Учебно-методический комплекс по "Энтомологии" подгатовлен на основе современной педтехнологии. Настоящий комплекс подготовлен на основании действующей

19-rasm. Kunduzgi (A) va tungi (B) hasharotlar 
ommatidlarining tuzilishi.
1-gavharning tiniq qismi, 2-billur 
konus, 3-pigment hujayralar, 4-rabdom, 5-sezgir hujayralar, 6-bazal 
membrana, 7-sezgir hujayralarning asosiy o'simtasi. 
Ko‘pchilik hasharotlarda murakkab fasetkali 
ko‘zlar bilan bir qatorda bir necha oddiy ko‘zlar ham 
bo‘ladi. Bunday ko‘zlar odatda 2-3 dona bo‘lib, 
boshning yuqor qismida, murakkab ko‘zlar oralig‘ida joylashgan. Arilarda uchta 
shunday ko‘zchalar mo‘ylovlarining o‘rtasida joylashgan. Oddiy ko‘zlar yorug‘lik 
intеnsivligini sеzish xususiyatiga ega. To‘liq o‘zgarish bilan rivojlanuvchi 
hasharotlarning lichinkalarda faqat 1-8 juft oddiy ko‘zlar bo‘lib, ular bosh 
yonboshlariga joylashadi.
Hasharotlarning fasetkali ko‘zlari mozaik ko‘rish xususiyatiga ega. 
Ommatidlarning biri ikkinchisidan pigmentli hujayralar bilan ajralib turganidan 
yorug‘lik nurining faqat tik tushadigan qismini qabul qiladi. Nurning qiya tushadigan 
qismi esa ommatidlarning yorug‘lik sezadigan hujayralariga yetib bormasdan 
pigmentli hujayralar tomonidan yutiladi. Har bir ommatid predmetning faqat kichik 
bir nuqtasi tasvirini oladi. Hamma ommatidlarga tushadigan nurlar birgalikda 
predmetning umumiy tasvirini hosil qiladi. Yuksak hasharotlarning ko‘zlari ranglarni 

---

82 
ajrata oladi. Lekin ularni yaqin masofani ko‘ra oladigan daltoniklar deyish mumkin.
20-rasm. Hasharotlar fasetkali ko'zining tuzilishi: 
1-gavhar-tiniq kutikula,
2-billur konus, 3-ommatidlar o'rtasidagi pigment.
Masalan, asalarilar to‘rt xil: yashil-sariq, ko‘k- yashil, ko‘k-binafsha va 
ultrabinafsha ranglarni yaxshi ajrata oladi; uzun to‘lqinli nurlarni esa farqlay 
olmaydi. Hasharotlar ko‘proq harakatlanadigan narsalarni yaxshi farq qiladi. 
Asalarilar o‘z uyalarining tashqi ko‘rinishinigina emas, balki uya atrofidagi 
manzarani ham eslab kolish xususiyatiga ega. Agar uya atigi bir necha metrga surib 
qo‘yilganida ham asalarilar uni topishga qiynalishgan. Hasharotlar buyumlarning 
shaklini yaxshi ajrata olishi va qutblangan nurni his qilishi ma’lum. Qutblangan nurni 
sezishda fasetkali ko‘zlar bilan birga oddiy ko‘zchalar ham muhim o‘rin tutadi. 
Bundan tashqari oddiy ko‘zchalar yorug‘lik kuchining o‘zgarishiga ham juda sezgir 
bo‘ladi.