Тузувчилар: Икромова Мақсуда Джалиловна Тошкент иқтисодиёт коллежи психологи Абдурахмонова Камола Абдунабиевна Тошкент Темир йўл транспорти коллежи психологи Тақризчи

Оилавий зўравонлик – жамият дарди

Оилавий зўравонликни ҳеч қандай шароитда оқлаб бўлмайди, чунки у инсоннинг асосий ҳуқуқларига (ҳаёти, соғлиги, шаъни, қадр-қиммати, эркинлиги) дахл қилади. Зўравонлик фақат жисмоний куч ишлатиш билан эмас, руҳий, ахлоқий, иқтисодий ва маиший босим кўринишларида намоён бўлиши ва оиланинг ҳар қандай аъзосига нисбатан қўлланиши мумкин. Ҳақоратлаш, мажбурлаш, зўрлаш, иқтисодий чекловлар қўйиш, мунтазам руҳий қийноққа солиш каби ҳолатлар ҳам зўравонлик сифатида баҳоланади. Қонун фуқароларни зўравонликнинг ҳар қандай туридан ҳимоялайди.

Оилавий зўравонлик нима?
Ўзбекистон Республикаси қонунчилигида “оилавий-маиший зўравонлик” атамасига изоҳ берилмаган. Аммо халқаро миқёсда бу термин кенг қўлланади. Оилавий зўравонлик фақат бир мамлакат ва миллатга хос иллат эмас, у билан бутун дунё курашиб келади. Шунинг учун таърифни халқаро манбалардан келтирамиз.
Оилавий-маиший зўравонлик – оиланинг бир аъзосига нисбатан бошқа бир аъзоси ёки аъзоларининг мунтазам давом этиб келувчи, такрорланиб турувчи зўравонлигидир ва у асосан оила ичида рўй беради. Жисмоний, руҳий, жинсий ва иқтисодий зўравонлик каби кўринишларда намоён бўлиши мумкин.
Жаҳон миқёсидаги статистика ва умумий тенденцияларга назар ташласангиз, оилавий зўравонликдан асосан аёллар ва болалар жабр кўраётгани маълум бўлади. Лекин бу мутлақ характерга эга эмас, яъни оилада эркак кишининг ҳам аёли ёки ота-онанинг фарзандлар ёхуд бошқа оила аъзолари томонидан руҳий босим остида яшаб келиши кузатилади. Бу ҳам оилавий зўравонликнинг бир кўриниши саналади. Чунки, мазкур ҳолатда шахснинг бирламчи ҳуқуқлари бузилади, натижада жабрланган шахс жиддий психосоматик касалликлар орттириши ёки бошқа аянчли ҳолатлари рўй бериши мумкин.
Оилавий зўравонликнинг энг оғир оқибатларидан яна бири фарзандлар руҳий ҳолати ва ахлоқига етказиладиган жиддий зарардир. Кўпинча, болаларнинг ўзи ҳам оилавий зўравонлик қурбони бўлади. Кичик ёшдаги болаларда оилавий-маиший зўравонлик оқибатлари турли касалликлар шаклида намоён бўлса, ўсмир ёшдагилар орасида у ҳол суицид ҳолатларига олиб келиши ҳам кузатилади.
Бундан ташқари, таранг муносабатлар, нотинчлик, беқарорлик, мунтазам хавотир ва қўрқув туйғуси туфайли болалар тарбиясида ва руҳиятида жиддий ўзгаришлар бўлиши мумкин. Бу келажакда салбий оқибатларга олиб келиши шубҳасиз.
Бизнинг менталитетда оила олий қадрият саналади. Фарзандлар катталарга ҳурмат, анъаналарга содиқлик руҳида тарбияланади. Бироқ шу ўринда бола ҳуқуқи ва шахс эрки масалалари эътибордан четда қолади. Ваҳоланки, Ўзбекистон ҳудудида туғилган ҳар бир бола ҳаётининг илк дақиқалариданоқ қонун ҳимоясидадир.
Шу сабабли “оилавий зўравонлик” атамасига таъриф берилганда қамровни кенгроқ олиш лозим бўлади.