Turizm va mehmonxona xo’jaligi” kafedrasi o’zbekiston iqtisodiyoti fani bo’yichA

9.5. Asosiy sanoat tarmoqlarining rivojlanishi

Yoqilg‘i-energetika sanoati. Yoqilg‘i-energetika sanoati milliy iqtisodiyotning muhim tarmoqlaridan biri bo‘lib, sohaning mamlakat iqtisodiy yuksalishidagi ahamiyati yuqori hisoblanadi. Yoqilg‘i sanoati har xil yoqilg‘i turlarini qazib olish, qayta ishlash bilan band bo‘lgan sanoat tarmoqlari majmuasidir. Neft qazib olish, neftni qayta ishlash, gaz, ko‘mir sanoatlarini o‘z ichiga oladi. Shu bilan birga yoqilg‘i sanoati energetikaning yetakchi tarmoqlaridan biri hamdir. Iqtisodiyotdagi elektrlashtirish, avtomatlashtirish, mexanizatsiyalashtirish, yirik miqyosli sanoat korxonalarining barpo etilishi, aholi sonining oshib borishi yoqilg‘i sanoati maqsulotlariga talabni oshirib yubordi. Shu sababli yoqilg‘i qazib olish va uni qayta ishlashning ahamiyati ham ortib bormoqda. Bugungi kunda O‘zbekiston birlamchi energiya manbalari bilan o‘zini o‘zi ta’minlay oladigan davlatlar qatoriga kiradi. Neft qazib olish, neftni qayta ishlash, gaz, ko‘mir qazib olish hajmi mustaqillik yillarida dinamik o‘zgarib bordi. Shunga ko‘ra, mamlakatning yoqilg‘i balansida yoqilg‘i turlarining ulushi ham o‘zgarib bormoqda.

Yoqilg‘i-energetika sanoati asosiy mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmi 2000 – 2016-yillarda o‘zgarib bordi. Masalan, elektr energiya ishlab chiqarish, issiqlik energiyasi ishlab chiqarish, neft va gaz kondensati, neftni birlamchi ishlov berish, avtomobil benzini ishlab chiqarish hajmi kamaygan bo‘lsa, tabiiy gaz, suyultirilgan gaz ishlab chiqarish hamda ko‘mir qazib olish hajmi ko‘paygan. Jumladan, 2000 – 2016-yillarda tabiiy gaz ishlab chiqarish 56,4 mlrd. kub metrdan 59 mlrd. kub metrga, ko‘mir qazib olish hajmi 2,5 mln. tonnadan qariyb 4,0 mln. tonnaga oshgan.

Istiqbolga mo‘ljallangan loyihalar va dasturlar sohada ishlab chiqarish quvvatlari oshirilishiga olib keladi. Masalan, 2019-yilga kelib foydali qazilmalarning yuzini ochish hajmi 71 mln. m³ gacha, ko‘mir qazib olish esa 8,1 mln. tonnaga yetkazilishi, ko‘mir eksporti hajmini keskin oshirish rejalashtirilgan. Bugungi kunda, dasturga muvofiq, «Yangi Angren issiqlik elektr stansiyasi 1– 5 – energobloklarini «Angren» ko‘mir konini modernizatsiyalash bilan birga yil bo‘yi ko‘mir yoqishga o‘tkazish», «Angren IESda kuchlanganligi yuqori bo‘lgan ko‘mirni yoqish uchun issiqlik olish bilan 130–150 MVt quvvatli energoblok qurish» loyihalari amalga oshirilmoqda.