У збек и с то н рес п у бл и ка си халк, таълим и ва зирли ги


VT-МАВЗУ НУТКНИ РИВОЖЛАНТИРИШГА ОИД ИШЛАР



Download 7,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet41/120
Sana30.04.2022
Hajmi7,65 Mb.
#597909
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   120
Bog'liq
fayl 861 20210506

VT-МАВЗУ
НУТКНИ РИВОЖЛАНТИРИШГА ОИД ИШЛАР
ВОСИТАЛАРИ ВА МЕТОДЛАРИ
Мактабгача таълим муассасасида нуткни ривожлантириш
дастурини амалга ошириш воситалари
Мактабгача таълим муассасасида нуткни ривожлантириш
методлари ва усуллари
Тарбиячи нущи
Мактабгача таълим муассасасида нуткни ривожлантириш
дастурини амалга ошириш воситалари
Мактабгача таълим умуман олганда, узлуксиз таълимнинг 
биринчи бугини хисобланиб, у мактабда ук,иш учун тайёр 
булган, соптом ва тулаконли шахе сифатида шаклланган 
болани тарбиялашни кузда тутади.
Болани 
мактабда 
муваффак,иятли 
таълим 
олишга 
тайёрлаш учун, унга она тилининг барча бойликларини эгаллаб 
олиш учун тегишли шарт-шароитлар яратиш зарур.
Мактабгача 
таълим 
муассасасининг 
асосий 
вазифаларидан бири болаларнинг уз халк,ининг адабий тилини 
узлаштириб олишлари натижасида уларнинг тугри огзаки 
нуткини шакллантиришдан иборатдир. Бу умумий вазифа 
куйидаги 
махсус 
вазифалардан 
иборат: 
нуткнинг товуш 
маданиятини тарбиялаш, лугатни бойитиш, мустахкамлаш ва 
фаоллаштириш, 
нуткнинг 
грамматик 
тугрилигини 
такомиллаштириш, огзаки (диалогик) нуткни шакллантириш, 
равон нуткни ривожлантириш, бадиий сузга кизикишни 
тарбиялаш, савод ургатишга тайёрлаш.
Болалар 
нуткини 
ривожлантиришни 
«Учинчи 
минг 
йилликнинг боласи» таянч дастури асосида амалга ошириш 
зарур. Ушбу дастурда атроф-олам хакидаги билимлар доираси 
ва лугат хажми, хар бир ёш боскичида болаларда шаклланиши 
лозим булган нуткий малака ва куникмалар белгиланган булиб, 
у 
шахенинг 
муайян 
сифатларини 
(киришимлилик, 
хушмуомалалик, саломлилик, босикдик) тарбиялашни кузда 
тутиши лозим.
Нуткни 
ривожлантириш 
дастури 
илмий 
асосланган 
булиб, у бутун мазмуни билан бола шахеини хар томонлама 
ривожлантиришга каратилган.
115


Нуткни ривожлантириш дастури бола фаолиятининг 
укув, уйин, мехнат ва маиший каби шаклларида амалга ошади.
Жамоат тарбияси шароитида таълим — бола нуткини 
шакллантиришнинг етакчи воситаси хисобланади.
Она тилини укитиш — болаларнинг билиш кобилиятини 
режали, аник максадни кузлаган холда ривожлантириш, 
уларнинг атроф-олам хакидаги энг оддий билимларни ва 
тегишли лугатни узлаштириш, нуткий малака ва куникмаларни 
шакллантириш жараёнидир. Мактабгача ёшдаги болаларни 
Укитишнинг асосий шакли - машгулотлардир.
Дидактик 
максадлар 
буйича 
куйидаги 
машгулотлар 
турларини ажратиб курсатиш мумкин:
— янги материални маълум килиш машгулоти;
— билимлар, малака ва куникмаларни мустахкамлашга 
оид машгулотлар;
— билимларни умумлаштириш ва тизимлаштиришга оид 
машгулотлар;
— якуний машгулотлар ёки хисоб-текширув (назорат) 
машгулотлари.
Болаларга она тилини укитишга дойр машгулотлар хар 
бир гурухда болаларнинг ёш имкониятларини ва хар бир 
боланинг нуткий ривожланганлик даражасини хисобга олган 
Холда амалга оширилиши лозим. Чунки билимлар мазмуни, 
уларнинг таркиби, метод ва усулларни танлаш, хафтасига 
утказиладиган машгулотлар сони, хар бир машгулотнинг 
давомийлиги шунга боглик булади.
1 ёшдан 3 ёшгача булган болалар нуткини ривож­
лантиришга дойр машгулотларни дидактик уйинлар, эрмак 
уйинлар, 
сахна 
куринишлари 
шаклида 
утказиш 
тавсия 
Килинади. Улар нафакат кунгилочар тусга, балки албатта 
таълим тусига эга булиши лозим.
3 ёшдан 5 ёшгача булган болалар нуткини ривож­
лантириш 
эмоционал 
тусга 
эга 
булиши 
лозим. 
Бунда 
кургазмавийлик, уйин усуллари ва дидактик уйинларни кенг 
куллаш зарур.

