Urganch dalvat universiteti Filologiya fakulteti 201-guruh talabasi Saparbayeva Asalaning “Navoiyshunoslik”fanidan “Lison ut-tayr”dostonining boblar bo‘yicha tavsifi”mavzusida tayyorlagan taqdimoti

Bu manzara bizni Attorning mavhum obrazlariga qaraganda, mutlaqo boshqa tafakkur olamiga olib kiradi. Navoiy ramziy hikoyaga ma’lum realistik talablar bilan yondashadi. Qushlarning harakatlari asoslanishi kerak – shoir nasl-nasabga qarab, martabali bo’lishning juda o’rinli sababini topadi va to’ralarning, ehtimol, o’zi ko’p marta kuzatgan, o’zaro talashish voqeasini tasvirlaydi.

Bu manzara bizni Attorning mavhum obrazlariga qaraganda, mutlaqo boshqa tafakkur olamiga olib kiradi. Navoiy ramziy hikoyaga ma’lum realistik talablar bilan yondashadi. Qushlarning harakatlari asoslanishi kerak – shoir nasl-nasabga qarab, martabali bo’lishning juda o’rinli sababini topadi va to’ralarning, ehtimol, o’zi ko’p marta kuzatgan, o’zaro talashish voqeasini tasvirlaydi.

Navoiy dostonining 14-18-boblari Hudhudning qushlar bilan Simurg’ haqidagi suhbatiga va uni topish bilan bog’liq savol izohlariga bag’ishlangan. Birinchi uch bob Attorning tegishli bir parchasi mazmunini beradi, chunki forsiy asliyatdan farqli o’laroq, Navoiy qushlarni g’alati shoh va uning xususiyatlari haqida ikki martadan savol berishga majburlaydi. Hudhud Simurg’ni tasvirlash mumkin emasligini aytadi. U haqda faqat shuni aytish mumkinki, uning zoti bitta, sifatlari ko’p, deydi:

• Oni a’zongizda qon yanglig’ biling,
• Jism ihyosida jon yanglig’biling.

“Mantiq ut-tayr” da hudhud qushlarga dunyo Simurg’ning mavjudligini qayerdan bilib olganligini tushuntiradi. Kechasi Xitoy ustidan uchib o’tayotganda uning bir pati uzilib yerga tushadi va o’z shu’lasi bilan butun mamlakatni yoritadi. 

Bu bob Attorda juda qisqa bo’lsa, Navoiy uni batafsil bayon qiladi va shu asosda Xitoyni ham ta’riflab o’tadi. Biroq bu ta’rif mustahkam real asosga ega emas va batamom fors poeziyasi yaratgan adabiy an’anaga tayanadi. Masalan, Semurg’ patidan Xitoy “Moniy ustaxonasi”ga o’xshab qoladi. Moniy esa musulmon mualliflarining odatdagi qarashlariga ko’ra, yetuk musavvirdir.

• Bu bob Attorda juda qisqa bo’lsa, Navoiy uni batafsil bayon qiladi va shu asosda Xitoyni ham ta’riflab o’tadi. Biroq bu ta’rif mustahkam real asosga ega emas va batamom fors poeziyasi yaratgan adabiy an’anaga tayanadi. Masalan, Semurg’ patidan Xitoy “Moniy ustaxonasi”ga o’xshab qoladi. Moniy esa musulmon mualliflarining odatdagi qarashlariga ko’ra, yetuk musavvirdir.
• 18-bobda qushlar jo’nashga qaror qiladilar va Hudhuddan o’zlariga yo’lboshlovchi bo’lishni so’raydilar. Safarning qisqacha umumiy tavsifini bergandan keyin Hudhud 19-bobda quyidagi tartibda sanab o’tilgan qushlarga maslahat so’rab murojaat qiladi:
• 1)musicha; 2)tovus; 3)bulbul; 4)qumri; 5)kaklik;6)tazarv; 7)durroj; 8)kabutar;9)shohboz; 10)shunqor. Bu ro’yxat, umuman olganda, Attorda hikoyani boshlab bergan ro’yxatga mos va, shubhasiz, dostonda tegishli ko’rinish istagi natijasida paydo bo’lgan. Tan olish kerakki, bu murojaatning kiritilishi real voqelik nuqtai nazaridan juda o’rinli. Bu yerda u voqea mantig’iga to’g’ri keladi va dostonning epik bayonini buzmaydi.