Умаров илхомжон юлдашевич ўзбекистон республикаси озиқ-овқат саноатида тадбиркорликни ривожлантиришнинг иқтисодий механизмларини такомиллаштириш

 
 
163
Умаров И.Ю. Рақобат муҳитини давлат томонидан бошқариш асосида озиқ-овқат саноатида 
тадбиркорлик фаолиятини тартибга солиш. // Макроиқтисодий муаммолар – 2013. Республика илмий-
амалий анжуман тўплами. –Т.: ТДИУ. 2013 йил 25 октябрь, 186-189-б. 

---

179 
4.1-жадвал 
Озиқ-овқат саноатида тадбиркорлик субъектлари маҳсулотлари 
рақобатбардошлиги стратегиясини солиштириш ва унинг ўзаро қиёсий 
таҳлили
 164 
 
Стратегия 
 
Устунлиги 
 
Бозор шароити 
Ишлаб чиқаришни 
ташкил этиш ва 
бошқариш 
Рақобат 
устунлигини 
йўқотиш 
сабаблари 
1 
2 
3 
4 
5 
Озиқ-овқат 
маҳсулотлари 
таннархини 
арзонлаштириш 
Озиқ-овқат 
маҳсулот 
ҳажмининг ўсиши, 
фойданинг 
кўпайиши, 
таъминотда 
резервлар 
Бозордаги 
маҳсулотга нарх 
бўйича талабнинг 
эгилувчанлиги, нарх 
рақобати, маҳсулот 
стандартлашганлиги 
Ишлаб чиқаришнинг 
оптимал ҳажми, 
юқори даражадаги 
технологик тайёр-
гарлик, маҳсулот 
таннархининг қатъий 
назорати 
Технологик 
инновацион 
янгиликлардан 
фойдаланмаслик, 
рақобатни 
йўқлиги. 
Озиқ-овқат 
маҳсулотлари 
табақалашувини 
таъминлаш 
Озиқ-овқат 
маҳсулотини 
бозор 
хусусиятидан 
келиб чиқиб 
табақалаш-тириш.
Рақобат нарх билан 
боғлиқ бўлмайди. 
Истеъмолчилар
товарнинг истьемол 
хусусиятларини 
қадрлашади.
Мослашувчан ишлаб 
чиқариш, юқори 
даражадаги 
конструкторлик 
тайёргарлиги, 
салоҳиятли маркетинг 
хизмати 
Товарнинг 
обрўлилиги учун 
сарфланадиган 
харажатлар, нарх-
нинг ўсиши, 
рақобатчиларнинг 
ноқонуний хатти-
ҳаракати 
Озиқ-овқат 
бозорини сег-
ментлаш орқали 
истиқболли 
бозорга эга 
бўлиш 
Сотиш ҳажмининг 
ўсиши, фойданинг 
ортиши, аниқ 
сегментга ҳар 
томонлама хизмат 
кўрсатиш 
Истеъмолчилар 
гуруҳларини 
белгилаш 
Ишлаб чиқаришни 
мослашувчанлиги ва 
кичик сериядаги 
ишлаб чиқариш тури 
Ўхшаш товарларга 
нархни 
камайтириш, 
рақобатчилар 
сегментларнинг 
маълум қисмини 
ўз томонига 
оғдириши 
Озиқ-овқат 
бозори 
эҳтиёжига 
зудлик билан 
таъсир қилиш 
Фойдани ошириш, 
истеъмолчи 
эҳтиёжини 
ҳисобга олиш 
Талабни маҳсулотга 
эгилувчанлиги, 
бозорга кириш, 
ундан чиқиш учун 
тўсиқларга ва
рақобатчилар 
сонига боғлиқлиги 
Қисқа муддатга 
мўлжалланмаган 
рентабеллиги 
юқорироқ лойиҳалар 
бўйича маркетинг 
хизмати 
Харажатларнинг 
улушини ортиши, 
ташқи муҳитни 
барқарор эмаслиги 
Озиқ-овқат 
бозорига 
инновацияларни 
жорий этиш 
Монопол товар 
баҳосини ортиши 
ҳисобига юқори 
фойдага эришиш 
Ўхшаш 
маҳсулотнинг 
йўқлиги, янги 
турдаги маҳсулотга 
талабнинг 
мавжудлиги 
Бошқариш таркиби ва 
ходимларнинг малака 
ва кўникма 
даражалари 
Молиялаштириш 
ҳажмининг катта 
қисми, 
рақобатчилар 
томонидан янги 
турдаги маҳсулот 
чиқарганлиги 
бўйича нотўғри 
маълумоти 
Эркинлаштирилган бозор иқтисодиётига ўтиш ўзига хос тамойилларга 
боғлиқ бўлиб улар қуйидагилардан ташкил топади: 
кўп укладли иқтисодиётни шакллантириш; 
хусусий секторни ривожлантириш; 
164
Муаллиф ишланмаси. 

---

180 
рақобат муҳитини яратиш, яккаҳукмронлик ҳолатини бартараф этиш ва 
монополияга қарши тартиблашни такомиллаштириш; 
бозор инфратузилмасини ривожлантириш, молия ва банк тизимини 
такомиллаштириш, банк ислоҳотларини бозор талаблари асосида 
жадаллаштириш; 
ташқи иқтисодий фаолият ҳамда валютани тартибга солишни 
эркинлаштириш; 
хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятига давлатнинг аралашувини 
чеклаш, уларнинг иқтисодий ва молиявий масъулиятини ошириш, 
банкротлик 
институти 
ролини 
кучайтириш, 
хўжалик 
судларини 
фаоллаштиришдан иборат бўлиши керак
165
. 
Иқтисодиётни инновацион ва инвестицион бошқариш шароитида 
тадбиркорлик фаолиятига давлат аралашувининг чекланганлиги ҳамда 
уларни рағбатлантириш масалалари Ўзбекистонни ижтимоий-иқтисодий 
ривожлантиришида муҳим таъсир этувчи омиллар бўлиб ҳисобланади. 
Жумладан, ҳар бир бизнес ёки тадбиркор давлат кўмагисиз ўз истиқболини 
ҳуқуқий манфаатлари орқали ҳимоя қилаолмайди. Жумладан, давлат кўмаги 
талаб этилади ва бизнес фаолияти ривожланади.
Шу сабабли иқтисодиётни янгилаш ва модернизация қилиш шароитида 
рақобатчилик муҳитини шакллантириш узоқ муддатли ҳамда мураккаб 
жараён бўлганлиги сабабли, у ўзи ичига кўплаб омилларни олиб, уларнинг
таъсири орқали ривожланади. Бироқ, иқтисодиётда мулк шакллари ҳилма 
хиллиги ҳамда мулкни давлат тасарруфидан чиқариш орқали унинг 
хусусийлаштириш эса рақобат муҳитини ва механизмини ривожлантиришда 
етакчи ўрин эгаллайди. 
Мулкни давлат тасарруфидан чиқариш орқали уни хусусийлаштириш 
асосида давлат корхоналари хусусий мулк шаклига ўтказилади. Расмий 
хусусийлаштириш бўлиб, у кейинги хусусийлаштириш жараёнлари учун 
165
Умаров И.Ю. Рақобат муҳитини давлат томонидан бошқариш асосида озиқ-овқат саноатида 
тадбиркорлик фаолиятини тартибга солиш. // Макроиқтисодий муаммолар–2013. Республика илмий-амалий 
анжуман тўплами. – Т.: ТДИУ. 2013 йил 25 октябрь, 186-189-б. 

---

181 
ҳуқуқий асос сифатида майдонга чиқиши орқали мулкчилик ҳуқуқи 
корхоналарга 
ўтиши 
муносабати 
билан 
хусусий 
шахслар 
учун 
манфаатларини амалга ошириш имкониятига эга бўладилар. Давлат мулкини 
ўзлаштириш кенг қамровли ислоҳотларнинг бир қисми эканлигини қуйидаги 
(«4.1-расмга қаранг») озиқ - овқат саноати мисолида тасаввур этиш мумкин: 
Барқарор макроиқтисодий муҳитни 
яратиш (мулкчилик ҳуқуқига эга бўлган 
жамият тузилмаси, валюта курсининг 
барқарорлиги, ижтимоий таъминот ва б.) 
Озиқ-овқат саноатида рақобатни 
кучайтириш 
(бозорларни ташкил этиш, қайта 
тартибга солиш, йирик иқтисодий 
тузилмаларни майдалаштириш ва ҳ. қ.) 
Озиқ-овқат саноати соҳасидаги 
салоҳиятли муассасаларни 
рағбатлантириш (уюшмалар, молиявий 
муассасалар, назорат муассасалари ва б.) 
Ижтимоий тузилмаларни 
хусусийлаштириш 
(моддий жиҳатдан хусусийлаштириш 
ва ҳ.к.)