Mavhum ma'noli tushunchalar haqida Mavhum fikrlash nima Abstraksiya turlari

Boshlang'ich sinfda mavhum ma'noli tushunchalar
Reja

1. 
   Mavhum ma'noli tushunchalar haqida
   
2. 
   Mavhum fikrlash nima
   
3. 
   Abstraksiya turlari
   

XXI asrning soʻngi yillarida mamalakatimiz tamomila yangi jamiyat, yangi turmush va yangi hayotni boshlab yubordi. Mustaqillik deb atalmish ijtimoiy adolat sari intilishning natijasi yurtimizda qaror topdi. Bu rivojlanish nafaqat fan-texnika sohasida balki, ta‘lim sohasiga ham oʻz ta‘sirini koʻrsatdi. Bunday oʻzgarishlarni ta‘limning barcha jabhalarida koʻrishimiz mumkin. Kichik yoshdanoq oʻquvchilarning ogʻzaki va yozma nutqini rivojlantirish muhim va dolzarb vazifalardan hisoblanadi. Maqsadga erishish uchun oʻquvchilarni mustaqil fikrlashga oʻrgatish alohida oʻrin tutadi. Maktabda oʻquvchilar ogʻzaki va yozma nutqini rivojlantirish elementar oʻqish va yozishga oʻrgatishdan boshlanadi.‖Alifbe‖ga asoslangan holda qisqa vaqt ichida oʻquvchilar oʻqish va yozishga oʻrgatiladi, ya‘ni oʻqish va yozish koʻnikmalarini egallaydilar. Ma‘lumki savod oʻrgatish davrida oʻquvchilar bilan kundalik ishlar, rasmlar rangi, predmetlar nomi, mavzular yuzasidan ogʻzaki savol javoblar oʻtkaziladi. Masalan: Hozir qaysi fasl? Faslning qaysi oyi? Bugun ob havo qanday? Darsda kimlar yoʻq? Yoki: Mantiqiy mashqlar ishlash bilan bogʻliq holda; Oilangizda kimlar yashaydi? Doʻstlaringiz bormi, ular kimlar? Mavzular bilan bogʻliq holda, ―Vatan‖ mavzusida: Vatanimiz qayer? Vatanimizning poytaxti qaysi shahar? Yana qaysi katta shaharlarni bilasiz?Bizning shahrimiz qayer? 76 tovushi va O o harfi bilan tushuntirishda: Bizga eng yaqin inson kim? (ona ) Onangizni ismi nima?(bolani oʻylashga majbur qiladi). Birinchi sinfning ikkinchi yarim yilligida mashq ishlash paytida gapda qaysi soʻzlar kim? soʻrogʻiga javob boʻladi, soʻzda nechta unli bor? Nechta undosh bor? Nechta boʻgʻinga boʻlinadi? kabi savollarga javob olinadi. Savod oʻrgatish davrida oʻqish va yozish harakatini maqsadga muvofiq ravishda bajara olish oʻqish va yozish koʻnikmasi deyiladi. Mana shu koʻnikmalarni rivojlantirish jarayonida mavhum harakatlar, mavhum belgilar, xayoliy otlar, fantastik obrazlar yordamga keladi. Masalan, ulardan birini koʻrib oʻtish mumkin: oddiy kichik yoshdagi bolaga yozish malakasini oʻrgatishda ham avvalo havodagi nomalum yoki biror harfning hayoliy belgilarini tassavurga keltirishimiz va uni hayolon tassavur kilishimizdan boshlaymiz va sekin-asta uni roʻyobga chiqaramiz. Bulardan tashqari bizga ma‘lumki soʻz tilning asosiy birligidir. Soʻz va soʻz birikmasi aniq narsalarni, mavhum tushunchalarni, hissiyotni ifodalaydi. Tilda mavjud boʻlgan barcha soʻz va iboralarning yigʻindisi lugʻat tarkibi yoki leksika deyiladi. Leksikologiya oʻzbek tilining lugʻat tarkibini oʻrganadigan boʻlimidir. Hozirgi oʻzbek adabiy tili ulkan lugʻat boyligiga egadir. Besh jildlik ―Oʻzbek tilining izohli lugʻati‖ da 80 000 dan ortiq soʻz va soʻz birikmasi berilgan boʻlib, ularning bir qismini mavhum ma‘noli soʻzlar tashkil etadi. Berilgan bu mavhum soʻzlar bir necha turlarni tashkil etib, ularni quyidagi gruppalarga boʻlib oʻrganish mumkin: 1.birgalikni (doʻstlik, oʻrtoklik, sinfdoshlik, hamkorlik) tabiat va ijtimoiy hodisalarni (shamol, boʻron, oʻtirish, majlis) jisman obrazsiz predmet ma‘nolarini (orzu, koʻngil) turli his-tuygʻu va kayfiyatni (sezgi, muhabbat, gʻazab, nafrat) shaxs va predmetlarga xos belgi xususiyatni, xarakterni (yaxshilik, yomonlik, pishiqlik, qurqmaslik) ma‘lum kasb-hunar sohasidagi vazifani (oʻqituvchilik, doktorlik, injenerlik) payt-mavhum ma‘nosini( tushlik, kechlik, kechalik) hayoliy narsalarni, mavhumlikni (xudo, farishta, jannat,yalmogʻiz) unvon darajani (generallik, doktorlik, admirallik) biror oqimga, ijtimoiy-siyosiy filosofik oqimga tegishlilikni (darvinizm, xizbutchilik, akromiylik) Boshlangʻich sinfda uchraydigan (doʻstlik, vatan, orzu, oʻrtoqlik, mehr, ma‟naviyat, ma‟rifat, idrok, botirlik, qoʻrqmaslik) mavhum tushunchalarni, oʻqish darsliklarga kiritilgan afsonaviy obrazlar (dev, alvasti, yalmogʻiz, doʻzax, jannat, farishtalar, parilar,) ni oʻquvchilarga tushuntirish bir qancha nozikliklarga ega va bu oʻqtiuvchidan bir qancha qushimcha mahoratlarni talab qiladi. Soʻzlarning ma‘nosini tushuntirish oʻquvchilar lugʻatini boyitadi, nutqini oʻstiradi. Soʻz ma‘nosini tushuntirish juda kam vaqt olishi va darsning asosiy mavzusidan oʻquvchilar diqqatini chalgʻitmasligi kerak. Buning uchun oʻqtiuvchi har bir darsga tayyorlanish jarayonida ma‘nosi tushuntirilishi lozim boʻlgan soʻzlarni, uni tushuntirilishining eng qulay usullarini va darsning qaysi oʻrnida tushuntirishni belgilab olishi zarur. Oʻqish kitoblaridagi matnlarda birinchi marta uchragan, bolalar ma‘nosini bilmaydigan ayrim soʻzlar matnni oʻqishdan oldin tushuntiriladi. Agar biror soʻzni ma‘nosi matnnni oʻqish jarayonida tushuntirish lozim boʻlib qolsa, soʻz ma‘nosini tushuntirish oʻquvchilarni asosiy matndan chalgʻitmagan holda tushuntirilishi talab qilinadi. Mavhum ma‘noli obrazlarni tushuntirishda, oʻsha ertak qahramonlarining qilgan ishlari tahlil qilish yoʻli bilan tushuntiriladi va matn oxirida ijobiy va salbiy qahramonlarga ajratiladi va xulosa chiqariladi. Xulosa qilib aytganda, boshlangʻich sinflarda mavhum ma‘noli tushunchalarni, obrazsiz predmetlarni oʻrganish, ularning ma‘nolarini oʻrganish oʻquvchilar lugʻatini boyitadi, nutqini rivojlantiradi.
Mavhum fikrlash - bu nima. Shakllari, turlari, rivojlanishi
Siz mavhum, keng fikr yuritishingiz kerak. Bu nima degani? Tushunarsiz. Eslatmada sayt oddiy tilda mavhum fikrlash nima ekanligini ko'rib chiqadi.
Konkret fikrlash bir ma'noga ega. Misol: Vasya, agar siz bu g'ishtni chetidan olib tashlamasangiz, Andryuxa uni tirsagi bilan uradi va biz o'sha erdagi mashinalarni urib yuboramiz.
Abstrakt fikrlash- noaniq, noaniq. Misol: boshingizga g'isht tushganidan o'lish mumkin, g'isht og'ir va beparvolik tufayli har kuni o'ldiriladi.
Mavhum tafakkur mahsuli umumlashmalardan kelib chiqadigan xulosalardir. Ortiqcha ma'lumotlar kesiladi. Bu vaziyatni miya tahlil qilish jarayonini tezlashtiradi.
Mavhum fikrlash bilan:

• 
  Inson turli hodisalar, hodisalar va narsalarning umumiy xususiyatlarini mantiqiy zanjirda bog'lashga harakat qiladi;
  
• 
  Fikrlash jarayoni inson ega bo'lgan bilim miqdori bilan chegaralanadi. Bu "ichki dialog".
  

Olingan ma'lumotlarni qayta ishlash orqali inson yangi bilimlarni shakllantiradi va uni xotirasida mustahkamlaydi. Mavhum fikrlash jarayonida shaxs vositalardan: tushunchalar, baholash mezonlari, umumlashtirishlar, tahlillar, axborotlar, bilimlardan foydalanadi.
Mavhum fikrlash vositalari sabab va natija munosabatlarini o'rnatishga yordam beradi. Mavhum fikrlash bir-biriga bog'liq bo'lmagan narsalar va hodisalar o'rtasidagi yozishmalarni topishga imkon beradi.
Mavhum fikrlashning o'ziga xos xususiyati - bu konventsiyalardan va tafsilotlardan ajratish, vaziyatni naqd pulda baholash qobiliyati.
Agar siz mavhum fikrlashni rivojlantirmasangiz, siz ahmoqsiz!
Nima uchun kichik narsalarni belgilab, agar u ishlamasa, generalga e'tibor bermaslik kerak? Yuqori intellektga ega odamlar mavhum fikrlashga ega, mavhum fikrlash tufayli atrofdagi dunyoni idrok etish ufqi kengayadi. U hukmlar, xulosalar va xulosalar doirasini kengaytiradi.
Hamma bilishi kerak bo'lgan 6 turdagi abstraksiya
Mavhum tafakkur xayol bilan chambarchas bog'liq. Ularning kelib chiqishi hissiy bilishdir. Psixologiyada abstraksiya turlarining turli tasniflari mavjud. Ularning barchasi 2 jarayonga asoslangan: chalg'itish va to'ldirish. Abstraktlar mavjud:

1. 
   Izolyatsiya qiluvchi yoki analitik. Ob'ektlarning xususiyatlarini tuzatish. Masalan, "issiqlik sig'imi", "namlikka chidamlilik", "to'g'ri" va boshqalar;
   
2. 
   Umumlashtirish. Ob'ektlarning umumiy xususiyatlarini shakllantirish. Misol: "nordon", "yashil", "qattiq" va boshqalar;
   
3. 
   Konstruktivizm. Muammolarni hal qilishning haqiqiy usullarini ishlab chiqadi;
   
4. 
   Ideallashtirish. Ob'ektlarning qadr-qimmatini oshirib yuborish: "mutlaqo toza suv", "ideal raqam" va boshqalar;
   
5. 
   Haqiqiy - cheksiz. Har qanday narsani tuzatish imkoniyatini yo'q qiladi;
   
6. 
   Ibtidoiy hissiy. Fikrlash jarayonida ular diqqatni ba'zi his-tuyg'ulardan chalg'itadi va boshqa his-tuyg'ularga qaratadi.
   

Abstrakt fikrlash shakllari
Mavhum fikrlash shakllarining umumiy tasnifidan kamida 3 tasini ajratib ko'rsatish mumkin:

1. 
   Tushuncha: ob'ektlar, hodisalar yoki hodisalarning ular uchun eng muhimi sifatida tavsiflanishi mumkin bo'lgan umumiy belgilari va xususiyatlarini aks ettiradi. Tushunchalar ilmiy va kundalik tushunchalarga bo'linadi. Birinchisi bilim asosida, ikkinchisi - shaxsiy tajriba asosida shakllanadi;
   
2. 
   Hukm. Ularning 2 shakli bor - inkor etish va tasdiqlash. Hukmlarning tarkibiy qismlari sub'ekt va predikatdir (uning tasdiqlanishi yoki inkori). Hukmlar umumiy, birlik yoki xususiy bo'lishi mumkin;
   
3. 
   Xulosa. Ushbu fikrlash shakli hukm tahlilining mahsulidir. Uning asosida xulosa chiqariladi, bu yangi bilimdir.
   

Abstrakt mantiqiy fikrlashning amaliy misollari
Har bir insonning hayotida siz mavhum fikrlashning ko'plab misollarini topishingiz mumkin. Ularning barchasi muayyan muammoni hal qilishda g'ayrioddiy yondashuvni ko'rsatadi. Mavhum fikrlashning yorqin tasviri - bu Vinni Puh shardagi "noto'g'ri" asalarilarning bo'shlig'idan asal olishga harakat qilganiga misoldir. Mavhum tafakkur misollarini nafaqat ertak qahramonlari hayotida uchratish mumkin.
Mavhum fikrlash misoli. Raqamlar
Qog'ozdagi matematik hisoblar yordamida tasvirlangan turli raqamlar va belgilar. Qog'oz va qalamsiz odamning boshida hisob-kitoblar qanday amalga oshiriladi? Hisob-kitoblarning natijasi tasvirlar bilan o'ynashdan kelib chiqadi. Ko'p odamlar hatto bosqichma-bosqich hisob-kitoblarning rasmini tasavvur qilishga urinmaydilar.
Mavhum fikrlash misoli №2. Hayotni rejalashtirish
Inson hayotining bu elementi doimo fantaziya elementlarini o'z ichiga oladi. Misol uchun, kimdir lotereya chiptasini sotib oldi va hatto o'yin boshlanishidan oldin olinmagan yutuqni sarflashni rejalashtirmoqda.
Abstrakt fikrlash misoli №3. Ideallashtirish
Erkaklar va ayollar o'z sheriklariga ularda bo'lmagan (va hech qachon bo'lmagan) fazilatlarni berishadi. U tomonidan ixtiro qilingan ideal obraz ularning ongida butun umr yashay oladi.
Bolalarda mavhum fikrlashni rivojlantirish
Bolalarda mavhum fikrlashni rivojlantirish uchun maxsus dasturlar mavjud. Ota-onalar uchun ular haqida bilish foydalidir. Bola rivojlanishi bo'yicha mashg'ulotlarni o'tkazishni juda boshlash kerak erta yosh... Buning uchun ularni tasavvurni, mantiqiy fikrlashni rivojlantiruvchi turli mashqlarni bajarishga taklif qilishlari kerak.
Erta bolalikni rivojlantirish faoliyati oddiy ko'rinishi mumkin. Ular orasida: rasm chizish, harflar bilan kublarni so'zlarga katlama, ertak va hikoyalarni birgalikda ixtiro qilish. Aqlni rivojlantiruvchi o'yinlarni o'ynash juda foydali. Masalan, bolaga ob'ektlarni ko'rsatish va ular bilan bog'liq uyushmalar haqida gapirishni so'rash.
Erta yoshda bunday ko'nikmalarni o'zlashtirmagan bola kelajakda umumiy narsadan o'ziga xos narsani ajrata olmaydi. Mavhum fikrlashni rivojlantirish bolaga maktab o'quv dasturini tezda o'zlashtirishga imkon beradi.
Kattalardagi mavhum fikrlashni rivojlantirish
Kattalarda yangi narsalarni o'rganish bolalarnikiga qaraganda ancha qiyin bo'lishiga qaramay, o'z-o'zini rivojlantirish bilan shug'ullanish kerak. U ijodiy fikrlashni rivojlantiradi va fikrlash doirasini kengaytirishga yordam beradi. Buning uchun siz bir qator maxsus mashqlarni bajarishingiz kerak:

