олтин
қоидаларни
” кўриб чиқайлик.
1- қоида. Схемадаги
В
нуқта Ерга уланган бўлса
А
нуқта ҳам Ерга уланган
бўлади.
2- қоида. а)
R
2
резисторидаги кучланиш тушуви
U
out
– кучайтиргичнинг
чиқиш кучланиши ва
R
1
резисторидаги кучланиш тушуви
U
in
- кириш
кучланиши бўлади.
3 – қоида. 2 – қоидадан фойдаланиб, қуйидагини ёзишимиз мумкин:
105
1
2
R
U
R
U
in
out
; Бошқача ифодада
k
R
R
U
U
in
out
1
2
- кучайтиргичнинг кучайтириш
коэффициенти бўлади. Минус ишораси чиқишдаги кучайтирилган сигнал
киришдагисига тескари фазада эканлигини кўрсатади.
85-расм. Операцион кучайтиргични инверсияли уланиш схемаси
86-расм. Ноинверсия уланиш схемаси 87-расм. Қайтаргич
А В
88-расм. Ўзгарувчан сигнал кучайтиргичлари
106
Операцион кучайтиргични ноинверсияли схемасида уланиши 86-расмда
келтирилган. Схема ишлашини тушуниш учун қуйидагини қабул қиламиз:
in
A
U
U
-
А
нуқтадаги кучланиш кириш кучланишига тенг (1-қоидага
мувофиқ). Лекин
А
нуқтасининг потенциали кучланиш бўлувчисидан
олинади:
2
1
1
R
R
R
U
U
out
A
in
A
U
U
деб олсак, қуйидаги кучланиш коэффициенти ифодасига келамиз:
k
R
R
U
U
in
out
1
2
1
88, А – расмда кучайтириш коэффициенти k = 10 бўлган ўзгарувчан
кучланиш кучайтиргичининг схемаси келтирилган. 88,В - расмдаги
схеманинг кучайтиргич коэффициенти сигнал частотасига боғлиқ бўлади.
Сигнал частотаси 17 Hz бўлганида С
1
конденсаторининг қаршилиги 2,0k
бўлади.
87-расмдаги схема “кучланиш қайтаргичи” деб аталади. Бу ноинверсия
схемаси бўлиб, кучайтиргич коэффициенти k = 1, яъни чиқишидаги сигнал
киришидаги сигналнинг ўзи бўлади (
1
2
,
0
R
R
). Бу схеманинг кириш
қаршилиги жуда катта, чиқиш қаршилиги бўлса кичик бўлгани туфайли
кучайтиргич схемаларида мувофиқлаштириш вазифасини бажаради.
88-расмда Винн кўприги асосида йиғилган гармоник сигнал генератори
схемалари келтирилган. Параллел ва кетма кет уланган RC занжири Винн
кўпригини ташкил қилади. Бу схема квазирезонанс хусусиятига эга.
Схеманинг параллел ва кетма кет уланган қисмларининг қаршиликлари
тенглашганда Винн кўпригининг умумий қаршилиги энг кичик қийматга эга
бўлади. Занжирнинг қаршилиги частотага боғлиқ бўлгани туфайли,
қаршилигини энг кичик қилган сигнал частотаси Винн кўпригининг
квазирезонанс частотаси бўлади. Бу частота генератор яратган синусоида
шаклидаги сигналларнинг частотаси бўлади ва қуйидагича аниқланади:
RC
f
o
2
1
Демак, генератор частотасини ўзгартириш учун конденсатор сиғимини
ўзгартириш керак бўлади. Винн кўприги киришидаги сигнал фазасини 180°га
силжитиб беради. Генераторнинг ишлаши қуйидагича: Винн кўприги
операцион кучайтиргичнинг ноинверсия занжирини ташкил қилиб,
киришдаги сигнални уч баробарга сўндиради ва 180° га силжитиб беради.
Инверсия схемасида уланган 430 Ω қаршиликли резистор билан чўғланма
лампасининг қаршилиги кучайтиргичнинг кучайтириш кўэффициентини учга
тенг қилиб беради. Натижада, Винн кўприги сигнални қанчага сўндирган
бўлса, қаршиликлар шунчага кучайтириб беради. Демак, шунда операцион
кучайтиргичнинг умумий кучайтириш коэффициенти k = 1 бўлади ва
генератор стабил равишда синусоида шаклидаги кучланишларни генерация
қилади. Чўғланма лампанинг қаршилиги унинг спиралининг қизиганлигига
107
боғлиқ бўлгани сабабли, генератор сигналигинг синусоида шаклини стабил
ушлаб туради.
88-расм. Винн кўприги асосида йиғилган гармоник сигнал генераторлари
88,В-расмдаги генераторда тескари боғланиш занжирига майдон эффектли
транзисторли схема уланган. Бу схема синусоида шаклини стабил бўлишини
таъминлайди. Майдон эффектли транзистор кучланиш билан
бошқариладиган қаршилик вазифасини бажаради ва сигнал амплитудасига
қараб, манфий тескари боғланиш занжирининг кучайтириш коэффициентини
мувофиқ ўзгартириб туради.
Do'stlaringiz bilan baham: |