Umum va tib psix p65

Birinchi bosqich
— his-tuyg‘u va ehtiyojga 
qarab qoniqish-qoniqmaslik birga keladigan hisdir. 
Ikkinchi
bosqich
— ijtimoiy hislar: yoqtirish, o‘z-o‘zini yaxshi ko‘rish, 
xafagarchilik hissidir. Birmuncha kechroq (qariyb uch yoshdan 
boshlab) bolalarda estetik did hissi rasmana namoyon bo‘ladi. 
Bola «chiroyli-xunuk»ni farqlay boshlaydi. 
Uchinchi bosqich
— 
hissiyotning jadal, hattoki, zo‘r berib avj olishi, qo‘zg‘aluv- 
chanlikning oshganligi va maktabgacha yoshda beqaror bo‘lishi 
bilan xarakterlanadi. Ayni paytda axloq-odob hissi rivojlana 
boshlaydi. 
S o ‘nggi bosqich
— bolalarda maktab yoshida oliy 
hissiyotning rasmana rivojlanishi bilan xarakterlanadi. His-tuyg‘uni 
tarbiyalash katta ahamiyat kasb etadi. U umuman tarbiyaning 
doimiy hamrohi bo‘lmog‘i lozim. O‘qitish mohiyati bunda ayniqsa 
beqiyosdir. O‘qituvchi va tarbiyachi bolaning hissiy va tafakkur 
doirasiga ta’sir o‘tkazishi, rag‘batlantirishi, kerak bo‘lsa, ularni 
to‘xtatib qo‘yishi ham mumkin. Bunda shuni unutmaslik kerakki, 
musiqa, tasviriy san’at, she’riyat, teatr va kino estetik didni 
tarbiyalashda ma’lum ahamiyat kasb etadi.
EMOTSIYALAR PATOLOGIYASI
Psixikaning turli-tum an buzilishlari orasida emotsional 
patologiya, ayniqsa, m uhim ahamiyatga ega. Bu, avvalo, 
emotsional qo‘zg‘aluvchanlik darajasiga taalluqli. Garchi, bu 
daraja har kimda har xil bo‘lsa-da, biroq klinikada keskin 
pasayib ketgan qo‘zg‘aluvchanlikni kuzatishimiz mumkin.
75

---

Bunda hatto kuchli ta’sirlovchilar ham emotsiyalar keltirib 
chiqarmaydi (depressiyalar, shizofrenik nuqson).
Emotsiyalar beqaror bo‘lganda yoki emotsional zaiflikda 
kayfiyatning mayda tashqi ta’sirotlar ta’sirida yoki hatto ular 
bo‘lmaganida ham doimiy o ‘zgarib turishi ro‘y beradi. Yig‘i 
ketidan kulgu kelishi miyaning tomir kasalliklari uchun xos. 
Boshqa hollarda sevgi, nafrat, do‘stlik, adovat yetarli darajada 
chuqur ifodalangan va ayni vaqtda beqaror bo‘lishi ehtimol. 
Bu psixopatiyalarning ayrim turlari uchun xos.
Kayfiyat buzilishlari emotsional sohaning tez-tez bo‘lib 
turadigan buzilishlari qatoriga kiradi. Kayfiyat buzilishining 
uch asosiy turi: