Урта осиеда археология фанининг ривожланиши тарихидан


Ўрта Осиёнинг ёзма манбалардаги тарихий вилоятлари



Download 2,01 Mb.
bet22/22
Sana13.10.2022
Hajmi2,01 Mb.
#852843
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22
Bog'liq
Урта Осиё археологияси Ж Кабиров

Ўрта Осиёнинг ёзма манбалардаги тарихий вилоятлари

Авесто



Қадимги форс ёзувлари



Грек тарихчилари



Моуру Сугда , Баади Хваризам



Марруш Суруда Бактриш длХваразмиш Парс ава



Марриёва Сурдиёна Бакқриёна Хорасмия Парфиёна



Кучманчи Шарқий Эрон қабилаларини грек тарихчилари скифлар ва массагетлар деб атаганлар, ахмонийлар даври ёзув-ларида эса улар саклар деб юритилган.
Ўрта Осиёнинг дашт ва торлик районларида яшаган саклар хўжалигида чорвачилик айниқса катта аҳамиятга эга бўлган. Бу к,абилалар кррамол, майда чорва х,амда отни кўплаб урчитган-лар. Сакларнинг ёдгорликлари Кқйи Зарафшон, Амударё, Орол денгизи атрофида, Помир ва Тяншань тоғларида топилган. Улар асосан мозор-қурронлардан иборатдир. Топилмалар ора-' сида бронза ва темирдан ишланган ҳарбий қуроллар, зеб-зий-нат буюмлари, мезқнат қуроллари ва сопол идишлар учрайди.
Сакларнинг мозор-қурронларида от анжомлари топилди. Ге-
: родотнинг айтишича, Ўрта Осиё кучманчилари (массагетлар)
ЙИЛҚИЧИЛИК билан шуғулланганлар. Милоддан аввалги VII—VI
асрлар Ўрта Осиёнинг дашт ва торлик районларида кучманчи
чорвачиликка ўтиш вақтига турли келади.
К,уйи Сирдарёнинг қадимги ирмори бўлган Инкардарё буйи-да Уйгарак қабристони топилган. Едгорлик ҳалқа шаклида бу-либ, баландлиги 1,5—2,0 м, диаметри 27—40 м келади. Кичик мозорқ-қурронлардаги оддий қабрларда сопол идишлар ва брон­за уқ учлари учрайди. Катта мозор-қурронлардаги саклар уругва қабила бо1шщк,ларининг қабрларида ярог-аслаҳа, от анжом-лари ва.зеб-зийнат буюмлари топилган.
Помирдаги Аличур, Томди ва боқща ёдгорликларда те-мирдан ясалган қиличлар топилган. Кқрол дастасининг боши ёйсимон қайириб қуйилган. Кучманчиларнинг мозор-қурронла-рида ҳарбий болталар, ханжарлар ва бронза уклари жуда кўп учрайди. Сакларнинг уклари баргсимон, икки ёки уч киррали бўлган. Милоддан авалги V—IV асрларда бронза ўқлар билан бирга темир укушр ҳам тарқалган.
Сакларнинг от анжомлари, у'қлари ва ханжарлари скиф ярор-аслаҳаларига ўхшайди, Шарқий Европа ва Осиё дашт-ларидаги кучманчи қабилалар маданиятини эслатади. Брон-задан ишланган санъат буюмларида ҳам яқин хусусиятлар ва катта ўхшашлик бор. Илк темир даври кучманчиларини мус-тахдам маданий алоқалар бир-бири билан боглаб тҳрган.
Сакларнинг шақар харобалари топилмаган. Кучманчилар­нинг уй-жойлари ертула ва чайласимон уйлардан иборат бўлган. Уларнинг турар жойлари унча яхши текширилган эмас. Ииллар давомида чорвадорлар янги ем-хашак мандони топиш учун ҳаракат қилганлар, ўтроқ хает улар учун муҳим роль уйнамаган. 1\адимги грек авторларининг маълумотларига қа-раганда, чорвадорлар кучиб юрганда уларнинг оилалари ва анжомлари араваларга ортилган.
