Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

 
1.6.9. Daryolar gidrologiyasi mustaqillik yillarida
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgach, gidrologik tadqiqotlarning 
asosiy markazlari bo‘lgan Gidrometeorologiya ilmiy tadqiqot instituti, 
O‘zbekiston Milliy universiteti, O‘zbekiston Fanlar akademiyasining 
Geologiya va geofizika instituti, Toshkent Irrigatsiya va melioratsiya 
insitituti hamda shu institut qoshidagi Irrigatsiya va suv muammolari 
instituti kabi ilmiy tadqiqot muassasalarida daryolar gidrologiyasi va 
umuman gidrologiya fanining rivojiga alohida e’tibor qaratilmoqda.
O‘lkamiz daryolari to‘yinishining asosiy manbalaridan biri bo‘lgan 
tog‘ 
muzliklarining 
birinchi 
katalogi 
(jadvali) 
1930-yillarda 
N.L.Korjenevskiy 
tomonidan 
yaratilgan 
bo‘lsa, mamlakatimizda 
“Glyasiologiya” fanining keyingi rivoji va jahon miqyosida tan olinishi 
G.E.Glazirin, V.G.Konovalov, V.I.Ratsek, V.F.Suslov, A.S.Shetinnikov, 
V.Nozdryuxin, A.A.Kreyter, M.A.Nosirov, A.A.Akbarov, B.A.Kamolov 
kabi olimlarning nomlari bilan bog‘liqdir. Hozirgi kunda bu sohadagi 
tadqiqotlar 
B.K.Saryov, 
A.V.Ni, 
F.I.Persiger, 
G.P.Kim, 
I.G.Tomashevskaya, E.Semakova, M.Petrov kabi yosh olimlar tomonidan 
muvafaqqiyatli davom ettirilmoqda.
O‘tgan asrning birinchi yarmida daryolar boshlanadigan tog‘ ko‘llari 
yoki 
ular 
kelib 
quyiladigan 
tekislik 
ko‘llarini 
o‘rganishga 
N.L.Korjenevskiy, L.A.Molchanov, N.G.Mallitskiy kabi olimlar asos 
solgan. Mamlakatimizda ko‘lshunoslikning keyingi rivojiga V.N. Reyzvix, 
A.M.Nikitin, M.A.Nosirov, N.E.Gorelkin, J.J.Nurboyev, O.S.Nuriddinov 