ёшдан 

ёшгача 
булган 
болалар 
нуткини 
ривожлантиришга дойр машгулотлар муайян вазифага эга — 
яъни, у болаларни мактабда укишга тайёрлашни кузда тутади.
Машгулотларда педагог нуткий вазифалардан ташкари 
укув фаолиятини йулга куйиш кобилиятини шакллантириш 
(диккат-эътиборли булиш, педагог топширигини тинглаш,
116


тушуниш ва уни аник бажариш, болалар жамоаси олдида фикр 
юрита билиш, тенгдошининг жавобига ба\о бера олиш ва \.к.) 
вазифасини хам бажаради.
Тугри таълим берилган такдирда етти ёшга келиб бола 
огзаки нуткни эгаллайди хамда катта ёшли якинлари ва 
тенгдошлари билан эркин мулокотга кириша олади; диалогда 
ташаббус курсатиб фикр билдиради, сухбатдоши эътиборини 
Узига жалб килиш, унга суз, харакат ва сузсиз усуллар билан 
жавоб бера олишни билади; фикрларини тулик ва нотулик 
оддий гаплар, киска матнлар шаклида ифодалай олади;
-
таниш 
эртакларни 
хикоя 
килиб 
бериш, 
мультфильмлар, китоблар мазмунини айтиб бериш хамда 
бирон-бир вокеани тукиб чикаришга кизика бошлайди;
- фикр билдиришларда нуткнинг турли кисмларида 
ташбехдар, киёслашлар ва синонимларни кУллайди;
-
нуткка танкидий 
муносабат билдира бошлайди, 
грамматик жихатдан тугри сузлашга интилади, шу туфайли суз 
тукиш бархам топади, аграмматизмлар сони камаяди; она 
тилидаги барча товушларни тугри талаффуз этади.
Болалардаги куплаб нуткий мулокот ва куникмалар 
машгулотлардан ташкарида шаклланади. Мактабгача таълим 
муассасасида 
болаларнинг 
каттааар 
(педагоглар, 
тиббиёт 
Хамширалари, тарбиячи ёрдамчиси ва бошк.) билан мулокоти 
Хар хил фаолият гурларида руй беради.
М е\нат жараёнида — хужалик-маиший, кул ва кишлок 
хужалиги мехнатида болаларнинг лугати бойийди, аникдашади 
ва фаоллашади.
Уйин фаолияти мобайнида педагог 
уларда мустакил 
нуткий 
фаолиятни 
шакллантиради. 
Болаларда 
лугат, 
машгулотларда 
олинган 
билим 
мустахкамланади 
ва 
фаоллашади. 
Уйинларда 
педагогнинг 
иштирок 
этиши 
лугатнинг 
бойишига, 
нуткий 
мулокот 
маданиятини 
тарбиялашга ёрдам беради.
Курилишга оид уйинларни ташкил этиш жараёнида 
тарбиячи болалар учун кийин булган .сузларнинг (сифатни, 
микдорни, хажмни ва нарсаларнинг фазода жойлашувини 
белгилаш 
ва 
бош к) 
катта 
гурухини 
аникдаштиради, 
фаоллаштиради.
Матнли харакатчан мусикий уйинлар, сахналаштириш 
уйинлари бола нуткининг ифодалилигини шакллантириш, 
тугри суръат, нафас олиш, яхши дикцияни машк килишда
117


