Х исобланади, унда
нутк,ни ривожлантиришга
о и д
вазифалар
ялпи тарзда ва узаро бомикдикда хал этилади.
Tj?Fpn тарбия ва органик камчиликларга йул куй ил маган
такдирда бола олти ёшга келиб она тилидаги барча товушларни
тугри талаффуз килишни урганиб олади.
Етти ёшга келиб бола огзаки нуткни эгаллаб олади хамда
як,инлари ва болалар билан эркин мулокот килади. Диалогда
ташаббус курсатиб, мулохаза юрптади, сухбатдоши эътиборини
узига жалб килишни билади, унга суз, харакат ва сузсиз усуллар
билан жавоб беради; фикрларини нотулик, ва тулик; оддий
гаплар, к,иск,а матнлар шаклида ифодалайди; таниш эртаклар,
мултьфильмлар, китоблар, суратлар мазмунини хикоя килиб
беришга,
хикоя
тукишга
к,изик,иш
билдиради;
мулохаза
юритишда
нуткнинг турли
киемларидан,
ухшатишлардан,
таккослашлардан,
синонимлардан
фойдаланади;
нуткк3
танкидий муносабат билдира бошлайди, грамматик жихатдан
тугри сузлашга интилади, шу туфайли суз тукиш бархам топади,
грамматизмлар сони камаяди; она тилидаги барча товушларни
тугри талаффуз этади.
111
ХУЛОСАЛАР:
• Гудаклик ёшида (0-1) боланинг катталар билан мул о кот
шакллари турлича булиши мумкин, аммо бу энг аввало
кичкинтойнинг жонланишини, унинг кувнок кайфиятини
ифодалайдиган уйин мулокотидир.
• 3-ойдан
бошлаб
бола
билан
мулокотда
овоз
«куйлари»ни (халк чолгу асбобларига такдид килиш ) уз ичига
олган, ахборот жихдтидан бой булган асарлардан фойдаланиш
зарур.
• 9
ойдан
бошлаб
болада
11
утки it такдид
ва
овоз
ифодалилиги ривожланади, 12 ойдан бошлаб кичкинтойни кичик
фольклор жанри асарлари элементлари асосида нуткий мулокотга
киришишга ундаш даркор.
• Болани
парвариш
килишда
катталар
у
билан
бажарилиши лозим булган харакатлар хакида болага айтиб
туришлари зарур.
• Илк ёшда (1-3) катталар бола билан нуткий мулокотга
киришиш ва унинг лугатини бойитиш учун барча маиший
вазиятлардан фойдаланишлари лозим. Айни пайтда улар уз
Харакатларини сузлаш билан бирга амалга оширишлари ва
болани унчалик кийин булмаган топширикларни бажаришга
ундашлари зарур.
• Катталар нущи саводли, мазмунли булиши лозим. Улар
товушларни аник ифода этган холда ва аник сузларни куллаган
холда шошмасдан сузлашлари лозим.
• Бола нутки мазмуни ва таркибидаги асосий узгариш лар
унинг ташаббус курсатиб ф икр билдириш жараёнида руй
беради. Ш унинг учун унинг нуткий хулкини тартибга солиш га
интилмаслик лозим.
• Мактабгача кичик ёшдаги болаларни нуткий тарбиялаш
учта узаро бир-бири билан боглик сохани ташкил этади. Будар:
атрофии ураб турган оламдаги ходисаларни (реал вокеликни)
англаш ва суз билан белгилаш; атрофдагилар билан алокаларни
ва нуткий муносабатларни йулга куйиш; тилни (унинг овоз
таркибини, лугатни, грамматик курилишини) оддий англаш.
• Катталар билан мулокот — мактабгача кичик ёшдаги
болалар тилини, уларнинг нутк шакллари ва функцияларини
ривожлантиришнинг асосий манбаси хисобланади.
112
• Бола
нуткини
ривожлантриш
учун
уйинлар
катта
ахамиятга эгадир (сюжетли-дидактик уйинлар, эртаклар ва адабий
асарлар асосидаги уйинлар, уйин сахналаштириш, кенг камровли
умумий ривожлантириш мазмунига эга булган хамда болалар уз
тенгдошлари
ва
уйиннинг
бошка
иштирокчилари
билан
мулокотга киришиш заруратига дучор килинган сахналаштириш
уйинлари).
• Мактабгача кичик ёшдаги болаларнинг асосий мулокот
шакли — диалог хисобланади.
• Мактабгача катта ёшдаги даврда нуткий тарбиянинг
мазмуни икки узаро боглик сохани ташкил этади. Булар: она
тилини
(фонетика,
лексика,
грамматика)
хамда
билиш
фаолиятида ва мулокотда тилни куллаш усулларини укитишдан
иборатдир.
• Мактабгача
катта
ёшдаги
болаларда
катталар
ва
тенгдошлар
билан
мулокот
килиш,
сузли
уйинлар
ва
машгулотлар нуткни ривожлантиришнинг асосий омиллари
хисобланадилар.
• Болалар уртасидаги мулокот асосан амалий тусга эга.
• Дидактик
уйинларда
болаларда
изохдовчи
нутк
шаклланади.
• Мактабгача даврдаги катта ёш — боланинг нуткка
нисбатан кизган билиш муносабати хамда тил борлигани
оддий англаш туйгусини пайдо килиш давридир.
НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ:
• Кичкинтой билан мулокот турларини тавсифлаб беринг
ва нима учун мулокотнинг уйин шакли асосий хисобланишини
тушунтиринг.
• Бола хаётининг биринчи йили охирига келиб кич-
кинтойда кандай нугкий куникмалар шаклланиши лозим?
• Бола хаётининг иккинчи
йилида унинг нуткини
ривожлантириш
учун
кандай
педагогик
шарт-шароитлар
яратиш зарур?
• Нима учун бола хаётининг учинчи йилида унинг
нуткий хулкини тартибга солиш керак эмас?
• Мактабгача кичик ёшдаги болаларни нуткий тарбиялаш
мазмунини ташкил кдлувчи учта узаро боглик сохани тавсифлаб
беринг, болаларни нуткий тарбиялашнинг хар бир сохаси буйича
аник мисоллар келтиринг.
113
• Катталар билан мулокот — мактабгача кичик ёшдаги
болалар нутцини ривожлантиришнинг асосий манбаси, деган
фикрни кандай тушунасиз?
• Мактабгача катта ёшли болаларни нуткий тарбиялаш
ишларининг мазмунини тавсифланг.
• 5-7 ёшли болалар нуткини самарали ривожлантириш
учун мактабгача таълим муассасасида ва уйда кандай педагогик
шароитлар яратиш зарур?
• Катталар нутки болага кандай таъсир курсатади? Уз
жавобингизни аник мисоллар билан тушунтиринг.
• Мактабгача катта ёшдаги боланинг билишга интилиши
нималарда куринади?
114
Do'stlaringiz bilan baham: |