Саклар мозор-қурронларида мулкий тенгсизлик кузга таш-ланади, лекин уларда синфий жамият қачон пайдо бўлганли-ги ноаниқ. Археологлар фикрича, милоддан аввалги VII—VI асрларда кучманчилар орасида ҳарбий-сиёсий кқабила уюшма-лари вужудга келган. Дастлабки кучманчилар тарихини урга-нишда Тагискен мақбараларига эътибор бериш лозим (милод­дан аввалги IX—VII асрлар, К,уйи Сирдарё). Улар хом ришт-дан бино қилинган, тўрт бурчак, халқасимон макбаралардир. Олимлар фикрича, Тагискен қабрларига кучманчиларнинг жа-моа бошликлари қумилган. Айрим мақбараларда жуда кўп бу­юмлар бўлган.
Совет археологлари кейинги йилларда утказган қазишлар-гина Ўрта Осиёда яшаган илк темир даври қабилаларининг :. моддий маданиятини аниқлашга бир қадар имкон берди. Фа-қат Бақтрия, Маргиёна ва Сурдиёна ерларида топиб текши­рилган археологмк ёдгорликларнинг узи 350 тадир. Милоддан .аввалги VII—IV асрларга мансуб маданий қатламлар Ёзтепа, Кучуктепа, К,изилтепа ва Тиллатепада кенг ҳрганилган (Ёз II милоддан аввалги 650—450 йиллар, Ёз III 450—350 йиллар, К,и-зил II 700—550 йиллар, Кд«ил III 550—400 йиллар билан сана-ланади).
1қизилтепа шаҳар харобасининг майдони 22 гектар келади (Сурхондарё, Шурчи райони). Тепанинг шимоли-рарбий қис-мида қуррон қолдиқлари жойлашган. қурроннинг баландлиги 10 метр келади. Пахса билан уралган шаҳар деворлари қалинмустахкам. Мудофаа деворларининг ўртасида аскарлар юриши учун эни 1,5 метрлик махсус йулак бўлган. Шаҳар деворлари устига 54 отищ учун ҳар 3 — 5 метрда ҳарбий мино­ра — мудофаа буржи қурилган. Деворларда ҳар 2 метрда ши-наклар қолдирилган. Археологии казилмаларда бронза уқ уч-лари ва ук сифатида ишлатилган тош ядролар топилди.
Кқзилтепа атрофидаги аҳоли суғорма деқончилик билан шуғулланган. Кўпроқ тўрт бурчак шаклида қурилган қадимий уйларга эътибор бериш лозим. Улар пахса деворлар билан 57ралган ва хом ғиштлардан к_урилган уй-жой, хўжалик хона-лари ва ошхоналардан ҳамда ички ҳовлидан иборатдир. Пах­са деворлар билан муста хка мл анган ташқи қнсмда подахона бўлган. Ушбу ёдгорлпклардан 1қизилча 1 ва Кнзилча 6 макон-лари яхши ҳрганилган. Кнзилчада бронзадан ва темирдан ясалган пичоқ ва ўроқлар, бронза идиш парчалари ҳамда уқ учлари, сопол урчўқлар, металл игна ва бигизлар, тош пичоқ, тош ёрручок, ва сопол идишлар топилган.
Илк темир даври оила жамоаси жамиятнинг. иқтисодий асоси бўлган, у уру.Р ерида хўжаликнн биргалнкда бошкқарган. Уй жамоасининг аъзолари катта патриархал окла, умумйй ту-.р-ар жойда ящаганлар (1қизилча 1, К,изилча 6) ва мол-мулкка .биргалнкда эгалик қилганлар.
Археологик топилмалар илк темир даврида Сурхондарёда (Бақтриянинг шимолий кпсми) архитектура ва қурилишқтех-никаси, ҳунармандчилик — металлчилик, кулолчилик, тукув-чилик ва тикувчилик ривожланганлигидан далолат беради. Деҳқончилик билан чорвачилик ҳам муқим аҳамиятга эга бўлган, қабилалар қуй ва эчки бокданлар, майда чорва билан қорамол, отлар ва туялар чорвачиликда мух,им роль ўйнаган.
Сурхондарёдаги яна бир неча истеқком ва мудофаа девор-лари билан уралган қишлоқлар илк темир даврига мансуб-дир. Улардан Кучуктепа, Талашкантепа, Бандихонтепа, Рози-муллатепа ва бошқалар археологилда яхши маълум.Кқашқадарё (Жанубий Сурдиёна) илк темир даврига ман-суб ёдгорликлардан Еркуррон, Даратепа, Узунқир, Беищутон-тепа ҳамда К,урронча дщқатга сазовордир. Хом ғиштдан ва пахсадан қурилган бинолар, металл қуроллар, зқунармандчи-лик буюмлари Сурдиёнада қадимий маданият юксак даражада бўлганлигини кўрсатади.Тошкент областида илк темир даври ёдгорликлари Бургу-лик маданиятига айланган. қадимги қабилалар асосан чорва­чилик ва девдончилик билан шуғулланган. Турар л<ойлар ярим ертулалардан иборат. Маданий қатламдан қўлда ишланган сопол идиш парчалари, бронза ўроқлар, уқ учлари ва тош қу-роллар топилди. Бургулик типидаги моддий манбалар Уратепа шахри атрофида жойлашган Нуртепада >ҳам топиб текширил-ган (қадимги қишлоқ харобасининг майдони 18 гектар келади, уй-жойлар ертулалардан иборат, милоддан аввалги V—IV аср-ларда Сурд ҳунармандчилиги таъскри асосида Нуртепада ку-лолчилик чархида ясалган сопол идишлар ҳам тарқалган). Милоддан аввалги VI асрнинг иккинчи ярмида (540—530— 522 йиллар давомида) Ўрта Осиё вилоятлари Ахмонийлар қукмронлиги остига тушиб кх>лади. Улар Ўрта Осиёда икки юз йилча қукмронлик қилганлар. Эрондаги қадимги Персепол шахридан бақтрияликлар, хоразмликлар, сугдлар ва саклар-нинг ўйиб ишланган расмлари топилган (Доро I ва Ксеркс подшолар сарой деворларидаги буртма расмларда турли халқларнинг хирож келтириши манзараси тасвирланган). Бу расмлар Ўрта Осиёда яшаган халқларнинг ўзига хос қурол-лари, кийим-бошлари ва қиёфасини курсатиб туради.
Ўрта Осиёнинг буйсундирилган вилоятларидан ва умуман. ҚЭДИМГИ Шарқ вилоятларидан Доро I даврида катта-катта ўлкалар барпо қилинган. Уларни алохқида қокимлар идора қилган (бу ҳокимларни қадимги форслар «хшатрапаван», грек-лар «сатрап» деб атаганлар). Ахмонийлар даврига онд Бехис-тун, Нақширустам ва Сузи ёзувларида Эрон подшолиги 24 сатрапликка бўлиб курсатилган. Масалан, Бехистун ёзувлари руйхатида Бакдрия 16, Сурдиёна 17-ўринда курсатилган. Персепол саройи деворига солинган буртма расмда Хоразм, Бак_-трия, Сурдиёна ва саклар вилоятидан хирож туловчилар шох-га турли хил идишлар, х_арбий қуроллар ёки от, туя ҳамда к_уй олиб келаётгани курсатилган. Сатрапликларнинг подшога ту-лайдиган солиқлари микдори Геродотнинг «Тарих» асарида ҳам келтирилади.
Милоддан авалги VI—IV асрларда Ўрта Осиёнинг турли вилоятларида Марок,анда, Бактро, Марв, Тўпроқдалъа каби катта-катта шаҳарлар, марказлар равнақ топган. Грек тарихчи-ларининг маълумотларига Караганда, Мароқанданинг узунлиги 11 километр келадиган ташқи девори ва қуррони бўлган. Кқлин ва мустақкам мудофаа деворлари билан Ерк_уррон, Узунқир, Кўзалиқир ва К,изилтепа ҳам уралган бўлган. Ўрта Осиё ша-х_арларида архитектура, қурилиш, ҳунармандчилик ва савдо юк-сак даражада ривожланган.
Хоразмда милоддан аввалги VI—V асрларга мансуб катта-катта сурориш иншоотларининг излари топиб текширилган. Археологлар бу иншоотлар Ахмонийлардан ҳам олдинги дав-лат террнториясида қурилган бўлиши мумкин ва бу давлатга Хо­разм, Сурдиёна, Парфия ерлари кирган, деб фараз қиладилар (асосий фикр: давлат ташкилоти булмаса, бундай катта ва узунканалларни қазиб ва сақлаб булмасди). К,уйи Мурғобда (Мар-риёна) милоддан аввалги VIII—VI асрга оид Гуниёб ва Гатио-қар сурориш каналлари текширилган. Уларнинг узунлиги 30— 55 км. Ушбу маълумотлар ҳам қадимги жамоачилар томонидан роят катта ер ишлари бажарилганлигидан далолат беради.
Ўрта Осиё милоддан аввалги VI—IV асрларга оид моддий маданият ёдгорликларига нихоятда бойдир. Ўлкада кенг кулам-да олиб борилган археологик тадқиқотлар натижасида қадимий маданият ўчоқлари ҳисобланган Қуйи Мурғоб, Тажан, Зарафшон, 1қашқадарё ва Сурхондарё воҳаларида, Хоразм, Фаргона ва То-жикистон водийларида темир даврига оид жуда кўп ёдгорлик-лар борлиги маълум булди. айниқсз Елкантепа, Ёзтепа, Афра- -сиёб, Кўзалиқир, Дингилжа, Элатонтепа, 1қалаимир, Ерқурғон, Даратепа, К,изилтепа харобалари шу даврга мансуб ёдгорлик-лардир.
1қалаимир ва Даратепада милоддан аввалги VI—IV асрлар­га оид ришт ва пахсадан қурилган уй-жойлар қазиб очилган. Бу уйларда катта патриархал сила аъзолари яшаган. Кқурилиш ва ҳунармандчилик анча ривож топган. Даратепада турар жойга оид хоналарда девор ичига ўрнатилган ва хоналарнинг марка-зий қисмида сандал типидаги ўчоқлар бор. Даратепа атрофида Ҳозирги кунгача сақланиб қолган сурориш капали ва ариқнинг 1\уруқ узанлари ҳамда археологик қазишларда топилган кўпдан-кўп хумсимон идишлар, тош қуроллар ва бошқалар қадим-ги аҳолшшнг хўжалиги ва маданиятини ҳрганиш имконини берди.
Археологик текширишлар натижасида топилган милоддан аввалги VI—IV асрларга мансуб моддий манбалар х_унарманд-чилик тарихини ҳрганишда катта ах4амиятга эгадир. Бактрия, Сурдиёна, Хоразм ва Марриёна тупрогида кулолчилик ва ме-таллчилик устахоналарининг қолдиқлари айрим районларда қа-зиб очилган. Бу ёдгорликлардан сопол идишлар, бронзадан ва темирдан ишланган буюмлар, тош қуроллар топилди. Металл буюмлар бу даврда яшаган ҳунармзндлар металлчилик техни-касини юксак даражада ривожлантирганидан дарак беради. Ми­лоддан аввалги VI—IV асрларда заргарлик, тўқимачилик ва ти-кувчилик кенг ривож топган. Ўрта Осиё халқлари хаётида кат­та ижтимоий: хўжалик ва маданий узгаришлар содир бўлган.
Ўрта Осиёда энг қадимги давлатларнинг вужудга келиши жуда муҳим масаладир. Бу иасалани ҳрганишда археологик ва ёзма манбалар кўп жих_атдан ёрдам беради. Синфларнинг пайдо бўлиши ва қулдорлик тузуми вужудга келишини ёритиб бера-диган асосий ёзма манба Авесто ва антик дунё авторлари қол-дирган маълумотлардир.
Ктесийнинг «Персика» асарида Қадимги Бақтрия давлати ҳақида бир қанча (жуда кўп истехкомлар ва қалъалар турли-сида, областнинг аҳолиси анча кўп бўлганлиги ҳакида, Оссурия подшоси Нин ва Бақтрия ҳокими Зардушт-Зороастр урушлари ҳақида ва бошқалар) маълумотлар келтирилган.
Кейинги йилларда Бақтрия тупрогида утказилган археологик казишлар натижасида топилган дастлабки шахқарлар ва к,алъа-лар харобалари ҳамда моддий манбалар узок, ўтмиш тарихий ,воқеаларидан далолат беради. Милоддан аввалги VII—VI аср­ларда Бақтрияда маданият, савдо юксак даражада ривожланган. Ишлаб чиқарувчи кучларнинг ўсиши хусусий мулкчиликни ва айирбошлашни келтириб чиқарган, хом ашё ва ҳунармандчилик буюмлари савдо объектига айланган. Бақтрия еридаги Бадах-шонда к,азиб чиқарилган ложувард Эрон ва Месопотамия мам-лакатларига олиб борилган. Бақтрия ва Эрондан олтин, қурро-шин х_амда қалайи Оссурияга олиб борилган бўлиш ҳам мумкин. Ахмонийлар даврининг мих ёзувлари Ўрта Осиёдан Эронга ол­тин, феруза, ложувард, от ва туялар кўплаб олиб борилганли-гидан хабар беради. Савдо-сотиқ ривожланиши асосида мада-ний муносабатлар тез тараққий этадп.
