Universiteti geografiya kafedrasi 5610200-Mexmonxona

Italiya davlatining turizm iqtisodi

Italiya Yevropaning janubida. O‘rta yer dengizi qirg‘og‘ida joylashgan davlat. Appenin yarim oroli. Sitsiliya. Sardiniya va bir qancha mayda orollarni o‘z ichiga oladi. Italiya hududi
309.5 kv.km.. aholisi 62.8 mln. kishi. Italiyaning «Umumiy bozor»ga kirishi Farbiy Yevropa integratsiyasidagi iqtisodiy aloqalarning kengayishiga imkoniyat yaratdi. Italiya yuqori darajada taraqqiy etgan industrial mamlakat. Italiya iqtisodiyotida turizm sohasi katta o‘rinni egallaydi. Tovarlarni eksport qilishda soliqdan ozod etilgan. O‘rta yer dengizidagi qulay dam olish va sayir qilish imkoniyatlari katta daromad manbayi bo‘lib hisoblanadi. Mamlakatda mehmonxonalarning umumiy o‘rni 55 mln. Yiliga 40-45 mln. turist kelib ketadi. Rim. Venetsiya. florentsiyadagi tarixiy va me‘moriy yodgorliklar turistlarni jalb etadi. 2000 yil 41.2 mln. xorijiy sayyohlar tashrif buyurgan. yillik o‘sish 12.8 foizni tashkil etgan. Internet orqali Yevropa mintaqasida sotilgan turistik mahsulotlarning 8 foizi Italiyaga to‘g‘ri keladi.
Italiyada turizm sanoatining rivojlanish tarixi 100 yildan oshgan. Ushbu davr ichida mamlakat dunyoning asosiy turistik markazlaridan biriga aylandi. O‘rta yer dengizi qirg‘oqlariga keluvchi turistlarning 36.0% Italiyaga to‘g‘ri keladi.
Italiyaning asosiy turistik resurslari: ko‘llar va madaniy boyliklari. tog‘lar. Italiyaning turistik resurslari asosan mahalliy turistlarni emas. balki chet ellik turistlarni ko‘proq jalb etadi. 1980 yilda Yevropa hamjamiyati Italiyaning janubiy hududi - «Medzodjornoda» turizm infratizimini rivojlantirish bo‘yicha umumiy miqdori 34.9 mln. EKYu bo‘lgan qimmatbaho loyihani amalga oshira boshladi. Ushbu loyihaning asosiy maqsadi Italiyada turizm sanoatini
rivojlantirish. aholini ish bilan ta‘minlash mahalliy iqtisodiyotga investitsiyalarni jalb qilishdan iborat edi. Ushbu loyihani amalga oshirish natijasida Italiyaning janubiy hududlarida 65 ming nomerli mehmonxonalar tashkil qilindi. Italiya mehmonxonalarida hamda boshqa yashash joylarini hisobga olganda har yili 60 millionga yaqin turistlar to‘xtaydi. SHulardan 35%ni chet ellik turistlar tashkil qiladi. CHet ellik turistlar o‘z turistik kunlarini asosan uch yulduzli mehmonxonalarda o‘tkazishni xush ko‘radilar. Bu ko‘rsatkich 2000 yil 85.2 million turistik kunni tashkil qilgan edi. Italiyada 35870 ta mehmonxona mavjud bo‘lib. bulardan bir yulduzli mehmonxonalar 30.6%ni; ikki yulduzli mehmonxonalar 32.4%ni; uch yulduzli mehmonxonalar 30.0%ni; to‘rt yulduzli mehmonxonalar 6.2%ni; besh yulduzli mehmonxonalar 0.8%ni tashkil qiladi.
