Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

suv 
og‘ir 
suv
deyiladi. Bu suv oddiy suvdan farq qiladigan tabiiy xususiyatlarga ega 
bo‘ladi. Toza holdagi, tarkibi 
16
2
2
О
Н
bo‘lgan og‘ir suv +20 
0
C haroratda 
1,1056 g/sm
3
zichlikka (odatdagisi 0,9982), muzlash harorati -3,8 
0
C, 
qaynash harorati +101,42 
0
C ga teng bo‘ladi. Bunday og‘ir suvda baliq 
qisqa vaqt ham yashay olmaydi.
 
Suv juda yaxshi erituvchilik xususiyatiga ega bo‘lganligi sababli 
uning tarkibida doimo ma’lum miqdorda erigan moddalar bo‘ladi. Erigan 
moddalar konsentratsiyasi ko‘pincha mg/l larda ifodalanadi. Suv tarkibida 
erigan magniy va kalsiy birikmalarining bo‘lishi uning qattiqligini 
ta’minlaydi. Qattiqlik darajasi graduslarda o‘lchanadi: 1 l suvda 10 mg 
kalsiy oksidi va 14 mg magniy oksidi bo‘lsa, u 1 gradus qattiqlikka teng 

---

55 
bo‘ladi. 8 gradusdan kam qattiqlikka ega bo‘lgan suv yumshoq, 8 
gradusdan 16 gradusgacha o‘rtacha qattiq va 16 gradusdan katta bo‘lsa, 
qattiq suv hisoblanadi. Qattiqligi 12 gradusdan kam bo‘lgan suvlar ichish 
uchun yaroqlidir. Qattiq suv texnik maqsadlar uchun yaroqsiz, Chunki ular 
metallar sirtida korroziyani tezlashtiradigan zararli qatlamlar hosil qiladi. 
Suvda vodorod ionlari juda kam miqdorda bo‘ladi. Kimyoviy toza 
suvda vodorod ionlari uning qisman dissotsiatsiyasi (H
2
O = H' + OH') 
natijasida paydo bo‘ladi. 
Tabiiy suvlarda vodorod ionlari konsentratsiyasi, asosan, ko‘mir 
kislotasi dissotsiatsiyasiga bog‘liq bo‘ladi (H
2
SO
3
=HSO
3
'+H'). Vodorod 
ioni (H') eritmada 
kislota
xususiyatlarini ifodalovchi bo‘lsa, gidroksid ioni 
(OH') esa 
ishqoriy
xususiyatlarni namoyon etadi. Kimyoviy toza suvda 
ikkala ion bir xil miqdorda bo‘ladi va shu sababli u neytraldir. Bu neytral 
reaksiyada vodorod ionlari konsentratsiyasi 10­7 g/l ga teng bo‘ladi. 
Odatda, suvdagi vodorod ionlari konsentratsiyasi manfiy belgili o‘nli 
logarifm daraja ko‘rsatkichi bilan va konsentratsiya miqdori pH belgi bilan 
ifodalanadi. Shunday qilib, neytral reaksiyali suvda pH =7 bo‘ladi. Agar 
pH<7 bo‘lsa, reaksiya kislotali (achchiq), pH>7 bo‘lsa, ishqorli (nordon) 
bo‘ladi. Tabiatdagi suvlarda pH ning miqdori 6,5 dan 8,5 gacha oraliqdagi 
qiymatlarda kuzatiladi. 
Tabiiy suvlardagi