Umum va tib psix p65

His-tuyg‘u turlari.
Psixologiyada his-tuyg‘uning quyidagi turlari 
ajratiladi: praksik his-tuyg‘ular mehnat faoliyati davomida kechi- 
rilib, unda shaxs biror maqsadni anglaydi, uni e’tirof yoki inkor 
qiladi, maqsadga erishish yo‘llarini baholaydi, unga tatbiq etish 
usullari va qurol vositalarini ma’qullaydi yoki ma’qullamaydi, 
ularning tanlanganligiga shubhalanadi, muvaffaqiyat yoki 
muvaffaqiyatsizlik va h.k. hislari ni boshdan kechirilishi tushuniladi.
Axloqiy his-tuyg‘ular shaxsning boshqa odamlarga, mehnat 
va o‘quv jamoasiga hamda ijtimoiy burchlariga bo‘lgan munosa- 
batlarida ifodalanadi. Inson axloqiy hislarni kechirar ekan, u 
ijtimoiy axloq tamoyillari va me’yorlari, mezonlariga asoslan- 
gan holda kishilarning xatti-harakatlarini baholaydi. Axloqiy 
his-tuyg‘ular o‘z tarkibiga mas’uliyat, javobgarlik, fidoyilik, 
vijdon, adolat, ibo, iffat, or-nomus, uyalish, simpatiya, empa- 
tiya, g‘urur, o ‘rtoqlik, muhabbat kabilarni kiritadi.
Intellektual his-tuyg‘ular shaxsning haqqoniy, jonli, man- 
tiqiy mushohadalari, soxta, yuzaki, ajablanarli, shubhali 
kabi mulohazalarga nisbatan m unosabatida ifodalanadi.
74

---

Hayajonlanish, ajablanish, qiziqish, hayratlanish, lol qolish, 
shubhalanish, shodlanish kabi intellektual hislar shaxs bilish 
faoliyatining ajralmas qismidir.
Estetik his-tuyg‘ular muayyan mezondagi baholarda, nafo- 
sat m e’yorlarida o ‘ziga xos badiiy lazzatlanish, go‘zallikni 
his qilish holatida kechib, u fojiali yoki kulguli, yoqimli yoki 
yoqimsiz, go‘zallik yoki xunuklik kabi holatlar tarzida munosa- 
batda bo‘ladi. Yuqorida tilga olingan his-tuyg‘u turlari uyg‘un- 
lashgan holda birlashib namoyon bo‘lsa, yuksak his-tuyg‘ular 
deyiladi. Yuksak his-tuyg‘ular faqat odamga xos bo‘lib, kishilar- 
ning ijtimoiy-tarixiy, xususan, ularda ikkinchi signal sistema- 
sining taraqqiy etishi mahsuli hisoblanadi.
Aksariyat ruhiy jarayonlar qatori hissiyotlar ham bolalarda 
juda erta boshlanadi.