Italiyada mehmonxonada yashash va ovqatlanish narxi geografik zona. fasl. mehmonxona toifasi va boshqa omillarga bog‘liq bo‘lib. shu bilan birga ushbu narx tur mahsulotning umumiy hisobida 60-65% tashkil qiladi. Italiyaga tashrif buyuruvchi turistlarning aksariyati Shvedsariya. Germaniya. Frantsiya va Avstriyadan keladilar. ularning yarimidan ko‘pini bir kunlik mehmonlar yoki tranzit pasajirlar tashkil qiladi. Germaniyalik turistlar esa nafaqat son bo‘yicha ko‘pchilikni tashkil qiladi. balki dam olishni davomiyligi bo‘yicha ham yetakchilik qiladilar. Amerika va Yaponiyaliklar esa asosan bir xaftalik sayohatlarga keladilar. lekin shu qisqa vaqt ichida ular uchta madaniy markaz Rim. Florentsiya. Venetsiyani ziyorat qilishga ulguradilar. Avstraliyalik turistlarni asosiy qismi esa dam olish kunlarini Adriatika qirg‘oqlarida. 25% Italiya shaharlarida. 10% esa tog‘larda o‘tkazishni xush ko‘radilar. Frantsuzlar ko‘proq shahar kezadilar. keluvchilarning 25% gina dengiz qirg‘oqlarida dam olishni xush ko‘radilar. CHet ellik mehmonlarning ushbu mamlakatga kelish sabablarining 45% mamlakatning tarixiy yodgorliklarini ko‘rish uchun; 43.0% iqlimi uchun; 27.0% tabiati uchun; 30%ga yaqini esa yuqoridagilarni barchasidan bahramand bo‘lish uchun tashrif buyuradi. 1990 yili umumiy hisobga nisbatan chet ellik turistlarning ushbu mamlakatda o‘tkazgan turistik kunlarining 57% Italiyaning Shimoliy turistik maskanlariga to‘g‘ri kelgan edi. Chet ellik mehmonlarni qabul qilish bo‘yicha birinchi o‘rinda Venetto shahri turadi. Bu shahar Italiyaga tashrif buyurgan mehmonlarning 20% ni qabul qiladi. Ikkinchi o‘rinda Toskana va Alto - Adidje shaharlari turadi. Bu shaharlar chet ellik mehmonlarning 13% ni qabul qiladi. Mahalliy turistlar (39 millionga yaqin dam oluvchilar) dam olish kunlarini o‘z viloyatlari kurortlarida o‘tkazishga harakat qiladilar.
Italiyada avtomobil‘ yo‘llarining yaxshi rivojlanmaganligi sababli ham mahalliy turistlar ta‘til kunlarini o‘z hududlarida o‘tkazadilar. SHuningdek. yozgi mavsumning yaxshi va mo‘‘tadil kelishi Shimoliy viloyatlar aholisini dengiz qirg‘oqlaridagi turistik maskanlarda dam olishga undaydi. SHuning uchun ham Italiyaning Emiliya-Roman‘ya. Venetto va Toskana viloyatlari aholisining dengizga chiqish imkoniyatlari mavjud. Lombardiya viloyatida esa qishki sport turlari rivojlangan. Ushbu viloyatlarning har qaysisi ichki turistlarning 10% ni qabul qilish imkoniyatiga ega. Turistlarning ko‘plab kelishi asosan yozning iyul‘ va avgust oylariga to‘g‘ri keladi. Bu holat dengiz bo‘yi kurortlari uchun anchagina muammolar tug‘diradi. CHunki bu viloyatlarda mehmonxonalar fondi unchalik katta emas. Mehmonxonalarning asosiy qismi shimol va Sharq tomonlarda joylashgan. Bu hududlarda esa mehmonxonalarning 46.1% joylashgan xolos. Mehmonxonalarning aksariyati Trantino-Al‘to-Adidje viloyatlarida 18.5% joylashgan. Italiyaning markaziy qismida. ya‘ni qirg‘oq bo‘yi tumanlarida asosan lager‘ tipidagi shaharchalar joylashgan. Mamlakat janubida esa mehmonxona o‘rinlarining yetishmasligi sababli turar joylar ijaraga beriladi.
Mamlakatda xalqaro turizmni rivojlantirishda. turizm bo‘yicha milliy boshqarma ENIT katta ahamiyatga ega. Bu boshqarma chet mamlakatlarda ham o‘z vakolatxonalariga ega. Ayrim mamlakatlarda u o‘z faoliyatini «Alitaliya» davlat avia kompaniyasi va boshqa firmalar orqali amalga oshiradi. ENITning vazifasiga xalqaro turistik bozor kon‘yunkturasini o‘rganish. reklama tadbirlarini o‘tkazish va chet mamlakatlarda o‘z davlatiga nisbatan turistlar oqimini ko‘paytirish kiradi. Italiyaliklar kamdan-kam hollarda o‘z ta‘tillarini o‘zga davlatlarda o‘tkazadilar. Italiyaning turli xil turistik resurslari ularga o‘z yurtlari ichida ehtiyojlarini qondirishga imkon
beradi. ammo shunga qaramasdan Italiyada iqtisodiyotning o‘sishi hamda valyuta nazoratining soddalashtirilishi. so‘nggi yillarda chet ellarga chiqishni rivojlantirishga turtki bo‘lmoqda. Masalan: 2000 yilda chet davlatlarga 14.7 million Italiyalik chiqqani kuzatilgan. lekin ular o‘zlariga yaqin bo‘lgan mamlakatlarga sayohat qiladilar. Keyingi yillarda chetga chiqish turizmining o‘sishi Italiya kurortlari ish faoliyatini ancha osonlashtirdi. SHu bilan birga. Italiyaning tarixiy. madaniy yodgorliklari hali juda ko‘p vaqtlar chet ellik mehmonlarni o‘ziga jalb qilishi shubhasiz. SHuning uchun ham ularni asrash va turist oqimlarini turizm markazlariga yo‘naltirishni boshqarish muhim vazifalardan biri bo‘lib hisoblanadi. (3.3.1-jadval). Italiya mamlakati xalqaro turizm harakatlarining iqtisodiy tahlil natijalarini ko‘rsatishicha. jahon bo‘yicha turistik tashriflarning 5.7% Italiya mamlakatiga to‘g‘ri keladi. 2001 yilga nisbatan 2002 yilda xorijiy turistlar tashrifi 0.6%ga ko‘paygan.
Daromadlar bo‘yicha jahon turizm daromadlarining 5.7% bu mamlakatga to‘g‘ri kelgan. 2001 yilga nisbatan 2002 yilda daromadlar miqdori 4.3%ga o‘sgan. Yevropa mintaqasi bo‘yicha xalqaro turistik tashriflarining 10%ni. daromadlar miqdori bo‘yicha 11.2% ni tashkil etgan (3.3.1-jadval). Italiya mamlakati YaIMning 2.8%ni. YaMMning 3.7%ni turizm sohasi tushumlari tashkil etadi. 2002 yilda har bir xorijiy tashrif 676 AQSH dollarini tashkil qilgan.
Italiyaning mustaqil O‘zbekiston bilan aloqalari yaxshi yo‘lga qo‘yilgan. Italiya O‘zbekistonni 1991 yilning 10 yanvarida tan oldi va shu yilning 24 martida elchixonalar darajasida diplomatik munosabatlar o‘rnatdi. O‘zbekistonda ko‘plab qo‘shma korxonalar ish olib boradi. Ikkala mamlakat aloqalari qadimga borib taqaladi. «Buyuk ipak yo‘li» orqali o‘zbek savdogarlari Rim bilan Karvon yo‘llari orqali mustahkam bog‘langan edilar. Ana shu an‘analar hozirgi kunda yanada ravnaq topmoqda. Toshkent va Rim o‘rtasida aviatsiya aloqasi o‘rnatilgan. Avstriya mamlakatining turizm iqtisodi
Avstriya markaziy Yevropadagi davlat. Ushbu mamlakat Shimoliy Yevropani Janub bilan. Farbiy Yevropani Sharq bilan bog‘lovchi trassalarning kesishuv yo‘lida joylashgan. hududi 83.849 kv.km.. aholisi 9.0 mln. Yirik shaharlari Vena. Grats. Lind. Zal‘tsburg. Rasmiy tili - nemis tili. Yevropa Ittifoqi a‘zosi. 2002 yildan yevroga o‘tilgan.
Avstriya Yevropa va umuman jahondagi eng rivojlangan davlatlar qatoriga kiradi. So‘nggi yillarda bu davlatning iqtisodiyoti yuqori sur‘atlar bilan rivojlanmoqda. Yalpi milliy mahsulot hajmi 139.3 mlrd. dollar. yillik o‘sish 3%ga teng.
Avstriyada XX asrga xos muhim o‘zgarish shundan iboratki. agar avvallari sanoat va qishloq xo‘jaligi hal qiluvchi o‘rinni egallagan bo‘lsa. so‘nggi yillarda xizmat ko‘rsatish sohasi asosiy o‘ringa chiqib oldi. Ayniqsa. xalqaro turizm mamlakat iqtisodiyotida eng serdaromad sohaga aylangan. Faqat shu soha faoliyati tufayli davlat xazinasiga deyarli 15 mlrd. AQSH dollari miqdorida foyda keltiradi. bu yalpi milliy mahsulotning 11%ga to‘g‘ri keladi. Bu kichik bir davlat iqtisodiyoti uchun nihoyatda katta daromad manbai hisoblanadi. Albatta. bunday yutuqqa erishish osonlik bilan ro‘y bermaydi. Avvalo mamlakatda tinchlik-osoyishtalik ta‘minlangan. turistlarning turli tuman talablarini qondiradigan infratuzilma yaratilgan bo‘lishi lozim. Bu avvalo qulay transport. mehmonxonalar ulardagi bekamu-ko‘st servis. aloqa xizmatlari. tarixiy yodgorliklar. yaxshi muomala va boshqalar yuqori saviyada amalga oshirilishi natijasidir.
Avstriyaning qulay geografik joylashuvi. iqlimining mo‘‘tadilligi. jahonga mashhur Al‘p o‘tloqlari. tog‘lari. qishki chang‘i uchun kerakli imkoniyatlar yaratilganligi bunga qulaylik yaratadi.
Demak. mamlakatning geografik holati. shuningdek. uning qulay avtomobil‘ trassalarini katta miqdorda tranzit va bir kunga keluvchi turistlar tashkil qiladi.
Tranzit turistlarning asosiy qismi Shimoliy Yevropadagi mamlakatlardan O‘rta yer dengizi qirg‘oqlariga yo‘l oladilar. 1980 yillarning oxirlarida sotsializm lageri bilan g‘arb o‘rtasidagi «temir parda» olib tashlangandan keyin bir kunga keluvchi turistlar soni yana ham oshdi. 1990 yillarning boshida mamlakatga qo‘shni bo‘lgan Vengriya. Chexiya va Slavakiya. shuningdek. Pol‘sha turistlari faol qatnay boshladilar. 1992 yilda chet el turistlari Avstriyada umumiy hisobda 99.7 million turistik kunni o‘tkazdilar. Ichki turistlar esa 30.6 million turistik
kun o‘tkazdilar. Hozirgi payitda Avstriya qishi sport o‘yinlari bo‘yicha yetakchi turistik markaz hisoblanadi.
Vaholanki. xalqaro turizm asosan mamlakatning g‘arbiy qismida rivojlangan. Avstriya xalqaro turizmini asosiy ta‘minlovchi mamlakatlar Germaniya. Niderlandiya va Buyuk Britaniya hisoblanadi. Bu uch davlat fuqarolarining Avstriyada o‘tkazgan turistik kunlari 80%ni tashkil qiladi. Tashrif buyuruvchi turistlarning yarimi Germaniyaga to‘g‘ri keladi. Undan keyin esa Niderlandiya. Italiya. Buyuk Britaniya. Shvedsariya. Frantsiya. AQSH. Bel‘giya. Shedsiya. Sharqiy Yevropa mamlakatlari va boshqalar turadi. Avstriya ko‘proq Germaniya turistik bozoriga muhtojlik sezadi. lekin so‘nggi yillarda ko‘proq Italiya bilan hamkorlik qilmoqda. 1992 yilda Avstriyada turistik kunlar miqdori 1990 yilga nisbatan 3.6 mln.ga ortdi.
Avstriyada gavjum sezon avgust oyiga to‘g‘ri keladi. 2000 yilda Avstriyaga tashrif buyurgan turistlar soni 17818000 ming kishini tashkil etgan. yillik o‘sish esa +2.0%ni tashkil qildi. Turistik mahsulotlarni internet orqali sotish esa 19%ni tashkil etgan.
Avstriyada qishki turizm mavqeining o‘sishi bilan birgalikda ushbu mamlakat va boshqa Al‘p davlatlari. ya‘ni Shvedsariya. Italiya. Frantsiya. Germaniya va Sloveniya oldida qishki sport o‘yinlarining ekosistemaga ta‘sir qilish muammosini hal qilish turibdi. SHu bilan birgalikda ushbu mamlakatlarda yozgi turizm mavqeining pasayishi sezilmoqda (3.4.1-jadval).
Avstriya respublikasi mustaqil O‘zbekiston respublikasini 1992 yil 15 yanvarda tan oldi va 25 martda diplomatik munosabatlar o‘rnatildi. Siyosiy. iqtisodiy va madaniy munosabatlar har ikkala mamlakatlar o‘rtasida tobora avj olib bormoqda. Vena universiteti bilan hamkorlikda Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti qoshida iqtisodchi kadrlarni tayyorlash bo‘yicha katta loyiha amalga oshirilgan. Avstriyada bir necha bor O‘zbekistonga oid ilmiy va amaliy konferentsiyalar. ko‘rgazmalar o‘tkazildi.