Археологик манбалар Кқадииги Бақтрияда дастлабки шаҳар-лар вужудга келиши ва ривожланиши жараёнини аниқлаш им­конини беради. Ктесийнинг таъкидлашича, Бақтриянинг мар-кази Бактро шаҳри бўлган (ҳозирги Балх). Бактро қалин ва мустаҳкам мудофаа деворлари билан уралган бўлган. Бактрия-нинг бошқа марказлари асрлар давомида харобаларга айланиб, ер остида қолиб кетган. Юқорида айтиб утилган К,изилтепа, Олтиндилёр ва Бандихонтепа шу марказлар жумласидандир. Бу марказлар асосан айрим областларда ҳарбий аҳамиятга, ҳунар­мандчилик ва савдо-сотик аҳамиятига эга бўлган.
Ўрта Осиёнинг илк темир даври. тарихини аниқлашга совет олимлари В. В. Струве, С. П. толстое, М. М. Дьяконов, В. М. Массой, И. М. Дьяконов, Б. Р. Рофуров, Б. А. Литвинский, А. А. Аскаров, В. И. Сарианиди муваффақ булдилар. Олимлар фик-рича, милоддан аввалги IX—VIII асрларда (Бақтрия подшоли-гидан олдинги давр) Ўрта Осиё жанубида Шарқий зроний каби-лаларнинг сиёсий бирлашмаси таркиб топган. Бу бирлашма қарбий аҳампятга эга бўлиб, Авестода «Арёшайёна» ёки «Арё-намвайжо» номи билан машҳурдир. Айрим тадқикотчилар илк темир асрнга ўтиш даврида Ўрта Осиё тупрогида йирик давлат бирлашмалари бўлмаган, лекин дастлабки кичик давлатлар пайдо бўлган, деб фараз қиладилар (Мурғоб этагида Моуру-Маргиёна). Улар Ахмонийлардан олдинги даврда қадимги Хо-размда кучли қулдорлик давлати ҳам вужудга келган, деб ай-тиш мумкин дейдилар.
Ўрта Осиё дастлабки давлатлари тараккиётининг янги иж­тимоий ва шугисодий боскичи милоддан аввалги VI—IV асрлар-даги Ахмонийлар сиёсати билан борлик_дир. Милоддан аввалги 330 пилда Македониялик Искандар Эрон подшоси Доро Пққу-шинларини тор-мор қилади. Милоддан аввалги 329—327 йил­ларда Парфия ва Марриёна, Бақтрия ва Сурдиёна Искандар хукмронлиги остига тушиб, Хоразм, Фарғона ва Сирдарёнинг шимолий районларк мустакил бўлиб к,олади. Македониялик Ис­кандар Салавка давлатини, Ўрта Осиё тарихида. қадимги дуне антик ёки эллинистик даврни вужудга келтиради. Милоддав аввалги III асрнинг ўрталарида Парфия билан Бақтрия Салав-ка давлатидан ажралиб чиқиб, Бақтрия ерларида Грек-Бақтрия давлати ташкил топган.
Антик (эллинистик) даврда Ўрта Осиё халк_ларининг икл'И-содий, сиёсий ва маданий хаётида катта узгаришлар руй берган1. Ўлка вилоятлари Кқадимги Шарқ ва Греқия, Македония давлат-лари билан кенг маданий ва савдо-сотик, алокаларида бўлган. Ўрта Осиёда хайкалтарошлик, заргарлик, кулолчилик ва боииқа ҳунармандчилик мактаблари вужудга келади, муҳим санъат ва маданият ёдгорликлари кузга кўринарли ўринни эгаллайди.