---

51 
kabi olimlar katta hissa qo‘shdilar. O‘zbekiston Milliy universitetida ilk 
bor «Ko‘lshunoslik» (mualliflar: F.H.Hikmatov, D.P.Aytbayev, 2002 y.) 
o‘quv qo‘llanmasi yaratildi. 
Mamlakatimizda 
daryolar 
oqimini 
gidrologik 
hisoblash 
va 
prognozlash borasida dastlabki tadqiqotlar E.M.Oldekop, L.K.Davidov, 
ulardan bir muncha keyin P.M.Mashukov, Z.V.Djordjio, E.I.Girnik, 
N.N.Aksarin, N.K.Lukina, Yu.M.Denisov, A.I.Sergeyev, L.N.Borovikova, 
S.Karimov, A.M.Ovchinnikovlar tomonidan amalga oshirilgan. Hozirgi 
kunda A.F.Shohidov, A.A.To‘laganov, A.V.Pak, N.A.Agalseva kabi 
olimlar shu yo‘nalishda tadqiqot olib bormoqdalar. 
Daryolarda 
kechadigan 
gidrologik 
jarayonlarni 
matematik 
modellashtirish muammolari bo‘yicha Yu.M.Denisov va uning shogirdlari 
- A.I.Sergeyev, L.N.Borovikova, A.F.Shohidov, A.A.To‘laganovlar 
amalga oshirgan tadqiqotlar diqqatga sazovordir. 
Tog‘ daryolarida kuzatiladigan sel toshqinlari, ularning genezisi 
muammolarini geografik va gidrologik o‘rganish bilan F.K.Kocherga, 
P.M.Karpov, T.Mustafaqulov, V.P.Pushkarenko, A.Saidov, V.Babko va 
boshqalar shug‘ullangan bo‘lsalar, hozirgi kunda bu yo‘nalishdagi 
tadqiqotlar R.G.Vafin, G.N.Trofimov, S.To‘laganov, A.S.Merkushkin va 
boshqalar tomonidan davom ettirilmoqda. 
Mamlakatimizda 
gidrologik 
tadqiqotlar 
majmuida 
daryolar 
havzalarida kechadigan suv eroziyasi hamda daryolarning loyqa oqiziqlari 
genezisi 
masalalarini 
o‘rganishga 
V.L.Shuls, 
O.P.Shcheglova, 
Yu.N.Ivanov, A.A.Xonazarov, A.R.Rasulovlar asos solganlar. Ayni paytda 
bu 
yo‘nalish 
S.R.Saidova, 
Z.S.Sirliboyeva, 
F.H.Hikmatov, 
D.P.Aytbayevlar tomonidan yangi bosqichga ko‘tarildi. Daryolar o‘zani va 
ular quyiladigan suv omborlaridagi dinamik jarayonlarni o‘rganishni 
S.T.Altunin, A.M.Muhamedov, V.S.Lapshenkov, I.A.Shneer kabi olimlar 
boshlab bergan bo‘lsalar, keyingi yillarda bu yo‘nalishdagi tadqiqotlar 
N.I.Zudina, X.A.Ismagilov, M.B.Boqiyev, Z.S.Sirliboyeva, A.A.Libert, 
D.P.Aytbayev va boshqalar tomonidan davom ettirilmoqda. 
Keyingi 
yillarda 
mamlakatimizda 
daryolar 
gidrokimyosi 
(E.M.Vidineyeva, Q.A.Domlajonov, E.I.Chembarisov), daryolar suv 
resurslarini muhofaza qilish (R.M.Razaqov, Sh.Muradov, D.Yu.Yusupova, 
Yo.Q.Xayitov), 
paleogidrologiya 
(G.N.Trofimov, 
F.Ya.Ortiqova), 
gidroekologiya 
(A.Nazarov, 
A.Abdurahmanov, 
Z.S.Sirliboyeva, 
S.R.Saidova) kabi yo‘nalishlar ham shakllanmoqda. 
Hozirgi kunda mustaqil respublikamizda barcha suv havzalari, 
jumladan, daryolar, ko‘llar, muzliklarda kuzatish ishlari O‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar mahkamasi huzuridagi Gidrometeorologiya xizmati 

---

52 
markazi tomonidan muvaffaqqiyatli amalga oshirilmoqda. Ularning 
muhofazasi masalalari esa O‘zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza 
qilish davlat qo‘mitasi zimmasiga yuklatilgan. Yuqoridagilardan tashqari suv 
muammolari, suv inshootlarini loyihalash va qurish ishlari bilan 
shug‘ullanadigan bir qancha maxsus ilmiy tadqiqot va loyihalash institutlari 
faoliyat ko‘rsatmoqda. Ular uchun yetuk va malakali mutaxassislar esa 
Respublikamiz oliy o‘quv yurtlari va o‘rta maxsus kasb-hunar kollejlarida 
tayyorlanmoqda.
Jumladan, mustaqillik yillarida Toshkent Gidrometeorologiya kasb-
hunar kolleji tashkil etildi. Shuningdek, O‘zbekiston Milliy universiteti, 
Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti, Toshkent davlat texnika 
universitetida bakalavrlar va magistrlar tayyorlanmoqda. O‘zbekiston 
Milliy universiteti va Gidrometeorologiya ilmiy-tekshirish institutida shu 
soha bo‘yicha yuqori malakali ilmiy va ilmiy-pedagogik xodimlar 
tayyorlash maqsadida katta ilmiy xodim-izlanuvchi instituti faoliyati 
yo‘lga qo‘yildi.