• 
  Tasavvuringizda turli his-tuyg'ularning tasvirlarini yaratishni o'rganing;
  
• 
  G'oyalarga vizual tasvirlarni berish;
  
• 
  Kitoblarni teskari o'qing;
  
• 
  Iloji boricha chizish.
  

Rivojlanish jarayoni kunlik va doimiy bo'lishi kerak. Darslar natijalari inson hayotini yaxshi tomonga o'zgartirishga yordam beradi.
Xulosa: mavhum tafakkur inson ijodining asosidir. Bu unga ruxsat etilganidan tashqariga chiqishga imkon beradi. Mavhum fikrlaydigan odamlar har doim cho'lda tuxumni toshga qovurish yoki ularni suvsiz qumda qaynatish usulini o'ylab topishlari mumkin, ular tovarlarni nostandart etkazib berish tufayli sotishni oshirishlari yoki yirtilgan mashinani almashtirishlari mumkin bo'ladi. yo'lda ayollar paypoqlari yoki taytlari bilan kamar.
Sayt jurnalining bosh muharriri. Men kontent sifati uchun javobgarman. 80-yillarning oxiridagi bola, nisbiy professional amalga oshirish tajribasi. U psixologiya, shaxsiy samaradorlik, moliya, motivatsiya va ba'zi klassikalarga oid 150 ga yaqin kitoblarni belkurak bilan chop etdi. Batafsil ma'lumot sahifada.
Uni yo'qotmang. Obuna bo'ling va pochtangizdagi maqolaga havolani oling.
Bizning dunyomiz hayratlanarli narsalarga to'la va u ko'pincha mantiq va oqilona aqlga zid keladigan o'z qonunlariga muvofiq mavjud. Faqat aniq bilim va ko'rsatmalar bilan ishlagan holda, biz hali o'rganilmagan va sir saqlaydigan ko'p narsalarni yo'qotishimiz mumkin. Va aynan odam o'ziga noma'lum narsa bilan aloqa qilganda, unda mavhum fikrlash faollashadi, bu unga mulohaza yuritish, qandaydir xulosalar chiqarish, taxminlar qilish imkonini beradi. Ushbu turdagi fikrlash juda muhim, ammo nima uchun bunday ekanligini va umuman nima ekanligini tushunish uchun uning tavsifi, shakllari va turlari, misollari va rivojlanish usullarini o'rganish kerak. Biz shunday qilamiz.
Eng yorqin mavhum mantiqiy fikrlash matematikada namoyon bo'ladi, u jismoniy tabiatda mavjud bo'lmagan hodisalarni tushuntiradi. Masalan, "4" raqami yo'q va odam shunchaki to'rtta bir xil birlikni anglatishini tushunadi. Xuddi shu raqam odamlar tomonidan ma'lum hodisalarni soddalashtirish uchun ixtiro qilingan. Rivojlanish va taraqqiyot bilan insoniyat mohiyatan mavjud bo'lmagan tushunchalarni qo'llashga majbur bo'ldi.
Yana bir yaxshi misol bor - inson tili. O'z-o'zidan tabiatda harflar, so'zlar va gaplar kabi leksik birliklar mavjud emas. Lekin odamlar alifboni va undan kelib chiqadigan hodisalarni o'z fikrlarini ifodalashni soddalashtirish va ularning uzatilishini osonlashtirish uchun yaratdilar. Buning yordamida bugungi kunda biz bir-birimiz bilan umumiy til topa olamiz, chunki har birimiz ma'lum bir so'z nimani anglatishini tushunamiz, harflarni taniy olamiz va jumlalar tuzamiz. Shuning uchun, darvoqe, mavhum tafakkur va nutq bir-biri bilan chambarchas bog'liqdir.
Bizga mavhum-mantiqiy fikrlash qandaydir noaniqlik, tushunarsizlik va noaniqlik mavjud bo'lgan vaziyatlarda va yana, intellektual boshoq paydo bo'lganda kerak. Abstraktsiyalarda fikr yuritish va biz atrofdagi haqiqatda nima borligini topa olamiz va uning ta'rifini qidiramiz.
Shunday qilib, biz mavhum (mavhum-mantiqiy) tafakkur insonga beradigan bir nechta foydali amaliy imkoniyatlarni ajratib ko'rsatishimiz mumkin:

• 
  sharoitlar doirasidan chalg'itish va alohida belgilarning ob'ekti yoki hodisasidan ajratish;
  
• 
  narsa va hodisalarni baholash va ularni taqqoslash;
  
• 
  narsa va hodisalarni umumlashtirish va konkretlashtirish;
  
• 
  umumiy va xususiy o'rtasidagi yozishmalarni topish;
  
• 
  bilimlarni tizimlashtirish va tasniflash;
  
• 
  muayyan vaziyatlar uchun zarur bo'lgan narsalarni olish va ortiqchasini kesib tashlash;
  
• 
  sodir bo'layotgan voqealarni tahlil qilish;
  
• 
  hodisalarning alohida komponentlarini izolyatsiya qilish;
  
• 
  turli xil ma'lumotlarni katta rasmga birlashtirish.
  

Ushbu fikrlash qobiliyatlarining har biri allaqachon har birimizda mavjud, ammo rivojlangan va turli darajada namoyon bo'ladi. Biroq, ular ko'proq amaliy foyda olish uchun muvaffaqiyatli takomillashtirilishi mumkin. Shuning uchun mavhum fikrlashni rivojlantirish juda muhimdir. Biroq, biz bu haqda tez orada gaplashamiz, ammo hozircha, mavhum fikrlashning mavhum turlari va shakllari haqida bir oz ko'proq to'xtalib o'tamiz. Ammo davom etishdan oldin biz mavhum fikrlash uchun qiziqarli video testdan o'tishni taklif qilamiz.
Abstraksiya turlari
Esingizda bo'lsa, mavhum mantiqiy fikrlash abstraktsiyalarni (aniq qonunlar birliklari) manipulyatsiya qilishni o'z ichiga oladi. Va mavhum tafakkur va uning mexanizmini tushunishga yaqinlashish uchun abstraktsiya turlari va ularning maqsadlari haqida gapirish kerak.

• 
  ajratuvchi mavhumlik - e'tibor qaratilayotgan hodisalarning tarkibiy qismlarini ajratib ko'rsatish imkonini beradi;
  
• 
  umumlashtiruvchi abstraksiya - individual xususiyatlarni kesib tashlagan holda, ma'lum bir hodisada umumiy xususiyatni ajratib ko'rsatishga imkon beradi;
  
• 
  konstruktivlashtirish - "loyqa" chegaralari bo'lgan hodisalarga aniqroq shakllar berishga imkon beradi;
  
• 
  abstraktsiyani ideallashtirish - hodisaning haqiqiy xususiyatlarini kamchiliklarni istisno qiladigan ideal shablon bilan almashtirishga imkon beradi;
  
• 
  haqiqiy cheksizlikning abstraktsiyasi - cheksiz to'plamlarni chekli deb belgilash imkonini beradi;
  
• 
  ibtidoiy hissiy mavhumlik - hodisaning ba'zi xususiyatlarini ajratib ko'rsatish va qolganlarini e'tiborsiz qoldirish imkonini beradi.
  

Bundan tashqari, mavhumliklar ham maqsad bo'yicha bo'linadi:

• 
  formal abstraktsiyalar tashqi ko'rinishlarga asoslangan hodisalarni ko'rib chiqish uchun zarur, bu hodisalarsiz mavjud emas;
  
• 
  mazmunli abstraktsiyalar ushbu hodisalardan tashqarida - avtonom tarzda mavjud bo'lishi mumkin bo'lgan hodisalardan xususiyatlarni ajratish uchun zarurdir.
  

Har xil turdagi abstraktsiyalar bilan ishlash (va ular beradigan imkoniyatlar tufayli) biz atrofimizdagi dunyodan tabiiy sezgilar yordamida tanib bo'lmaydigan narsalarni "tanlashimiz" mumkin.
Barcha hodisalarning umumiy qonuniyatlari maxsus lingvistik iboralar orqali yetkaziladi. Ular bilan biz endi har safar turli xil tushunchalarni aniqlashimiz shart emas, chunki biz ular haqida hayotning boshidanoq - ota-onalardan, o'qituvchilardan, o'qituvchilardan va boshqalardan bilib olamiz. Va bu erda mavhum fikrlash shakllari haqida gapirish kerak.
Abstrakt fikrlash shakllari
Mavhum fikrlashda inson turli bilim va aqliy tajriba bilan harakat qiladi. Vaqt o'tishi bilan bularning barchasi ma'lum bir tizimga keldi. Dunyodagi ko'plab hodisalar ko'rish, eshitish yoki teginish bilan bog'liq emas (va ba'zilari haqida ular umuman mavjud emas deb aytishimiz mumkin). Ammo bunday hodisalar inson hayotining bir qismidir va shuning uchun hech bo'lmaganda qandaydir shaklga ega bo'lishi kerak.
Mavhum fikrlashning uchta asosiy shakli mavjud: tushuncha, hukm va xulosa. Keling, ular haqida qisqacha gapiraylik.
Tushuncha turli hodisalarning umumiy xususiyatini bildiruvchi fikrdir. Xususiyatlari farq qilishi mumkin, lekin bir hil va o'xshash bo'lishi mumkin, bu ularni bir guruhga birlashtirishga imkon beradi. Masalan, mashinani oling. Bu SUV, sedan yoki xetchbek bo'lishi mumkin; turli xil mashinalar turli shakllarga, ranglarga, xususiyatlarga ega. Ammo ularning umumiy xususiyati shundaki, ularning barchasida g'ildiraklar, dvigatel, vites qutisi va boshqalar mavjud va ularni minish mumkin. Aynan shu belgilar (dizayn, maqsad) xususiyatlarni bir guruhga kiritish imkonini beradi.
Bunday narsalar esa bizga beshikdan o‘rgatiladi. Onam "mushuk" haqida gapiradi va biz darhol tushunamizki, bu dumi bilan miyovlagan va yirtilgan to'rt oyoqli hayvon va hokazo. Mushuklar turli xil zotlarda va ranglarda bo'ladi, lekin ularning barchasi umumiy xususiyatlarga ega bo'lib, ular "mushuk" yoki "mushuk" degan umumiy tushunchaga ishora qiladilar.
Hukm
Biror kishi biror narsani tasdiqlash yoki rad etish niyatida hukmdan foydalanadi. Bu oddiy yoki murakkab bo'lishi mumkin. Mana, oddiy - "mushuk miyovlaydi" - buni aniq va aniq ifodalash mumkin. Ammo qiyin narsa - "mushuk och bo'lgani uchun miyovlay boshladi" - buni bir nechta hikoyaviy jumlalarda ifodalash mumkin.
Bundan tashqari, hukmlar to'g'ri va yolg'ondir. Haqiqiy bo'lganlar ishlarning haqiqiy holatini aks ettiradi va, qoida tariqasida, shaxsning individual bahosi yo'qligiga asoslanadi, ya'ni. xolisona hukm qiladi. Biror kishi o'z qiziqishini haqiqatda sodir bo'layotgan narsaga emas, balki shaxsiy sabablarga ko'ra ifoda etganda noto'g'ri hukm bo'ladi.
Xulosa - bu ikki yoki undan ortiq mulohazalar natijasida hosil bo'lgan fikr. Bu yangi, yanada murakkab taklif. Har qanday xulosa asos, xulosa va xulosadan iborat. Asosiy shart - bu dastlabki hukm, xulosa - xulosaga olib keladigan mantiqiy fikrlash.
Mavhum fikrlashning ana shu uch shakli uning asosini tashkil qiladi. Biz ularning yordami bilan barcha abstraktsiyalar bilan ishlaymiz. Lekin biz aytganlar (mavhum tafakkur va abstraksiyaning shakllari va turlari, ularning maqsadlari va boshqalar) mavhum tafakkur va uning xususiyatlarini tushunish uchun yetarli bo‘lmasligi mumkin, chunki, aslida, bularning barchasi nazariyadir. Shuning uchun aniq misollar haqida alohida gapirish mantiqan.
Abstrakt tafakkurning eng yaqqol namunasini aniq fanlar deb atash mumkin, masalan, astronomiya, fizika va matematika va hokazo. Ko'pincha bu ularning asosi bo'lib xizmat qiladi. Shunday qilib, odam raqamlar va formulalarni ko'rmaydi, lekin u hisoblash, o'lchash, hisoblash, ob'ektlarni guruhlarga birlashtirish va ularning sonini topishni biladi.
Xuddi shu narsa hayotning o'ziga ham tegishli. Hayot nima? Bu ong ishlaydigan tana mavjud bo'lganda. Biz “hayot” tushunchasiga aniq ta’rif bera olmaymiz, ammo aniqlik bilan insonning qachon tirikligini va qachon o‘lganligini aytishimiz mumkin.
Mavhum fikrlash kelajakka qaraganimizda ham o'zini aniq namoyon qiladi. Bizni nima kutayotganini bilmaymiz, lekin bizda intilish va istaklar bor. Agar biz orzu qila olmasak va xayolot qila olmasak, kelajak uchun rejalar tuza olmas edik. Endi natijaga erishish uchun ishlayapmiz. Hayotdagi harakatimiz yo'nalishga ega. Mavhum fikrlash bizni orzu qilingan kelajakka olib boradigan taktika va strategiya bilan ta'minlaydi. Bu haqiqat hozircha mavjud emas, lekin biz uni o'z g'oyalarimizga moslashtirishga harakat qilmoqdamiz.
Mavhum fikrlash misollarini ko'rib chiqsak, idealizatsiyani eslamaslik mumkin emas. Ko'pchilik o'zlari yashayotgan dunyoni ham, atrofidagi odamlarni ham ideallashtiradi. Misol uchun, shunday erkaklar borki, ayolga “ega bo‘lishni” orzu qiladi va shu bilan birga, odam faqat jonsiz narsaga yoki o‘ylamaydigan mavjudotga ega bo‘lishi mumkinligini xayoliga ham keltirmaydi. “Oq otli shahzoda”ni kutayotgan, real hayotda qancha “shahzoda” borligiga e’tibor bermagan ayollar bor.
Soxta hukmning ajoyib namunasi ham bor. O'zaro munosabatlarga qaytadigan bo'lsak, ba'zi ayollar barcha erkaklarni "yomon" deb o'ylashadi, ammo bu hukmning zamirida achchiq tajriba - erkaklar bu ayollarga xiyonat qilgan vaziyatlar yotadi. Qanday bo'lmasin, ayol erkaklarni o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lgan alohida sinf sifatida ajratib turadi va shuning uchun u bitta vakilda namoyon bo'lgan narsalarni ularning barchasiga bog'lashi mumkin.
Soxta hukmlar, boshqa narsalar qatori, ko'pincha noto'g'ri xulosalarga olib keladi. Misol uchun, noto'g'ri simlar, yomon isitish va do'stona qo'shnilar tufayli uyni "noto'g'ri" deb atash mumkin. Mavjud sharoitda yuzaga keladigan hissiy noqulayliklarga tayangan holda, inson bir ma'noli mulohazalar qiladi, shundan xulosalar kelib chiqadiki, ular haqiqatni buzadigan xulosalar hosil qiladi - axir, uy "oddiy" bo'lishi mumkin, shunchaki hamma narsani yodda tutish kerak. .
Bunday misollar ko'p, ammo ularning barchasi mavhum fikrlash (shu jumladan, noto'g'ri mulohazalar va xulosalar) bizning kundalik fikrlash jarayonimizning ulkan qismi ekanligini aytadi. Har bir inson uchun u turli yo'llar bilan o'zini namoyon qiladi va har doim rivojlanishni talab qiladigan komponentlar bo'ladi. Kimdir ma'lumotni yaxshi tashkil qilishi mumkin, ammo voqealarning alohida elementlarini ajratish qiyin. Kimdir xususiy va umumiy o'rtasidagi yozishmalarni ideal tarzda topishi mumkin, ammo biror narsani aniqlashtirish qiyin va hokazo. Miyani mashq qilish va intellektual qobiliyatlarni oshirish uchun esa mavhum fikrlashni rivojlantirish kerak.
Nima uchun mavhum fikrlashni rivojlantirish kerak?
Keling, kichikdan boshlaylik: hayotimizda doimo mavjud bo'lgan mavhum fikrlash erta yoshdan boshlab shakllana boshlaydi. Esingizda bo'lsin, siz bolaligingizda qanday qilib har xil ertaklarni tasavvur qilgan va ixtiro qilgansiz. Sizning mavhum tafakkuringiz shunday rivojlandi, uning yordamida siz o'zingizni aniq narsadan mavhumlashtirdingiz va uning xususiyatlari bilan har xil manipulyatsiyalarni qila boshladingiz.
Maktab yillarida bu mahorat matematika va boshqa aniq fanlarni o‘zlashtirishga yordam berdi. Keyin - institut yoki universitetda uning yordami bilan siz ko'plab mavhum muammolarni hal qildingiz. Va nihoyat, allaqachon professional sohada mavhum fikrlash sizga katta hajmdagi ma'lumotlar, ko'plab vazifalar va ularning xususiyatlari bilan ishlashga, ularni turli parametrlarga ko'ra guruhlarga bo'lishga, muammolarni hal qilishga va hatto qilayotgan ish va ish o'rtasidagi munosabatlarni topishga imkon beradi. .
Vaqtni boshqarish, muhandislik, falsafa, psixologiya, yozish mavhum fikrlash bilan bog'liq bo'lgan bir nechta sohalardir. Bunga qo'shimcha ravishda, faqat uning yordami bilan siz kelajak haqida orzu qilishingiz va rejalar tuzishingiz, Xudo va sevgi haqida o'ylashingiz, hazil va hazil tuyg'usidan foydalanishingiz, yangi narsalarni yaratishingiz mumkin. Hamma narsani sanab o'tishning iloji yo'q va bu mantiqiymi ?!
Mavhum-mantiqiy tafakkur insonni oqilona mavjudotga aylantiradi va "yo'q"ni ko'rishga, tartibsizlikda makon yaratishga va atrofdagi olam hodisalarini idrok etishga yordam beradi. Bu qobiliyatlarning ahamiyatini ortiqcha baholab bo'lmaydi va hatto ular nima uchun mavhum fikrlashni rivojlantirish kerakligini tushunish uchun etarli - hamma narsada eng yaxshi natijalarga erishish, aql darajasini oshirish, muvaffaqiyatga erishish va yangi cho'qqilarni zabt etish uchun. Lekin eng hayratlanarlisi shundaki, buning uchun juda oddiy usullar mos keladi.
Mavhum fikrlashni rivojlantirish
Ushbu blokda biz bolalar va kattalarda mavhum fikrlashni qanday rivojlantirish haqida qisqacha gapirmoqchimiz. Ushbu holatlarda uning rivojlanish yo'llari har xil bo'lishini hisobga olsak, keling, ular haqida alohida gapiraylik.
Bolalarda mavhum fikrlashni rivojlantirish
Bolada mavhum fikrlash avtomatik ravishda rivojlanishiga qaramasdan, ota-onalar bu jarayonni yaxshilash uchun maxsus shart-sharoitlarni yaratishi mumkin. Mashg'ulotlarni hayotning birinchi yillaridan boshlab, bolaning miyasi shakllanib, o'sib borayotgan paytdan boshlash tavsiya etiladi. Asosiy vazifa - bolaga aniq ob'ektlar bilan operatsiyalardan mavhum tushunchalar bilan ishlashga o'tishga yordam berish, shuningdek, uning ufqlarini iloji boricha kengaytirishdir.

Xulosa
Insonning fikrlash qobiliyati, bir so‘z bilan aytganda, dunyo haqidagi tasavvurini shakllantirishga, hayotdagi ko‘plab vaziyatlarni hal qilishga, muvaffaqiyatga erishishga va umuman inson bo‘lishga imkon beradi. Fikrlash aniq va umumlashtirilgan bo'lishi mumkin. Biz ba'zi bilim va ma'lumotlarga ega bo'lganimizda, nima sodir bo'layotganini aniq tushunganimizda, biz aniq fikrlash bilan ishlaymiz. Va umumlashtirilgan fikrlash har qanday qarama-qarshi vaziyatda ishlay boshlaydi. Keyin biz taxmin qilamiz, taxmin qilamiz, umumiy xulosalar chiqaramiz. Oddiy qilib aytganda, umumlashtirilgan fikrlash mavhum fikrlashdir.
Ilmiy nuqtai nazardan, mavhum fikrlash - bu alohida turdagi kognitiv faoliyat inson o'ziga xos xususiyatlardan chetga chiqib, umumiy ma'noda fikr yurita boshlaganida. Bu erda biror narsaning butun tasviri ko'rib chiqiladi va aniqlik va tafsilotlar ta'sir qilmaydi. Bu, o'z navbatida, dogma va qoidalardan uzoqlashish, chegaralarni kengaytirish va vaziyatga turli tomonlardan qarash, har qanday muammoni hal qilishning favqulodda usullarini topish imkonini beradi.
Ko'pgina kundalik vaziyatlarda odamlar ma'lum bilimlardan kelib chiqadilar. Misol uchun, bir yigit kiraverishdagi skameykada o'tiradi va urug'larni bosadi. Siz darhol u titrayapti deb o'ylashingiz mumkin va biznesga kirishni xohlamaydi. Va bu holda, bizning fikrlashimizning asosi nima bo'layotgani haqidagi o'z fikrlarimizdir. Biroq, bu haqiqatda qanday bo'lishi mumkin?
Yigit ishdagi og'ir smenadan so'ng uyiga qaytayotgan edi va u erda bir kun davomida qurilayotgan ob'ekt hududida patrullik qildi. Uning dam olish kuni bor va u o'zi xohlagan narsani qila oladi, shu jumladan skameykada urug'larni bosish orqali dam oladi. Va u uyda janjal bo'lishi mumkin edi, lekin u faqat va shuning uchun yomon odatini qayta tiklamaslik uchun urug' sotib oldi va ularning kompaniyasida nima bo'lganini o'yladi. Voqealarning variantlari juda xilma-xil bo'lishi mumkin va agar siz o'ziga xoslikdan uzoqlashsangiz (yigit o'tiradi va urug'larni bosadi), siz voqeani mavhumlashtirishingiz va turli nuqtai nazardan qarashingiz va juda ko'p qiziqarli narsalarni topishingiz mumkin.
Mavhum fikrlash, odam taxminan o'ylaydi, bu uni intellektual o'lik oxiriga olib boradigan kundalik vaziyatlarda juda foydali, ya'ni. yo‘l yoki yechim topish, xolis fikr bildirish qiyin bo‘lganida. Abstraktsiya sizga ilgari ko'rinmas bo'lgan hamma narsani topishga imkon beradi.
Shuni ta'kidlash kerakki, mavhum fikrlash ko'pincha mavhum mantiqiy fikrlash deb ataladi. Bu aniqlashtirish odamning mavhumliklar - har qanday hodisa yoki ob'ektning ilgari "xayoliy", "xayoliy" yoki "mavhum" sifatlaridan ajratilgan o'ziga xos qonuniyatlar birliklari bilan mantiqiy ishlayotgan holatlar uchun xosdir. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, inson o'zi ko'rmaydigan, eshitmaydigan va teginmaydigan narsadan foydalanadi.