хулоса
Олий укқув юртларининг тарих факультетларида таълим ола-ётган студентлардан бир қанчаси укишни тамомлагач, Ўрта Осиё республикаларида ишлайдилар. Шунинг учун ҳам булажак мактаб уқитувчилари уз ўлкалари тарихи бўйича кенг билим-ларга эга бўлишлари, моддий ва маданий ёдгорликларни, ар-хеологик обидаларни пухта билишлари керақ
Кейинги вақтларда янги ерлар узлаштирилиши муносабати билан Ўрта Осиёдаги кўп археологик ёдгорликларни сақлаб қо-лиш тобора кескин муаммога айланиб бормоқда. Ўлканинг тор-лик районларидаги Зараутсой, Соймалитош, Биронсой, Сармиш- ... сой каби қоятош ёдгорликлари бузилиб кетмокда. Шунинг учун булажак тарих уқитувчилари ёдгорликка «биринчи ёрдам» кур-сата билишлари лозим. Бунинг учун улар аҳоли орасида ёдгор-ликлар аҳамиятини мунтазам равишда тушунтириб боришлари ва зарур бўлганда ёдгорликларни саклаш ҳақидаги қонунларни татбиқ гқила билишлари керақ
Археология фани вазифаларини ҳрганишда студентлар «мод­дий манбалар», «археология ёдгорликлари», «маданий қатлам», «моддий маданият» терминларига алохқида зътибор беришлари
лозим.
Ўрта Осиёда асосий қурилиш материали қадим замонларда пахса ва хом ришт бўлганлигидан маконлар, қишлоқлар ва шаҳарлар асрлар давомида турли ходисаларга учраб, тепалик-ларга айланиб қолган. Уларыинг номлари географик, тарихий ва • зқоказо маъноларни билдиради (Шоштепа, 1қаландартепа, Аф-росиёб, Даратепа, Окдепа ва бошқалар).
- Моддий манбалар маданий қатламларда сақланади. Асрлар давомида ривожланган уй-жой иншоотларида маданий қатлам-лар қалинлиги баъзан бир қанча метрларни ташкил этади. Ин-сонлар яшаган турар жойларнинг ҳаммасида маданий қатлам-лар ҳосил бўлган. Кишилар бир манзилда канча узоқ яшаган бўлса, қатлам ҳам шунча қалин бўлади. Худди шу қатлам қазиб ҳрганилади. Бу кўп каватли ёдгорлик хисобланади.
Археологлар тарихий даврларни аниқлаш учун маданий
•қатламнинг стратиграфиясипи (тузилишини) ҳрганадилар. На-тижада текширилаётган ёдгорликнинг пайдо бўлиши, қанча вақт қаёт кечиргани — хронологияси апикланади.
Моддий-тарихий манбалариииг кўпи ерда, археологик ёд-горликлар маданий қатламларда сақланмоқда. Моддий ман­балар ёзма манбалардан кўра кўп марта қадимийроқдир. Тарих-нинг ўлкан қисмини моддий археологик топилмалар орқалигини ҳрганиш мумкин.
Демак, археология кишилик ўтмишини ҳрганувчи фандир. Бу фан ўтмишдаги тарихий жараёнларни Ҳрганишни мақсад қи-либ қуйган. Бу жараёнлар ижтимоий, иқтисодий ва маданийвоқеалардан иборатдир. Археология ибтидоий даврнигина эмас,, балки кқулдорлик ва феодализм даврларини ҳам ҳрганади.
Ушбу қулланмада Ўрта Осиёдаги тош даври, бронза ва илк темир асри моддий маданиятига ҳамда археология ёдгорликла-> рига умумий ҳарактеристика берилган. :
АДАБИЁТЛАР
Алписбаев X. А. Памятники нижнего палеолита Южного Казахстана* Алма-Ата, 1979.
Археологлар хикоя килади. Тошкент, 1974. / Аминжонов М. Е. Кадимий ёдгорликлар қиссаси. Тошкент, 1968. Аскаров А. Бухоронннг ибтидоий давр тарнхидан лавхалар. Тошкенту 1973.
Аскаров А. Древнеземледельческая культура эпохи бронзы юга Узбе­кистана. Тошкент, 1977.
Аскаров А., Альбаум Л. И. Поселение Кучуктепа. Ташкент, 1979. Аскаров А. Развитие археологической науки в Узбекистане. «Обществен­ные науки в Узбекистане», 1972, 11—12.
Борисовский П. И. Возникновение человеческого общества. Палеолит Африки. Л., 1977.
Виноградов А. В. Неолитические памятники Хорезма. Материалы Хо­резмской археолого-этнографической экспедиқии. Вып. 8., М., 1962. ' :
Вишневская О. А. Культура сакских племён низовьев Сырдарьи в'. VII—'' V вв. до н. э. М., 1973. ' ' •• <
Гулямов Я. Г., Исламов У., Аскаров А. Первобытная культура воз­никновение орошаемого земледелия в низовьях Заравшана. Ташкент,-, 1966. Руломов Я. Р Хоразмнинг сурорилиш тарихи. Тошкент, 1959. ;' ' Древнейшие государства Кавказа и Средней Азии. Археология СССР. М., 1985. /:
Дандамаев М. А. Политическая история ахеменидской державы. М., 1985.
Дьяконов И. М. Восточный Иран до Кира.— В кн: История иранского государства. М., 1971.
Заднепровский Ю. А. Древнеземледельческая культура Ферганы. МИА, 118. М—Л., 1968.
Исамиддинов М. X., Сулейманов Р. X. Еркҳрган. Ташкент, 1984. Исламов У. Пещера Мачай. Ташкент, 1975.
Исламов У. И., Тимофеев В. И. Культура каменного века Қентральной Ферганы. Ташкент, 1986
Итина М. А. История степенных племён Южного Приаралья. М., 1977. Жабборов И. М. Кухна харобалар сири. Тошкент, 1968. Касымов М. Р. Многослойная палеолитическая стоянка Кульбулак в Узбекистане. МИА, 185, М., 1972. ; Кабиров Ж- Сармишсойнинг қоя тошларидаги расмлар. Тошкент, 1976. Кабиров Дж. Древнейшая наскальная живопись Зараутсая. Новосибирск, 1976.
Кузьмина Е. Е. Металлические изделия энеолита и бронзового века Средней Азии. САИ, вып. В—4, М., 1966.
Лунин Б. В. Из истории русского востоковедения и археологии в Тур­кестане. Ташкент, 1958.
Литвинский Б. А. Древний среднеазиатский город (местные традиқии и иноземные модели) в кн.: Древний Востоқ Города и торговля. Ереван, 1973. Литвинский Б. А., Пьянков И. В. Военное дело у народов Средней Азии VI—IV вв. до н. э.—Вестник древней истории, 1966, №3. •'•.' ,'
158 . . •,
Мандельштам А. М. Памятники эпохи бронзы в Южном Таджикистане. МИА., 145., М—Л., 1968.
Мирсаатов Т. М. Древние шахты Учтута. Ташкент, 1973. Массой В. М. Древнеземледельческая культура Маргианы. МИА, 73, М—Л., 1959.
Массой В. М. Поселение"Джейтун. Л., 1971. Массой В. М. Алтындепе. Тр. ЮТАКЭ, т. XVIII, Л., 191. Массой В. М. Средняя Азия и Древний Востоқ М.—Л., 1964. Окладников А. П. Исследование мустьерской стоянки и погребения не­андертальқа в гроте Тешик-Таш. Южный Узбекистан. Палеолитический че­ловеқ М., 1949.
Ранов В. А. Каменный век Таджикистана. Душанбе, 1965. Ранов В. А., Несмеянов С. А. Палеолит и стратиграфия Антропогена Средней Азии. Душанбе., 1973.
Сагдуллаев А С. Усадьбы древней Бактерии. Ташкент, 1987. Сагдуллаев А. С. Заметки о раннем железном веке Средней Азии.— Советская археология, 1982, № 2.
Сарианиди В. И. Энеолитическое поселение Геоксюр. Тр. ЮТАКЭ, т. X, Дшхабад, 1960.
-, Сарианиди В. И. Древние земледельқы Афганистана. М., 1977.
Средняя Азия в эпоху камня и бронзы. М—Л., 1969.
Струве В. В. Датировка Бехистунскон надписи.— Вестчик древней ис­тории, 1952, № 1.
Сулейманов Р. X. Статистическое изучение культуры грота Оби-Рах-
... йат. Ташкент, 1972.
Толстое С. П. Древний Хорезм. М., 1948.
Толстое С. П. По древним дельтам Окса и Яксарта. М., 1962.
Толстое С. П. К,аДимги Хоразм маданиятини излаб. Тошкент, 1964.
-. Ташкенбаев Н. X., Сулейманов Р. X. Культура древне-каменного века долины Заравшада. Ташкент, 1980.
Ўрта Осиё археологияси. Методик курсатма. Тошкент. 1984.
Усманова 3. И. Эрк Кала. Тр. ЮТАКЭ., т. XII, Ашхабад, 1963.
Хлопин И. Н. Историческая география южных областей Средней Азии (античность и раннее средневековье). Ашхабад, 1983. Энолит СССР. Ар­хеология СССР. М., 1982.
Download 2,01 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish