Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
339 
Тупроқ
бонитировкаси маълумотлари бўйича ғўза ва бошқа 
қишлоқ хўжалиги ўсимликларни ҳосилдорлигини аниқлаш. 
Берилган 
тупроқни ҳосилдорлик даражасига мос равишда қайсидир қишлоқ хўжалиги 
ўсимлигини ҳосилдорлигини аниқлаш учун унинг бонитет балини ҳосил 
баҳосидан 1 балл қийматига кўпайтириш керак. Тупроқ бонитетини 
ҳосилдорлик нархини 1 балини республикадаги қишлоқ хўжалиги 
ўсимлигини ўртача максимал хосилини 100 баллга бўлиш орқали 
ҳисобланади. 
14-жадвал 
1 баллга тўғри келадиган ҳосил баҳоси 
Балл бонитетлари 
Пахта 
Дон 
Беда 
Дон учун 
маккажўхори 
1 йиллик 
ўтлар 
Илдиз
мевалар 
10 
4 
6 
20 
7,5 
30 
90 
20 
8 
12 
40 
15 
60 
180 
30 
12 
18 
60 
22,5 
90 
270 
40 
16 
24 
80 
30 
120 
360 
50 
20 
30 
100 
37,5 
150 
450 
60 
24 
36 
120 
45 
180 
540 
70 
28 
42 
140 
52,5 
210 
630 
80 
32 
48 
160 
60 
240 
720 
90 
36 
54 
180 
67,5 
270 
810 
100 
40 
60 
200 
75 
300 
900 
1 баллнинг баҳоси 
0,4 
0,6 
2,0 
0,75 
3,0 
9,0 
 
У ҳолда ғўза ҳосили 70 балли тупроқда кўйидагича бўлади. 70х0,40=28 
ст/га буғдой ҳосили 80 балли тупроқда 80х0,60 = 48 ст/га тенг бўлади. 
Ер билан шуғулланувчиларни ҳар хил гуруҳлар бригада, фермер 
хўжалиги ва ҳакозоларни ҳосил режасини аниқлаш учун, агарда улар ҳар хил 
тупроқ айримларида хили устида жойлашган бўлса у ҳолда тупроқ 
бонитетини ўртача балли қуйидагича ҳисобланади: 
Б
ўрт
(Туп.ўрт.бонит) = 
...П.
П3
П2
П1
n
....
3
3
2
2
B
1
П
1
B










П
Bn
П
B
П
Б
1
, Б
1
, Б
1
, Б
н-
- ишлаб чиқарувчи бўлинмалар таркибига кирувчи тупроқ хили 
бонитети баллари 
Б
урт 
- тупроқ ўртача бонитети 
П
1
, П
2
, П+….... П
н
-тупроқ айирмасига тегишли бўлган майдон
Кейин тупроқ бонитетини ўртача балини ҳосилдорлик баҳосини 1 балга 
кўпайтирилади ва шу йўл билан ҳосил режаси (ѐки тупроқни унумдорлик 
кўрсаткичига мос хосил) аниқланади. 
Тупроқ бонитировка харитасида экспликастия билан бир қаторда 
тупроқни унумдорлиги буйича таснифи жадвали келтирилган бўлиши керак. 
Ўзбекистон Республикаси Солиқ бошқармаси томонидан қабул 
қилинган қонун бўйича, тупроқлар унумдорлики даражаси 10 та синфга 
группалашган бўлиши зарур.(14-жадвал) Бу картада тупроқни хили эмас, 
балки унинг унумдорлик синфи қўйидаги рангларда бўялади. 

---