ёрдам беради. Купгина уйинлар жараёнида болалар бадиий 
матнлар билан танишадилар, эсда саклаб крладилар ва уларни 
мустакил равишда куллай бошлайдилар.
Дидактик 
уйинлар 
ёрдамида 
болаларда 
атроф-олам 
Хакидаги билимлар мустахкамланади, лугат мустахкамланади, 
аниклаштирилади ва фаоллаштирилади. Дидактик уйинлар 
нуткий малака ва куникмаларни машк килишда (ибора тузиш, 
сузни узгартириш, хикоя тУкиш ва х-К.) кУлланилади.
Маиший фаолият боланинг катталар билан мулокоти 
учун улкан имкониятлар яратади. Маиший фаолият нуткни 
ривожлантириш воситаси булиб хизмат килиши учун педагог 
уни бошкариши лозим. Тугри ташкил этилган маиший 
фаолият жараёнида (овкатланиш, кийиниш, гимнастика, саёхат 
ва 
Х-К.), 
яъни агар педагог, айникса кичик гурухлар педагоги 
маиший буюмлар номларини, уларнинг кисмлари, сифати, 
хусусияти, кулланиш максадини батафсил тушунтирса, улар 
билан тегишли харакатларни амалга оширса ва буни шархлаб 
берса, 
болаларга савол 
берса, 
уларга маиший лугатдан 
фойдаланишни Ургатса болаларнинг л>тати бойийди. Агарда 
педагог уз нуткида ташбех, киёслаш, синонимлар, халк огзаки 
ижоди (маколлар, маталлар, санок шеърлар)дан кенг ва 
мохирона фойдаланса, унинг нутки босик ва ифодали булади.
Болалар бадиий адабиёти болаларни хар томонлама 
ривож лантириш нинг кудратли воситаси булиб хизмат килади, у 
болалар нуткини ривожлантириш ва бойитишга улкан таъсир 
курсатади.
Болалар китоблари шеърий образларда болага жамият ва 
табиат 
хаётини, 
инсоний 
хис-туйгулар 
ва 
муносабатлар 
дунёсини очиб беради хамда тушунтиради. Бадиий суз бола 
нуткини 
бойитади, 
уни 
образли, 
ифодали 
килади, 
жаранглаётган она нуткнинг гузаллигини тушунишга ёрдам 
беради.
М актабгача таълим 
муассасасида 
нуткни 
ривож лан­
тириш нинг мухим воситаси сифатида бадиий суздан ташкари 
гасвирий санъат, байрамлар ва томош алардан фойдаланилади. 
У ларнинг киммати шундаки, у ижобий хиссиётларни хосил 
Килади, бу эса уз навбатида тилни узлаштириш даражасига 
таъсир 
курсатади. 
Кувонч 
хисси, 
хаяжонланганлик, 
кутаринкилик холати, гайриоддий нарсани кутиш болаларнинг 
Кабул 
килиш 
кобилиятини 
ош иради, 
материални 
эслаб 
Колишни кучайтиради, болалар нуткининг ифодалилигига


таъсир курсатади. Суратлар, амалий санъат буюмларини 
томоша 
килишда 
болалар 
куп 
савол 
берадилар, 
олган 
таассуротларини атрофдагиларга айтишга ошик,адилар.
Болалар кун буй и - машгулотларда, уйинларда, хужалик- 
маиший ва мехнат фаолиятида уз педагоглари билан мулоцотда 
буладилар. Уз-узидан мактабгача таълим муассасасида нуткий 
мухитнинг ривожлантириш имкониятлари бутунлай педагог 
нуткининг сифатига боглик булади.
Намунали нуткка эга булиш - бу тарбиячининг касбий 
тайёргарлиги 
даражасидир. 
Шунинг 
учун 
уз 
нуткини 
такомиллаштириш хакида кайкуриш — булажак педагогнинг 
ахлокий ва ижтимоий бурчларидир. У узида барча нутк 
куникмаларини мукаммал шакллантириши ва уни келгусида 
болаларга бериши лозим.
М актабгача 
ёшдаги 
болалар, 
атрофдагиларга таклид 
Килганлари холда нафакат ryFpn талаффузни, сузни куллаш, 
иборалар тузиш сирларини, балки катталарда учрайдиган нутк 
номукаммалликларини хам узларига кабул килиб оладилар.
Тарбиячининг болалар билан ва болаларнинг бир- 
бирлари 
билан 
мазмунли 
мулокоти, 
болалар 
ривожини 
рагбатлантирувчи 
кулай тил 
мухити, 
тугри 
методлардан 
фойдаланиш 
— мактабгача таълим 
муассасасида нуткни 
ривожлантиришга оид ишлар муваффакиятининг гаровидир.
Мактабгача таълим муассасасида она тилидаги нуткни 
ривожлантиришнинг методик тамойиллари куйидагилардир:
• акдий ва нуткий ривож ланиш нинг узаро борликдиги 
тамойили;
• нуткни яхлит бир тузилма сифатида ривожлантириш 
тамойили;
• нуткий ривожланишнинг индивидуал хусусиятларини 
Хисобга олиш тамойили;
• болаларнинг фаол нуткий 
амалиётини таъминлаш 
тамойили;
• нуткни 
ривожлантиришга 
нисбатан 
муомалали 
ва 
амалий ёндашув тамойили; ■
• мулокотнинг 
ижобий 
ва 
эмоционал 
мухитини 
таъминлаш тамойили.
119



Download 7,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   120




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish