У збек и с то н рес п у бл и ка си халк, таълим и ва зирли ги


Бола хаётининг учинчи Ёилида нутций



Download 7,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet30/120
Sana30.04.2022
Hajmi7,65 Mb.
#597909
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   120
Bog'liq
fayl 861 20210506

Бола хаётининг учинчи Ёилида нутций
ривожлантириш вазифалари
Нутк, функциялари 
ва 
шакллари. 
Боланинг 
имкон 
доирасидаги ва ундан ташкаридаги нутк, воситалари билан 
фаол 
мулокотга 
кириш иш , 
катталарнинг 
саволларига 
ва 
таклифларига 
жавоб 
бериш, 
уз 
истак-хох,ишларини, 
Хиссиётларини, ф икрларини ифода килган холда ташаббус 
курсатиб ф икр билдиришга интилиш ини куллаб-кувватлаш; 
тенгдошлари ишларига кизикиш ини, уз таасуротларини улар 
билан уртоклаш иш ни исташ ини, уйин харакатларини, руй 
бераётган х.одисага муносабати ни нутк, билан ифодалашга 
кизикиш ини 
рагбатлантириш; 
шахсий 
тажрибадан 
келиб 
чиккан холда боланинг узига якин мавзулар буйича, хайвонлар 
Хаёти, транспорт (шах.ар) хакида вазиятдан таш кари мулокот 
Килишга ундаш.
Лугат. 
Болаларни 
буюмлар, 
уларнинг харакати 
ва 
сифатини белгилаш учун сузлардан фойдаланишга ундаш.
• Лугатни сузлар билан - кишилар, усимликлар, озик- 
овкатлар, кийим-бошлар, мебеллар, уй х,айвонлари ва уларнинг 
болалари, 
уйинчокдарнинг 
номлари 
билан, 
буюмлар 
Кисмларининг номлари (куйлак енги ва ёкаси; машина кузови 
ва гилдираклари) билан бойитиб бориш. Уйинларда болаларга 
Харакатлар нинг суздаги ифодасини уз ифода харакатлари ва 
уйинчокдар харакатлари билан таккослашни ургатиш.
Нуткнинг грамматик курилиши. Билдирилган фикрларни 
грамматик расмийлаштиришни, яъни сузларни узгартириш 
(сони, келишиги ва вактига караб), уларни гапда келтириш, 
кичрайтирувчи-эркаловчи 
номларни, 
тугалланган 
ва 
тугалланмаган феълларни вужудга келтиришни узлаштиришга 
кумаклашиш.
Нуткнинг товуш маданияти. Болаларга унлиларни ва 
оддий ундош товушларни тугри талаффуз этишни машк 
килдириш.
• Товушга .такдид килишга оид сузлардаги товушлар 
билан мустакил уйинларни ва уйин харакатларини турли хил 
товушлар билан кузатиб боришни куллаб-кувватлаш.
• Товуш тактидига караб персонажларни таниб олишни 
ургатиш.
86


Икки 
ёшдан 
беш 
ёшгача 
булган 
давр 
нуткий 
ривожланишдаги ахамиятига кура узига хосдир: ушбу даврда 
бола тилга, унинг товуш ва мазмун жихатларига юкори 
даражада берилувчан булади. Тилни бойитиш муомалада ва уз 
фаолиятида 
вужудга 
келадиган 
янги 
вазифалар 
билан 
рагбатлантирилади 
ва 
уз 
навбатида 
уларни 
янади 
ривожлантириш учун шароит яратади.
Ушбу ёшда нуткнинг асосий ирсий вазифаси — алока 
функцияси, ижтимоий алокалар ва атрофдагиларга таъсиридан 
иборат. 
Уйин 
фаолиятини 
ривожлантириш, 
предметли- 
манипулятив 
ва 
индивидуал 
.ожетли 
-
акс 
эттириш 
Уйинларидан биргаликда — ролли, сюжетли-ролли уйинга утиш 
муносабати билан мулокотга янги эх,тиёж пайдо булади, бу эса 
нуткий фаолиятга кушилишнинг янги усуллари га - фикр 
билдиришга - бола фаолиятига оид вазият тузилмасига олиб 
келади. Фикр билдиришнинг янги вазифавий турлари: уз уйин 
фаолиятини шархловчи, шерик хулкини тартибга солувчи
якин харакатларни режалаштирувчи ва ролларни таксимловчи 
турлари пайдо булади.
Болалар жилмайиш, icy лги, ифодали харакатлар, куз 
уриштиришлар 
каби 
коммуникация 
воситаларидан 
фойдаланадилар. 
Бунда 
нутк 
фаолияти 
одатда 
мувофикдаштирилган булади. Болалар бир-бирининг олдида 
овоз чикариб гапирадилар ва купинча кушнисининг гапига 
эътибор 
бермайдилар. 
Тенгдошлар 
билан 
диалогни 
ривожлантириш, амалий харакатларни келишиб олиш, шерик 
нуткига мос тарзда жавоб бериш ва кейин эса фикрларни 
келшиб олишда ифодаланади.
Мактабгача даврдаги кичик ёшда вазиятга асосланган 
нуткнинг (факат муайян вазиятга нисбатан тушунарли булган) 
мутлак хукмронлигидан нуткнинг вазиятли ва матндан келиб 
чикувчи (кургазмали вазиятдан алохида тарзда) воситаларини 
мос тарзда куллашга утиш руй беради. 
,
Икки ёшга келиб фонематик тинглаш кобилияти янги 
куринишда шаклланади. Мактабгача даврдаги кичик ёшда уз 
товуш талаффузини эшитиш ва унга тузатиш кирита олиш, 
суздаги умумий ва турлича товушларни ажрата олиш (англай 
олиш) 
кобилияти шаклланади. (3-4 та суздан иборат булган 
Катордаги бир хил товушларни эшита олиш, берилган товушли
М а к т а б г а ч а д а в р д а г и к и ч и к ёш ( 3 - 5 ё ш )
87


2-Зта сузни танлай олиш, сузни берилган товушни таъкидлаб 
курсатган холда таллаффуз килиш, ажратиб курсатилган 
товушни тинглаш). Беш ёшга келиб эса товуш талаффузини 
узлаштириш асосан 
нихоясига 
етади. Талаффузда факат 
айрим хатоликлар учрайди: «ш»ли сузлар хар доим хам аник 
айтилмайди; «Р» JI билан ёки Ль билан, «Л» эса Ль билан 
алмаштирилади.
Лутат атроф-мухитда уз йулини тугри топиб олишнинг 
кенгайиши туфайли бойиб боради. 
Бола янги 
маиший 
буюмлар, табиат объектлари, ижтимоий хаёт курннишлари 
билан танишади ва бир вактнинг узида уларнинг номларини 
билиб олади. Лугат нуткнинг турли кисмлари номлари (от, 
феъл, сифат), умумлаштирувчи сузлар (уйинчокдар, хайвонлар, 
сабзавотлар, мебеллар ва х ) ва антонимлар (карама-карши 
маъноли сузлар) билан тулдирилади.
Бола 
кургазмали 
вазиятга 
карамасдан 
сузлардан 
фойдаланишни урганади. Буюмлар ва ходисалар, уларнинг 
муносабати ва алокалари тугрисида куп сонли саволлар беради. 
Феълларнинг 
фаоллашуви 
катта 
ахамият 
касб 
этади. 
Феъллардан фойдаланиш нуткка суръат бахш этади, баёний 
тусдаги киска матнларнинг тугилиши учун синтактик асос 
яратади.
Нуткнинг грамматик каторини шакллантириш лугатни 
ривожлантириш билан узвий богликдир. Бола хар бир янги 
сузни узлаштирар экан, уни тугри узгартиришни, гапдаги 
бошка сузларга мослаштиришни, улар уртасида суз ясовчи 
Кушимчалар урнатишни урганади (канд-канддон). Оддий ran 
тузилмаси такомиллашади, турли тоифадаги мураккаб гаплар, 
бевосита ва билвосита нугкдар гаплар фаол кулланилади. 
Болаларни тилни тадкик килишнинг узига хос болалар 
усулидан (товушлар, кофиялар, суз ижодкорлиги уйинлари) 
фойдаланган холда урганадилар. Суз билан узига хос тарзда 
синов утказиш, товуш билан уйнаш, суз шаклларини “ушлаб 
куриш” болалар томонидан ясалган, катталар лутатида мавжуд 
б^лмаган сузлар ва шакллар сонининг кескин ошишига олиб 
келади. Бу конуний жараён бутун нутк ривожининг бориши 
учун ута фойдалидир.
Нуткий ривожланишда индивидуал фаркдар доираси 
кенг. Илк ривожланиш боскичида болалар катталар билан 
мулокотда ташаббускор булиб, куп саволлар берадилар (нима 
учун, нега), таниш эртакларни жон деб айтиб берадилар,
88


уйинлар туплами, суратлар буйича кичик хикоялар тукийдилар, 
билишга иштиёкманд эканликларини 
намойиш этадилар. 
кувнок сузлар ва кофиялар уйлаб топадилар. Улар тенгдошлари 
билан биргаликдаги уйинларда нуткни фаол куллайдилар.
Нисбатан 
суст 
болалар 
катталар 
билан 
мулокотда 
ташаббус курсатмайдилар, бирок улар катталарнинг расмларни 
куриш, янги уйинчоклар билан уйнаш, уйдаги ана шундай 
уйинчоклар туфисидаги саволларга жавоб бериш хакидаги 
таклифларига иштиёк билан жавоб берадилар. Тенгдошлари 
билан биргаликда уйинларни йулга куяр эканлар, бундай 
болалар 
купинча 
мулокотнинг 
сузсиз 
воситаларини 
куллайдилар. Улар педагогии ундаш учун товушлар ва сузлар 
билан уйнайдилар (муаммоли уйин вазиятларида).

Download 7,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   120




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish