон пластинкалар, кирричлар, ўроқ/ ранда, чоппер, чоппинглар, ушатгичлар, учринди ва нуклеус­лар, шунингдек суякдан ясалган сузан ва игналар топилган.
Сой Сайёд маданий қатламларидан тошдан ясалган тақин-чоклар, учбурчак шаклидаги силликланган тош болталар х,ам топилган. Бу ёдгорликдан қуй ва эчки суякларининг кўплаб топнлиши сойсайёдликлар хқаётида чорвачилик мух_им роль уй-наганлигини кўрсатади. Шунингдек у ердан тулки, ёввойи от, бука ва бошқа ҳайвонларнинг х_ам суяклари топилиши овчилик улар хўжалигида иккинчи ўринда тургап, деган хулосага олиб келади.
Ўрта Осиёникг неолит, даври учун тузилган археологик кар-таларида бу ўлканинг шимолидаги Устюртда ҳам, Марказий ва Жанубий рқозорнстондз х_ам, К,изилқум ва Кқорақумда ҳам, Тошкент воҳаси ва Фаргона водийсида ҳам кўплаб неолит даз-рн маконлари жойлашганлигини кўриш мумкин.
Неолит даври маконлари техисликлардагина эмас, балки Ўрта Осиёнинг торлик районларида ҳам кўп учрайди. Ўлка­нинг неолит ёдгорликларинн учта йирик территориал-хўжалик шаклларига ажратиш мумкиики, улар Калтаминор, )қисор ва Жойтун маданияти номи бнлан машхурдир. Уларнипг ҳар бири алоҳида географик муқитга эга бўлган ерларда жойлашган.
Ўрта Оснё археологиясида Калтаминор маданияти номи билан машхур бўлган ёдгорликлар асосан ўлканинг рарбий ва
90
шимоли-гарбий томонидаги ерларда - кенг тарқалган бўлиб, унинг шимоли-рарбий чегараси Урал дарёсининг ўрта ва к,уйи оқимлари, рарбий чегарасиэса Каспий денгизига бориб такалади. Жанубда К,орақум ва қизилқум этакларигача, шарқда эса Орол денгизининг шимолий, шарқий ва жанубий томонидаги Қуйи Сирдарёгача бориб такалади. Қизилқум ва Устюртнинг катта территориясида ҳам Калтаминор маданияти апча кенг тарқалган.
Бу жойлар қадимги даврда кул ва дарёлар ўлкаси бўлиб, у ерларда кат.та-катта ҳамишзорлар бўлган, уларда жуда кўп ва хилма-хил ёввойи ҳайвонлар, кул ва дарёларда эса сон-са-ноқсиз балиқлар яшаган. Мазкур жойлардан топилган архео­логик топилмалар бу фикрни тула тасдиқлайди.
Жойларнинг табиий шароитига кўра, Калтаминор мадания-тини яратган кишилар асосан ёввойи ҳайвонл.арни ов қилиб, балиқ т.утиб, овчилик ва балиқчилик билан .кун кечирганлар. Жойларда ёввойи мевали дарахт ва бутллар кўп бўлганлиги туфайли уларнинг хўжалик ҳаётида термачилик ҳам катта ўрин тутган. Шуни ҳам айтиб ўтиш керакки, Калтамннор қабилала-рида чорвачилик х,ам бўлган.
Шундай қилиб, Калтаминор маданиятлга асос солган киши­лар овчилик, балиқчилик, қисман чорвачилик билан шуруллан-ганлар. Бу мадаыиятга мапсуб кишилар ёғоч ва камишдан тайёрланган чайлаларда яшаганлар, лойдан ҳар хил идиш ясаб, уларни оловда пиширганлар, демак, кулолчилик хунарлни бил-ганлар.
Калтаминор маданияти Ўрта Осиёда кепг таркалган ўзига хос неолит даври маданиятиии ташкил этади ва милоддан ав-валги IV—III мингйилликларни уз ичига олади.
Калтаминор маданиятининг Қуйи Зарафшон, К,уйи Амударё, Устюрт ва бошқа алоҳида группалари биқиқ даёт кечирмай, атрофдаги қабилалар билан ўзаро алоь;ада бўлиш билан бирга шимолда қадимги уралликлар, жанубда эса жойтунлик ва жебелликлар ва улар орқали эса бутун Каспийбуйи ва Эрон Қабилалари билан алоқа боглаган бўлишлари мумкин.
Калтаминор маданияти мақаллий ва жанубий мезолит ма-даниятидан келиб чнқиб, изсиз йуқолиб кехмади. Бу маданият узидан кейинги Замонбобо ва Тозабогёб маданиятининг вужуд-га келиши учун барча шарт-шароитларни яратди.
Ўрта Осиёнинг шарқий районларида асосан қисор — Помир торларидан топилган неолит даври маконлари Дисор мадания­ти номи билан аталади. Бу махаллий тилда тор мадакияти де-йилади. қисор маданиятининг асосий маркази Тожикистон ССР нинг ғарбидаги Х,исор — Боботор—Коратор, оралиғидаги ботик, бўлиб, неолит даври қисор маданиятининг дастлабки ёдгорлик-лари Дисор водийсидан топиб текширилганлиги учун шу ном билан аталади.Юқорида таъкидлаб утилганндек, }қисор маданиятига ман-суб ёдгорликлар 200 дан кўп бўлиб, уларнинг энг машхурлари' Туткқовул, Сой Сайёд, Қуйи Булён ва боищалардир. Сўнгги вакқтда Тожикистоннинг Вахш, Кофирнихон дарёлари, Кулоа шахри атрофидан топилган неолит даври ёдгорликлари ҳам Дисор маданиятига мансуб бўлиб, милоддан аввалги V—II мингйилликларга бориб тақалади.
Ҳисорликлар сопол идишлар ясаб, асосан чорвачилик, овчи-лик, кқисман деҳқончилик ва термачилик билан шуғулланган-лар. Археологларнинг фикрича, Дисор маданиятига мансуб не­олит ёдгорликларини долдирган кқабилалар Вахш мезолит ма-данияти кқабилаларининг бевосита авлоди бўлиши керақ

Download 2,01 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   22




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish